Van Medeniyetler Müzesi
İkram Kali
Geçmişi M.Ö. 5000 yıllarına değin uzanan Van bölgesinde, bu uzun tarihi sürecin izlerini günümüze ulaştıran kültür varlıklarına bölgenin hemen her yanında rastlamak mümkündür. Bu zenginliklerimiz 1930'lu yıllarda Van'da görev yapan vizyon sahibi, eğitimcilere örnek gösterilecek eğitimci Milli Eğitim Müdürü Mustafa Noyan'ın dikkatinden kaçmamış ve onun girişimleriyle taşınabilir kültür varlıkları Van merkezinde toplanmaya başlanmış. Kentimizde müzeciliğin temelini atan halen İstanbul Üsküdar'da Mustafa Noyan İlkokulu'nda adı yaşatılan Noyan'ı saygıyla anıyoruz.
Müzecilik hikayemize devam edelim.
1932 yılında yapılan bir bina deposu Van müzesinin ilk temelini oluşturuyor. Öncelikle bölgede çok sayıda bulunan Urartu çivi yazılı zafer stelleri ile Akkoyunlu ve Karakoyunlulara ait koç ve koyun şeklindeki mezar taşları bulundukları yerlerden toplanarak bu depoya naklediliyor. Bölgede yapılan arkeolojik kazılarda birçok yeni eserlerin bulunması ve kültür varlıklarının sayısının artmasıyla birlikte yeni müze binası ihtiyacı ortaya çıkıyor. Bunun üzerine eski Ziraat Bankası yanında 1945 yılında Van Müze Memurluğu oluşturuluyor. Zaman içinde satın alma ya da arkeolojik kazılar sonucunda ortaya çıkarılan eserlerin daha iyi korunup teşhir edilebilmesi için eski Van belediye binasının arka tarafında Şerefiye Mah. Hacıosman Sokakta 1972 yılında Van Müze Müdürlüğü kuruluyor. İlkokul öğrencilik yıllarımızda ilk olarak gezdiğimiz müzede Van, Hakkari, Bitlis ve Muş illeri ile çevre ilçe, köy ve mezraları kapsamında bölgenin Neolitik, Kalkolitik, Tunç çağları, erken demir çağı, Urartu, İskit,Roma, Bizans,Fenike, Selçuklu Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi eserleri 2011 yılına kadar sergileniyordu.
Arkeolojik Eserler Seksiyonu, Etnografik Eserler Seksiyonu ve Van'da Ermenilerin Yaptığı Katliam Seksiyonu'ndan oluşan Van Bölge Müzesi 2011 depreminde hasar görmesi ve 2018 yılı içinde Van Büyükşehir Belediyesi tarafından yapımı planlanan Van Kent Park proje alanında yer alması nedeniyle bir süre önce yıkılarak tarihe karışmıştır. Yıkım öncesi müzede sergilenen ve depolarda bulunan on binlerce eser Kalkınma Bakanlığı tarafından "Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı" kapsamında Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı( DAKA) destekleriyle yeni yapılan müze binasına taşınmış. Böylece müzecilikte yeni bir dönem başlamıştır.
Van Kalesi kuzeyinde, kalenin yanı başındaki 1. derece sit alanında, tarihi doku ve çevreyle uyumsuz mimari, cam giydirme ve demir malzeme kullanılarak yapılan ucube müze binası tamamlanmıştır. Ancak müzenin yeri ve mimari tasarımına yönelik eleştiriler, tartışmalar uzun yıllar devam edeceğe benziyor.
Eserlerin klasik tanzim yerine, modern bir tanzimle sergileneceği 3 bin metrekaresi kapalı, 50 bin metrekare alan üzerine inşa edilen müze Van Medeniyetler Müzesi ismiyle kapılarını açacak.
Bölge müzeciliği ve turizmine önemli katkılar sağlayacak, 100 bin eserin sergilenebileceği Van Medeniyetler Müzesi Müdürü Erol Uslu, müzenin kapasitesi, yapılan yeni düzenleme ve yer alan eserler açısından Türkiye'deki sayılı müzeler arasında yer alacağını, müzenin gerçek işlevini yapabilmesi için Van'a Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuarı'nın kurulması gerektiğine dikkat çekiyor.
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne bağlı olarak Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Nevşehir ve Trabzon'da Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuvarı Müdürlüğü hizmet veriyor. Bölgenin kültür ve turizm kenti Van'da sanat yapıtını ya da insanlık tarihine tanıklık eden herhangi bir nesneyi korumak ve gereğinde, olabildiğince ilk durumuna getirmek amacıyla, yapıt ile nesneleri sağlamlaştırmak ve bunların yıpranma sürecini durdurmaya yönelik işlemleri, objelerin maddesel ve teknolojik özelikleri kadar yapısını ve taşıdığı dekoratif öğelere özgün niteliklerine bağlı kalarak korumak bozulmasına yol açan nedenleri ve etkenleri açığa çıkarmak, en uygun ve en etkili koruma yöntem ve malzemelerini saptayarak objelere uygulamak, fiziksel ve estetik bütünlüğü aslına bağlı kalarak sağladıktan sonra stabil haldeki objeyi sergileme veya depolama için hazırlayan Konservasyon Bölge Laboratuvarı Müdürlüğü'nün kuruluşunu sağlamak da milletvekillerimize düşer.
Yeri gelmişken bir kez daha hatırlatmakta yarar görüyorum. Van kültürü ve turizmi Medeniyetler Müzesi, Kent Müzesi'nin yanı sıra yeni kurulacak Van Mutfağı, Tarım ve Hayvancılık, Kilimcilik, Ticaret, Van Gölü gibi özel müzelerle güçlenir ve büyür. Kültüre yatırım geleceğe yatırımdır.
