Cumhuriyet Dönemi'nde Vangölü havzasında yapılan kamu harcamaları ve yatırımlar (1923-1950)
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; bu hafta sizlere Cumhuriyet Döneminde, Van Gölü Havzasında yer alan Van, Bitlis ve Muş'a bayındırlık, asayiş, eğitim, kültür, sağlık, madencilik, tarım, hayvancılık alanlarında yapılan devlet harcamaları ve yatırımlarını konu alan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi öğretim üyesi Doç.Dr. Abdulaziz Kardaş tarafından hazırlanmış kitabı tanıtmaya çalışacağım.
Bilindiği üzere Osmanlı Devletinin son dönemlerinde yaşanan sosyal kargaşa ve savaşların yol açtığı yıkımlar nedeniyle Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye'de kalkınmış bölge bulunmamaktadır. Bu dönemde kurulan hükümetler yeni devlet felsefesine uygun olarak imkânların elverdiği ölçüde yatırımlar yaparak bir kalkınma hamlesi başlatıyorlar. Bu çerçevede Van Gölü Havzasına da(Van, Bitlis, Muş) bayındırlık, karayolu, demiryolu, Van Gölü işletmesi, asayiş, eğitim, kültür, sağlık, maden işletmeleri, tarım, ziraat vb. alanlarda ödenekler ayrılıyor ve yatırımlar yapılıyor. Bu kitapta yukarıda saydığım alanlarla ilgili yatırımların neler olduğunu ve bu yatırımların miktarı, niteliği, niceliği ve sonuçları hakkında ayrıntılı bilgilere ulaşabileceksiniz. Bu eseri okumakla, İlimizin ve bölgemizin son yüzyılda nereden nereye geldiğini takip etme ve tespit etme şansını yakalayacaksınız. Bu eserin bu alanda yapılmış tek derli toplu çalışma olduğunu belirtmek isterim.
Kitap 1923-1950 yılları arasında hemen hayatın her alanında Van Gölü Havzasına yapılmış olan devlet yatırımlarını konu edinmektedir. Kitap hazırlanırken Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi, Atatürk Arşivi, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cumhurbaşkanlığı Arşivi, İsmet İnönü Arşivi, İçişleri Bakanlığı Arşivi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Arşivi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi, Türkiye Kızılay Arşivinden ve resmi kurumlarca yayınlanmış birçok kaynaktan yararlanılmıştır. Yararlanılan bu kaynakların ve Arşiv belgelerinin önemi kitabın önemini de bir kat daha artırmıştır.
Kitapta Van ve Van Gölü Havzası ile ilgili birçok bilgi bulunmaktadır. Ben ilgimi çeken iki bilgiyi sizlerle paylaşmak istiyorum.
Kitapta Hilal-ı Ahmer Cemiyeti (Kızılay) arşivinden alınan bir belgede şöyle denmektedir;"Milli mücadele yıllarında Van Vilayetinde Hilal-ı Ahmer Cemiyeti'nin şubesi bulunmamaktaydı. Bu nedenle cemiyet adına Van'da yardımları Sıhhiye Müdürü Ali Rıza Bey tarafından toplatılırdı. Büyük taarruzun zaferle sonuçlanmasından sonra Ali Rıza Bey vasıtasıyla büyük bir bağış faaliyeti başlatılmıştı. Bunun sonunda Ekim 1922'de Van merkezden 101.970 kuruş, askeriye vasıtasıyla Sımko İsmail Ağa'dan 38.800 kuruş ve Adilcevaz Kazasından 36.570 kuruş yardım toplanmıştı. Bunların yanında Saray Kazasından 10.680 kuruş, Gevaş Kazasından 30.650 kuruş ve Erciş Kazasından 73.076 kuruş toplanmıştı. Toplanan bu paralar Ekim 1923'te Ziraat Bankası vasıtasıyla Ankara'ya gönderilmişti."
Kitapta Van'ın sağlık alanındaki durumunu anlatan TBMM arşivinden alınan bir belgede şöyle bir bilgi paylaşılmıştır;"TBMM'de 1924 bütçesi görüşmelerinde Van Mebusu Hakkı Ungan Bey Van'ı kastederek,"düşman işgalinden bu yana, memleketin bazı yerlerine hiçbir doktor gitmemiştir. Oralarda ya bir sıhhiye müdürü vardır veyahut o da gitmemiştir. Böyle yerlerde emrazı sâriye (bulaşıcı hastalıklar)daha da yayılmıştır."demişti. Hakkı Bey ayrıca buralarda ilacın yetersiz olduğu, hastane ve dispanserin bulunmadığını belirterek, bu konuda Sıhhiye Vekilinden açıklama yapmasını istemişti. Sıhhiye Vekili Dr. Refik Bey, şikâyetlerin doğru olduğunu belirttikten sonra, doktorların az bir maaşla uzak yerlere gitmek istemediklerini çıkarılan zorunlu hizmet kanunuyla Yatılı Tıp Talebe Yurdu'ndan personelin de bu tip yerlerde görevlendirileceğini belirtmişti."
Kitap yayınlandığı dönemde Yrd. Doç. Dr. olan Abdulaziz Kardaş tarafından yazılmış, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları tarafından yayına hazırlanmış ve Girişim Matbaacılık tarafından 2015 yılında basılmıştır. Kitap 533 sayfadan ibarettir. Cumhuriyet sonrası hemen her alanda Van ve Van Gölü Havzasına yapılan yatırımları öğrenmek isteyen her bireyin okuması gereken bir kitap olduğunu belirtiyorum. İyi okumalar diliyorum.
Kalın sağlıcakla…
