Darbelerin Toplumsal Etkileri
Veysel Selen
Türkiye'de toplumu derinden etkileyen ikisi tarihe mal olmuş, sonuçları gözlemlenen, konuşulan darbe var. Bir de 15 Temmuz 2016'da başarısız olan ve yakıcılığı her gün yaşanan ve yarınlarda yol açacağı toplumsal etkinin bilinmediği, ancak diğer ikisiyle karşılaştırıldığında olası sonuçların görüleceği darbe var.
Gelin, çok derine inmeden, biraz yüzeysel bir irdelemenin ardından bu darbeleri ve yarattıkları toplumsal değişimleri gözleyelim.
Bilindiği gibi toplumu değiştiren, dönüştüren ve aynı zamanda yaralayan ilk derbemiz 27 Mayıs 1960 darbesidir.
Seçimle iş başına gelen bir iktidarı, (ne kadar haksız uygulamalar yapsa da), devirdiği için, ordunun alnına ilk "darbeci" lekesinin sürülmesinin de müsebbibidir.
Yargılamanın hukuk dışılığından tutun, iddianemelerin özel hayatı deşifre etmesine kadar, bir dönem devleti yönetenlere karşı takınılan hoyrat tavra kadar eleştirilir.
Başbakan ve iki bakanın asılmasına neden olan siyasi kararı veren mahkeme ve başkanı hala lanetle anılır. Gönüllerde açtığı yara günümüze kadar iyileşmemiştir. Günümüzde bile, yer yer, zaman zaman siyasetçiler, özellikle ordu ve CHP'yi yıpratmak için kullanır.
27 Mayıs 1960 darbesi sonrasında bir "Kurucu Meclis" eliyle yapılan anayasa toplumsal, siyasal, ekonomik ve kültürel alanda büyük etkiler yarattı.
12 Eylül 1980 darbesi, demokratik hakların kullanılmasında ve özgürlüklerin yaşanmasında halkla devlet arasındaki sürtüşmede devletin hazımsızlığı sonucu bir tepki darbesidir. Devletin anayasayla tanıdığı ve çoğu yavaş yavaş içselleşen hakların geri alınmasıdır.
Halkın burnunu sürttürmek adına, toplumun üstünden, özellikle solcuların (devrimcilerin) üzerinden, adeta bir silindir gibi geçmiştir. Silindir az buçuk sağın milliyetçi kesimini de altına almıştır.
12 Eylül 1980 darbesi en az dincilere zarar vermiştir, o zararı da başta Fethullah Gülen olmak üzere tüm dini cemaatlere devlet tercihli örgütlenme, devlette yer alma izniyle giderme şansı verilerek bir tür özür dilenmiştir.
Bu ön açma Turgut Özal'ın desteği, diğer sağ koalisyonlarla 2002'de önce iktidar yolunu açan dinci ittifakları doğurmuş, giderek güç zehirlenmesiyle 15 Temmuz 2016 darbesine ulaşmıştır.
12 Eylül 1980 darbesi ile 15 Temmuz 2016 darbesinin bu içiçeliğinin, toplumda yarattığı tahribatı karşılıklı olarak ele alalım. 1980 darbesinin etkileri tarihe mal olmuş, ancak, etkileri günümüze kadar gelmiştir. 2016 darbesini etkileri el an yaşanıyorsa da, benzerlikleri ileride yaşayacağımız travmaların habercisi niteliğindedir.
Benim yaptığım bir ön çalışmadır, bu gözle bakılmalı.
12 Eylül 1980 15 Temmuz 2016
3 milyona yakın gözaltı kararı verildi 120 bine yakın gözaltı kararı var. (hergün yenileri ekleniyor)
650 bin kişi gözaltına alındı 42 bine yakın gözaltı var (her gün artıyor)
210 bin dava açıldı Dava sayısı henüz belli değil
230 bin kişi yargılandı Yargılanacakların sayısı henüz belli değil
98.404 kişi örgüt üyeliğinden tutuklandı 20.355 kişi şimdilik tutuklu
517 kişiye idam cezası verildi (50 kişinin idam edildi) Günümüzde idam cezası yok
71 bin kişi TCK 141-142 ve 163'ten yargılandı -----------
47 hakim savcı hakkında işlem yapıldı 3691 hakim savcı açığa alındı 632 si tutuklandı
TSK'dan ihraç yok 3725 kişi ihraç edildi.
TSK dan tutuklu yok 5700 kişi rütbeli rütbesiz tutuklu
Emniyetten ihraç yok 13 bine yakın emniyet mensubu rütbeli rütbesiz ihraç edildi
388 bin kişinin pasaportu iptal edildi ya da pasaport verilmedi 74.562 kişinin pasaportu iptal edildi.
37 bin kişi sakıncalı olduğu için işten atıldı 100 bine yakın
30 bin kişi yurt dışına kaçtı (mülteci oldu) 500'e yakın kişi yurt dışına kaçtı
23.677 dernek kapatıldı 1229 vakıf ve dernek kapatıldı
Kapanan üniversite yok 15 üniversite kapandı
Kapanan öğretim kurumu yok 1061 öğretim kurumu kapatıldı
Bir sendika kapandı mal varlığına el konuldu 19 sendika, konfederasyon, federasyon kapandı
Kapatılan öğrenci yurdu yok 823 öğrenci yurdu kapatıldı
Kapatılan hastahane yok 35 sağlık kuruluşu ve hastahane kapatıldı
400 gazeteci tutuklandı 75 gazeteci tutuklandı (şimdilik)
14 gazete için dava açıldı 130 basın yayın kurumu kapatıldı
Tablo yukarıda 12 Eylül 1980 nin tablosunun yarattığı travma günümüze kadar etkisini sürdürdü. Toplumu, toplum devlet ilişkisini etkiledi.
15 Temmuz 2016 başarısız darbesinin yukarıdaki tablodan görüldüğü gibi etkileri de çok sarsıcı olacak.
Bir çok aile için ekonomik yokluk yaratacak, yeni arayışlar, yeni ittifaklar yaratacak.
Her iki darbede de, "kurunun yanında, çok yaş da yandı" Yaşların mağduriyeti hala kanıyor. Bu nedenle çok dikkatli olmalı, hep hukuk içinde kalınmalı.
