Kent kültürüne hizmet, tarihe saygı
İkram Kali
Ermeni çeteleri tarafından yakılıp yıkılan, 20 Mayıs 1915’te Ruslar tarafından işgal edilen Van, 3 yıl süren işgal sonrası 2 Nisan 1918’de düşman işgalinden kurtuldu. İşgal ve katliamlardan geriye harabeye dönmüş şehir, katliama uğramış nesil ve unutulmaz derin acılar kaldı. 30 bin insanı 1915 Ermeni isyanında katledilen, binlerce insanı hicret sırasında kaybeden Vanlı Müslümanların hatıralarını yaşatmak üzere ilk anıt/ abide kentimizde 1970’li yıllarda inşa edildi.
Van’ı Tanıma ve Tanıtma Cemiyeti yöneticilerinin çabaları, dönemin başbakanı merhum Ferit Melen’in destekleri, Vanlıların maddi ve manevi katkılarıyla 7 köy halkından 2 bin 500 Müslüman’ın topluca katledildiği Zeve köyünde Zeve Anıt ve Şehitliği yapıldı. Van’ın kurtuluşunu simgeleyen 19 metre 18 cm uzunluğundaki dikey anıt önündeki alanda 7 köy halkını temsil eden 7 adet beton simge, gerisinde iki kuşatma perdesi yer alıyor. Törenlerin yapıldığı anıtın batı kısmında şehitlik platformu doğusunda Mermit Çayı kısmında 4 Nisan 1990 yılında yapılan bilimsel kazıda ortaya çıkarılan Müslüman Vanlılara ait toplu mezar yer alıyor.
Zeve Şehitliği her yıl 2 Nisan Kurtuluş Günü öğlenden sonra öğrenciler, vatandaşlar tarafından ziyaret edilirdi! Törende saygı duruşu ve konuşmaların ardından katledilen Vanlıların aziz ruhları için dualar okunur du. Bugün Ermeni katliamlarının canlı tanığı olan Zeve Şehitliği topoğrafik benzerliğiyle Vanlılar arasında Doğudaki Çanakkale olarak da tanımlanmaktadır.
Van’da ikinci anıt/abide…
Van Belediye Başkanı merhum Tayyar Dabbağoğlu tarafından 1970’li yıllarda yaptırıldı. Başkan Dabbağoğlu Kazım Karabekir Caddesi girişindeki bulunan konut alanını kamulaştırarak Kurtuluş Parkı adıyla Van'a kazandırdı. Parkın ortasına katliamları, acılı günleri, muhacirliği, Vanlı milislerin mücadelesini ve Hoy cephesinde mühimmatı tükenen askerlerimize gönüllü olarak Van’dan cephane taşıyan ancak dönüş yolunda büyük çoğunluğu donarak şehit olan Vanlı 120 kahraman çocukları dört tarafında rölyeflerin yer aldığı Kurtuluş Anıtı’nda ölümsüzleştirdi. Bu arada yıpranan, özelliğini kaybeden Kurtuluş Anıtı Vali ve Belediye Başkanı Murat Zorluoğlu’nun talimatlarıyla yenilenecek. Yeni anıt-heykel yapımı ve peyzaj düzenleme proje çalışmaları devam ediyor.
Arkadaşımız tarihçi Cem Öksüzoğlu geçen gün gazetemizdeki köşesinde önemli bir bilgi paylaşarak 1915 Ermeni isyanının baş aktörü işgal yıllarında Rusların sözde Van Valisi olarak atadığı Ermeni komitacı, işbirlikçi Aram Manukyan’ın heykelinin 2018 yılında Erivan’a dikileceğini yazdı. Van’da yıllarca birlikte yaşayan Türklerin, Kürtlerin, Ermenilerin ortak geleceğini mahveden komitacı Aram Manukyan anıtlaştırılırken bu girişime Van’ın yanıtsız kalması düşünülemez.
Van'ın ve Vanlıların 1915’de yaşadıklarını yansıtan görkemli heykellere, anıtlara kentimizin ihtiyacı var. Kentin önemli noktalarında tarihi olayları ve saygın şahsiyetleri simgeleyen anıtlara yer verilmelidir.
Tarihi kentlerin bir özelliği de kente anlam katan anıtları/ abideleridir.
Önemli tarihi olaylar ve tarihe mal olmuş isimleri gelecek kuşaklara anımsatmak, kent belleğine kazımak için yapılan ya da dikilen, göze çarpacak büyüklükte, simge niteliğinde yapı, yontu, gömüt, sütun ya da benzeri yapıtlar dünyanın her yerinde önem taşır. Zira kentlerinin, toplumlarının yaşadığı önemli olayların hatırasını yaşatmayı görev sayan yöneticiler kentlerinin en gözde yerlerine, parklarına mimarlık eseri anıt heykeller dikerler.
Anıtlar/heykeller olmadan olmaz.
1915’de yakılıp yıkılan yitik kent olacaksınız…
30 bin insanınızı kaybedeceksiniz…
Osmanlının 1915’de ilk tehcir uyguladığı ahalisi olacaksınız…
İnsan gücünüzü, ekonomik ve sosyal zenginliğinizi, toplumsal hafızanızı, kaybedeceksiniz…
İşgal ve isyan nedeniyle sosyo-ekonomik kalkınmanız kesintiye uğrayacak…
Ermeni meselesinde özne olacaksınız.
Ermeni çetelerinin Van'daki katliamları nedeniyle Osmanlı'nın 24 Nisan’da Ermeni çeteleri için tutuklama, Ermeni ahali için Tehcir kararı almasının esas nedeni olacaksınız…
Birinci Dünya Savaşı sırasında büyük acılar, kayıplar yaşayacaksınız
Ama…
Acı görmüş kentinizde, ilçelerinizde tarihi gerçekleri yansıtan anıt/heykel bulunmayacak!
Bu duyarsızlığa, bilinçsizliğe karşı söylenecek çok söz var ama şimdilik kalsın.
İhmali ne acılarla dolu Van tarihi ne Vanlıların yaralı toplum vicdanı ne de gelecek kuşaklar kabul eder.
Van’ın hikayesi anıtlarda ölümsüzleştirilmelidir.
Kentimizin anıtsal eserlere ihtiyacı var.
Neyse ki adım atılmaya başlandı geçte olsa.
Yarım asır sonra Van’da ilk yaşanıyor.
Van’ın kurtuluşun 100. yılı etkinlikleri kapsamında yeniden düzenlenen İki Nisan Caddesi gerçek kimliğine kavuşuyor.
Vali ve Büyükşehir Belediye Başkan Vekili Murat Zorluoğlu ve Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreteri Mustafa Yalçın’ın duyarlılıkları sonucu Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri Dairesi Başkanlığı tarafından İki Nisan Caddesi'nde bulunan Merve Parkı ile Enver Harun Tanrıtanır Parkı'nda anıt, rölyef ve çevre düzenlemesi çalışmaları başlatıldı. 2017 yılında uygulanan "Prestij Cadde Projesi" ile çehresi değişen İki Nisan Caddesi anıt ve rölyeflerle kentimizin tarihinin bir bölümüne ışık tutacak. Merve Parkı'nda yapılan anıtta Van'ın düşman işgalinden kurtuluşunu simgeleyen rölyefler yer alırken, Enver Harun Tanrıtanır Parkı'nda yapılan anıtta Vanlı 120 kahraman çocukları simgeleyen rölyefler yer alacak. Anıt parkların açılışı 2 Nisan günü törenle gerçekleştirilecek.
Kentimizin tarihi kimliğine eserlerle değer katan herkese teşekkür ediyoruz.
Ama yetmez.
Milli Mücadele Parkı’nda görkemli heykel-anıt ve Çanakkale'den bugüne kadar Vanlı şehitlerimizin, gazilerimizin adlarını görmek istiyoruz.
