Kent hafızası
İkram Kali
Kent hafızasına katkı sağlayan umutlandırıcı yararlı araştırmalar, çalışmalar oluyor. Bu şehrin insan olarak yapılan çalışmaları duyduğunda heyecan duyuyor, mutlu oluyoruz.
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyoloji Bölümünde Doktora öğrencisi aynı zaman da Van Selahaddini Eyyubi Anadolu Lisesinde öğretmen Mehmet Baki Bilik’ten Van parkları ile ilgili bir çalışma yürüttüğünü, çalışmasıyla ilgili olarak Van'da açılan parklar ve bu parkların açılış tarihleriyle ilgili yaptığı araştırmalarında Vansesi gazetemizde yayımladığımız “Van parkları” araştırma yazımı incelediğini ve parklar konusunda yardıma ve yönlendirmeye ihtiyacı olduğunu belirterek Van parklarının, özellikle eski Van Belediye Başkanı Tayyar Dabbağoğlu döneminde yapılmış park düzenlemeleri ile ilgili kaynağa ihtiyacı olduğunu anlatan elektronik mektup geldi.
Van ile ilgili kitap, makale yazmak, tez hazırlamak üzere çalışma yaparken bizden yardım isteyen herkese elimizden geldiğince zevkle yardımcı olmaya çalıştık hala da çalışıyoruz.
Mehmet Baki Bilik kardeşimize de aynı şekilde yardımcı olabileceğimi bildirerek uygun bir zamanda görüşebileceğimizi söyledim. Daha sonra kendisiyle bir araya geldik. Van’ın kent hafızasına katkı sağlayacak çalışmasından sevinç duyduğumu dile getirdim. Van parkları çalışmasına katkı olacak bilgilerimizi aktararak yararlanabileceği yazılı kaynakların ve bilgisine başvurabileceği Vanlıların isimlerini verdim. Çay içerken Van’ın kent hafızası ve kaynak sorunu üzerine hoş bir sohbet yaptık. Kent hafızasının oluşması, sözlü tarihin yazılması çerçevesinde bu tür çalışmaların önemine değindim
Bilik Van parkları çalışmasının tamamlandıktan sonra kitap olarak basılacağını, bir arkadaşının da Cumhuriyet Caddesi üzerine çalışma yaptığını söyledi.
Van ile ilgili araştırılarak kitap haline getirilmesi gereken yüzlerce özel konu var. Yeterki Van’ın bilinmeyen yönlerini araştıran, ilgi duyan olsun.
Siyah-beyaz fotoğraflarda aradıklarımız
Kent hafızası önemli bir konudur. Üzerinde konuşulması, yazılması çalışmalar, projeler hazırlanması gerekiyor.
Kent hafızası, kentin kuruluşundan günümüze kadar geçen süre içinde yaşanmışlıkları, izleri, sözleri, el yazmalarını, koleksiyonları, görsel eserleri, işitsel kaynakları, kitap gibi her türlü yazlı dokümanları, acılar, sevinçleri mimari eserler ile kente ait bütün belgeleri bilgileri içerir. Kent hafızası kentinizin diğerlerinden farkını yansıtır. Kent hafızası dün ile bugün arasında bağ kurar.
Kent hafızası ya da bilgisayar deyimiyle kent belleği önemsenmeyerek silindiğinde, yok edildiğinde düne ait ne varsa kaybolup gider. Hafızasını yitiren kent kimliksiz ruhsuz yozlaşan bir ucube bir yere dönüşür. Önemli bir geçmişe sahip olan Van ilimiz çeşitli nedenlerle hafızasını yitirmiş talihsiz bir kenttir. Hafızasını yitiren kentler arasında bana göre ilk sırda Van yer almaktadır.
Van kentsel ve toplumsal hafıza kaybını gerçek anlamda 1915-1918 yılları arasında yaşanmıştır. Van’ın’ belleğini oluşturan yazılı belgeler, eserler Rus işgali ve Ermeni isyanı döneminde kentle birlikte yakılıp yok edilmiştir.
Kent hafızasının sırlarını taşıyan mimari eserlerin bir kısmı aynı şekilde işgal sırasında Ruslar tarafından yağmalanmış, bir kısmı Ermeni çetelerinin Van’ın terk ederek Rusya’ya gidişleri öncesinde yakılıp yıkılmıştır. Geride kalanlar ise kenti yönetenler tarafından gerektiği gibi önemsenerek korunmadığı ve zamanında restore edilmediği için yıkılmış veya birileri tarafından yağmalanmıştır.
Kent hafızasının sözlü kaynağını oluşturan on binlerce Vanlı 1915’teki katliamlar ve muhacirlik sırasında hikâyeleriyle birlikte hayatlarını kaybetmiştir. Van yitik bir kente dönmüştür.
Cumhuriyet sonrası özellikle 1930’lardan sonra kentimizde çeşitli kamu yapıları inşa edilmiş. Kent hafızasında yer eden dönemin mimari tarzını yansıtan bu yapılardan Hükümet Konağı, Gümrük Müdürlüğü, Tekel, Ziraat Bankası, Atatürk Lisesi, Baytar Dairesi (Veterinerlik), Erkek Sanat Okulu gibi binaların çoğu ( 2011 depreminde ağır hasar görerek yıkılan Atatürk Lisesi ve Gümrük Müdürlüğü binaları hariç) bilinçsizce sorumsuzca yıkılmıştır. Kent hafızasından geriye Tekel, Erkek Sanat Lisesi, Baytar binaları kalabilmiştir. Ama şimdilik.
Son 30 yılda kent hakkında bilgi birikim sahibi Vanlı kuşakların çeşitli nedenlerle farklı illere göçleri, imara aykırı yapılaşma, işgal, yağma, yanlış yönetim ve arşiv geleneğinin olmaması, arşivlenmiş olan belgelerin korunamaması sonucu kent hafızası yıkıcı darbe alarak adeta çökmüştür. Kent hafızasının silinmesiyle yaşanmışlıklar, kadim kültürlerin izleri yok olup gitmiştir.
Kent hafızası bugün dahi bilerek veya bilmeyerek silinmeye devam edilen Van gibi bir kentte sonuçta Kentlilik Bilinci sorunu ortaya çıkmıştır. Van kenti var ama hafızası yok. Belleği olmayan kasadan ibaret bilgisayara benzeyen bir durum.
Kentin hafızası, kent yaşayan insanların elinin değdiği evler, taşlar, yapılar, sokaklar, bahçeler, kitaplar, eserler ve parklardır. Kent hafızası kentin yaşayan ruhudur.
Van ile ilgili eski siyah-beyaz fotoğraflarda aradıklarımız heyecan duyduklarımız aslında kentin hafızasıdır.
Kentimizin hafızasını oluşturmadan ailemize ait geçmişimizin izlerini bulmamızda merak ettiğimiz soy ağacığımızı oluşturmamızda mümkün değil. Kent hafızası için söylenmesi, yazılması gereken çok söz var ama şimdilik bu kadar.
