Markan kadar konuş

Günlük yaşamımızda coğrafi bölgelere ait "Van Cacığı", " Adana Kebabı", "Afyon Kaymağı", Akçaabat Köftesi", "Kangal Koyunu" gibi markaları sıklıkla duyarız. Anonim olan coğrafi markalardan kimi ait oldukları illerin ilgili kurum ve kuruluşları tarafından Türk Patent Enstitüsü "TPE"ya yapılan başvuru soncunda coğrafi işaretleme alarak ait olduğu coğrafyaya yasal olarak mal edilerek korunup değer kazanmıştır. Van gibi  kimi illerde tescillenmesi gereken ürünleri için  coğrafi işaret almadıkları için  ürünlerini markalaştıramamışlardır.

Peki marka nedir: Bir teşebbüsün mal veya hizmetlerini bir başka teşebbüsün mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlaması koşuluyla, kişi adları dahil, özellikle sözcükler, şekiller, harfler, sayılar, malların biçimi veya ambalajları gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, baskı yoluyla yayınlanabilen ve çoğaltılabilen her türlü işaretleri içerir. TPE tarafından onaylanan coğrafi işaretleme ile coğrafi ürünler yani yerel markalar koruma altına alınır.

Coğrafi işaret nedir?

Temel olarak bir yöresel ürün adını ifade eder. Bu anlamda coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adları, kültürün korunması açısından da yüksek öneme sahiptir. Bölgelere özgü üretimleri tescil yoluyla korumayı ve yok olmalarını önlemeyi amaçlar. Coğrafi işaretler menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrılır.

Menşe Adı: Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden kaynaklanan, tüm veya esas özelliklerini bu coğrafi alana özgü doğal ve beşerî unsurlardan alan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerin tümü bu coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşen ürünleri tanımlayan adlar menşe adıdır. Menşe adları sadece ait oldukları coğrafi bölgede üretilirler. Çünkü ürün, niteliklerini ancak ait olduğu yöre içinde üretildiği takdirde kazanabilir. Menşe adına Finike Portakalı ve Malatya Kayısısı örnek gösterilebilir.

Mahreç İşareti: Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge veya ülkeden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alan ile özdeşleşen, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az biri belirlenmiş coğrafi alanın sınırları içinde yapılan ürünleri tanımlayan adlar mahreç işaretidir. Mahreç işaretlerinin, ürünün özelliklerinden en az biri o yöreye ait olmakla birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur. Ürünün yöre ile bağı sadece ünü de olabilir. Mahreç işaretine Antep Baklavası, Hereke İpek Halısı örnek gösterilebilir. Coğrafi bir yer adı içermese dahi menşe adı ve mahreç işaretinde yer alan şartları taşıyan bir ürünü belirtmek için geleneksel olarak kullanılan, günlük dilde yerleşmiş ve coğrafi bir yer adı içermeyen adlar da menşe adı veya mahreç işareti olabilir.

Geleneksel Ürün Adı: Menşe adı veya mahreç işareti kapsamına girmeyen ve ilgili piyasada bir ürünü tarif etmek için geleneksel olarak en az otuz yıl süreyle kullanıldığı kanıtlanan adlar, aşağıdaki şartlardan en az birini sağlayan geleneksel ürünler adı olarak tanımlanır:  Örnek olarak, baklava, lokum, höşmerim, pastırma vb. ürünler.

Coğrafi işaret ne işe yarar?

Coğrafi işaretler ve geleneksel ürün adları, ürüne pazarlama gücü katar ve ürünün gerçek üreticilerini koruyan kolektif bir hak olduğundan kırsal kalkınmaya aracılık eder ve ülke ekonomisine katkı sağlar. Tescilli ürün aynı zamanda  en az yüzde 20 daha pahalıya satılır. Ayrıca bu koruma ile sahte üretimlerin engellenmesi mümkün olduğundan, ürünün gerçek üreticisinin yaşayabileceği olası kazanç kayıpları da önlenmiş olur. Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adını tescil ile korumanın amaç ve faydalarından biri de, bu tescil ibarelerinin gerekli özelliklere haiz olmayan sahte ürünler üzerinde kullanılmasının önüne geçilerek, tüketicinin yanıltılmasına engel olunması ve tescilli ürünün ününden faydalanılmaması, dolayısıyla tüketicinin korunmasına yardımcı olmaktır. Coğrafi işaret ve geleneksel ürün adı tescili tek bir üreticinin haklarını değil, tescil belgesindeki şartlara uygun üretim yapan ve pazarlayanların tümünün haklarını korur. Tescil aynı zamanda yöresel, bölgesel ve ülkesel genelliğe sahip olup, sağladığı haklar belli bir kişiye veya bazı kişilere bağlanamaz. Coğrafi işaretin ve geleneksel ürün adının amacı, tescile konu olan ürünün üretimi, kaynağı gibi bir takım genel niteliklerine bağlı özelliklerden ötürü belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunmasını sağlamaktır. Örneğin leblebi için "Çorum Leblebisi" ibaresi, halı için "Kars El Halısı" ibaresi, kaymak için "Afyon Kaymağı" ibaresi belirli bir kalitenin işareti olarak ortaya çıkar. Türkiye marka başvuruları sırlamasında son 5 yılda Avrupa'da ilk sıralarda yer alıyor. Ancak katma değeri yüksek marka yaratma konusunda hala istenilen seviyelerde değil.

Kim yada kimler başvuruda bulunur?

Geleneksel ürün adının tescil için Üretici grupları. Ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlar. Ürünle ilgili olarak kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumaya yetkili dernekler, vakıflar ve kooperatifler. Ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üretici başvurabilir.

Türkiye'de coğrafi işaret alması gereken 5 bine yakın ürün var. Bunlardan ancak 204 tanesi coğrafi işaret almış. 314 üründe başvuru aşamasındadır.

Tük Patent ve Marka Kurumu Tescilli Coğrafi İşaretler sayfasında yer alan koruma altındaki 204 ürün arasında ne ararsanız var. Listede Van ürünü aradığımda  hayal kırıklığı yaşadım.

Listedeki tescilli ürünlerden birkaçı: Adana Kebabı, Afyon Kaymağı, Akçaabat Köftesi Antakya Künefesi, Burdur Şiş Köftesi,  Diyarbakır Karpuzu, Diyarbakır Örgü Peyniri, Erzurum Civil Peyniri, Kangal Koyunu, Mardin Taşı, Pervari Balı, Siirt Büryan Kebabı, Terme Pidesi, Şanlıurfa Çiğ Köfte, Yozgat Parmak Çöreği, Denizli Traverteni, Bayramiç Elması…

Başvuru Aşamasında bekleyen 315 Coğrafi İşaretler arasında da ilginç ürünler var. Ama   bu listede de   Van'ın  adı yok.  Listeden birkaç ürün: Adana Şalgamı,  Ahlat Bastonu, Antep Peyniri, Ankara Keçisi Oğlağı Eti, Ankara Tavası, Balıkesir Kuzu Eti, Bolu Kozalak Reçeli, Derepazarı Pidesi, Göynük Eriği, Hakkari Ters Lalesi, Karapınar Kavurgası, Kazan Kavunu,  Konya Etliekmek, Mut Zeytinyağı, Ordu Tostu, Tunceli Sarımsağı, Urfa Keme Boranisi Yemeği, Vezirköprü Semaveri, Şile Bezi, Yalova Koza İşi El Sanatı...

Peki Van'ın coğrafi işaret alabileceği hangi ürünleri var?

Belirgin niteliği ve farklı özellikleri olan,  Van ile özdeşleşmiş ihraç  edilebilecek katma değer sağlayacak coğrafi işaret potansiyelimiz var.   "Coğrafi İşaret" alması gereken  Norduz Koyunu, Van Mermeri, Van Peyniri, Van Cacığı, Van Çöreği,, Van Kedisi, Van Balı, Van Balığı, Kavut, Murtuğa, Keledoş, Ayran Aşı, Edremit Taşı, Van Semaveri, Van Kavurması Van Tavası, Mellaki Armudu, Van Kıymalısı, Van Lavaşı, Gevaş Fasulyesi, Erciş Üzümü, Van Kebabı,  Van Kahvaltısı, Van Gül Reçeli  gibi daha  onlarca  ürünümüz var.

Coğrafi İşaret  almak için daktilo veya bilgisayar ortamında doldurulacak forum sonrası yapacağınız başvuru yeterlidir.  Bunun için de Başvuru Ücretine 40 TL, Geleneksel Ürün Adı Başvuru Ücretine 40 TL, Coğrafi İşaret Tescil Belgesi Düzenlemesi ve Sicil Kayıt Ücretine 75 TL, Geleneksel Ürün Adı Tescil ve Sicile Kayıt Ücretine 75 olası itiraz, dosya ve diğer işlemlere toplamda 500 TL'niz gitmez.

Türk Patent ve Marka Kurumu'ndan ürünleri için coğrafi işaret alan ve coğrafi tescil bekleyen iller arasında Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin, Kahramanmaraş  en çok ürünle ilk sıralarda yer alıyor.  Ürünler arasında maalesef Van'ın tek bir ürünü yoktur. Marka şehir olmak kentinizin yöresel ürünlerine coğrafi işaret alarak tescillenmesi ve korumasıyla mümkündür.  Öyle atıp tutarak goygoyculuk yaparak marka şehir olunmaz.  

Van Gölü gibi doğa hazinesini, zengin kültür değerlerini koruyamayan hızla köylüleşen bir şehir yerel ürünlerini koruyabilir mi?