Milletvekili Dağılımı Nasıl Hesaplanır?

Ülkemiz gibi kentimizin de gündemi seçim.  Yazılanlar, çizilenlerin, konuşulanların ana konusu 7 Haziran milletvekili seçimleri üzerine.

İlimizde yurttaşlar arasında yapılan sohbetlerde dile getirilen seçim tahminleri üç aşağı beş yukarı bir birine yakın. Genelde ve yerelde seçim sürprizi olabilir mi? Olur.  Seçmenin ne zaman, ne yapacağını kimse bilemez.

Bilindiği gibi Yüksek Seçim Kurulu-YSK, Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı adrese dayalı nüfus kayıt sistemi 2014 yılı sonuçlarına göre, seçim çevreleri ve her seçim bölgesinin çıkaracağı milletvekili sayısını belirledi. 2011 son genel seçiminde 8 milletvekili çıkaran Van bu seçimde milletvekili sayısını koruduğu gibi seçmen sayısına da 16 bin 923 seçmen daha ekledi.

Ülkemizde milletvekili seçimleri nasıl bir sistemle yapılıyor gibi bir soru akıllara gelebilir.

O zaman seçime dair hafızalarımızı tazeleyelim.

Demokratik sistem, seçim yasalarının da içinde bulunduğu 3 temel ayak üzerine oturur: Anayasa, Seçim Yasası, Siyasi Partiler Sistemi. Bunlar demokratik sitemin olmazsa olmazlardır.

Sistemlere bakalım.

Temsilde adalet ilkesine öncelik veren sistemler Nispi Temsil, yönetimde istikrar ilkesini öne çıkaran sistem ise Çoğunluk Sistemleri'dir.

Nispi sistem, partilerin güçleri oranında parlamentoda temsiline olanak sağlamayı esas alır. Çoğunluk sisteminde ise en çok oyu alan parti, o seçim çevresindeki temsilciliklerin tümünü kazanmaktadır.

Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde yapılmış olan seçimlerin tümünde, Cumhuriyet döneminde ise 1943 seçimlerine kadar 2 dereceli seçim sistemi uygulanmış.

Yüzde 10 barajı 1980 sonrası uygulanmaya başlandı.

1980 12 Eylül askerî müdahalesinin ardından yeni anayasaya göre yapılan ilk seçimde, ilk kez %10'lu çifte barajlı yani D'hont sistemi uygulandı.

1995 seçimlerinden sonra % 10 ülke barajlı.  D'hont seçim sisteminde karar kılındı. Buna karşın 1991 yılında Refah, Milliyetçi Hareket Ve Millet partisinin ittifakının barajı aşması ile sistem ilk yarayı aldı. Bugünkü HDP’nin öncesi olan  DTP'nin 2007 seçimlerindeki bağımsız adaylar ile yüzde onluk genel seçim barajını aşma taktiğinin tutması ile % 10 barajının anlamı kalmamış oldu.

D'hont seçim sistemi nedir?

D'hont Avrupa'da; Hollanda, İspanya, Belçika, çek cumhuriyeti, Macaristan, Bulgaristan, İzlanda, Portekiz gibi ülkelerde; ayrıca Japonya, Avusturalya, Arjantin, İsrail, Şili gibi dünyanın değişik ülkelerinde de uygulanan seçim sistemidir

Bir matematik ve hukukçu olan Victor D’hont isimli Belçika vatandaşı tarafından bulunan D’hont isimi alan seçim sistemi karmaşık olmayan sade bir matematiğe dayanır. Victor D'hont'un seçim sistemi; güçlü iktidar çıkarmayı amaçlayan güçlü meclis taraftarı olanlar için ideal bir seçim sistemidi olarak kabul edilir. Aynı zamanda marjinal ve radikal unsurların oylarının mecliste temsilini zorlaştırması ile tek sesli meclis isteyenlerce ideal bir sistem olarak değerlendiriliyor.

Seçim kanunlarımızda yer alan D’hont sistemine göre Van’da milletvekili seçimi çevresindeki oyların sayımı ve milletvekili tespitinin nasıl yapılır ona bakalım.  

BİR: Siyasi partinin aldığı geçerli oy toplamı genel geçerli oy toplamına bölünür; (siyasî partilerin Van genelinde aldığı oy yüzdesi hesaplanır),

İKİ: Yüzde onluk barajı aşan siyasî partiler belirlenir,

ÜÇ: Barajı aşan siyasi partilerin ve bağımsız adayların adları alt alta ve aldıkları geçerli oy sayıları da hizalarına yazılır,

DÖRT: Siyasî partilerin oy sayıları, önce bire, sonra ikiye, sonra üçe... Yani Van’ın çıkaracağı (8) milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür.

ÖRNEĞİN: Van seçim çevresinde geçerli oyların 275 bininin almış kabul ettiğimiz A partisinin oyları 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 gibi son milletvekili çıkıncaya kadar bölünür. Rakamlarla şöyle: 275 bin, 137,500, 45,833, 11,455…… 

BEŞ: Elde edilen paylar, parti ayırımı yapılmaksızın en büyükten en küçüğe doğru sıralanır. Milletvekillikleri, bu payların sahibi olan partilere ve bağımsız adaylara, rakamların büyüklük sırasına göre tahsis olunur.

Mevcut seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı kadar bu payların sahibi olan partilere ve bağımsız adaylara rakamların büyüklük sırasına göre milletvekili tahsis edilir.

Sözde, kağıtta kalmayan herkesi kucaklayan araç değil amaç olan gerçek demokrasi için sandık başına.