İran Tahran izlenimleri

İran ve Türkiye Dışişleri Bakanlarının 2014 yılı başında Van’da bir araya gelmesinden alınan ilhamla İlki 2014 yılında Van’da yapılan Türkiye - İran Forumu’nun ikincisi Van Valiliği, Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA) stratejik partnerliğinde İran Dışişleri Bakanlığı Politik ve Uluslararası Araştırma Merkezi (IPIS) ile Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (TASAM)’nin ev sahipliğinde İran’ın başkenti Tahran’da yapıldı.Karşılıklı görüşmelerin, tartışmaların yaşandığı, önemli mesajların verildiği toplantıları yakından izledik, dinledik. Yeri geldi soru sorduk,  yeri geldi İran Türkiye Van üzerine sohbet ettik.

Özelde Van şehrinin, genelde Türkiye ve İran ekonomik, kültürel ilişkilerine stratejik ve entelektüel katkı sağlamak amacıyla 26-27 Aralık günleri Tahran’da  gerçekleştirilen Türkiye - İran Van Forumu  iki ülke ilişkilerinin zorlu bir süreçten geçtiği, bölgesel sorunların yoğunluk kazandığı bir döneme denk gelmesi görüşmelere siyasi derinlik  kazandırdı.

VAN-İSTANBUL- İRAN

Van heyetinde Van Vali Yardımcısı Önder Can,  Ak Parti Van Milletvekili Burhan Kayatürk, 23 Dönem Van Milletvekili, Türkiye-İran Dostluk Grubu Başkanlığı yapan  Kayhan Türkmenoğlu, Yüzücü Yıl Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Peyami Battal, DAKA Genel Sekreteri Emin Yaşar Demirci,  Milli Eğitim Müdürü Kiyasettin Kırekin, Gençlik ve Spor İl Müdürü Nevzat İnanç, Kültür ve Turizm İl Müdürü Muzaffer Aktoğ, Van Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Necdet Takva, Organize Sanayi Bölgesi Başkanı Şemsettin Bozkurt, OSB Başkan Yardımcısı Hasan Perihanoğlu İŞGEM Genel Müdürü Mahmut Gedik, MÜSİAD Başkanı Kerem Baynal TÜRSAB Van Bölgesel Yürütme Kurulu Başkanı  Cevdet Özgökçe, TUMSİAD Van Şube Başkanı Süleyman Güler, DAKA Birim Başkanları Mehmet Emin Çakay, İbrahim Güray, YYÜ Mimarlık Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi Şahabettin Öztürk, Yücel Oymak, acente sahibi İrfan Özkılıç bulundu.

İstanbul’da Ankara ve farklı illerin yanı sıra TASAM yetkilileri, akademisyenler, iş adamları ve diplomatların katılımıyla Türkiye heyeti olarak İstanbul’dan hava yoluyla Tahran yaklaşık 3 saate vardık.

ERDOĞAN LAVROV YAN YANA

Türk-Havayolları ile İran Air işbirliği ile İstanbul’dan havalanan dev Airbus uçağında yer yoktu.  Modern giyimli İranlı ve Türkiye’den gelen bayan yolcular uçak piste indiğinde açık olan başlarını başörtü takarak, çarşafla örterek hep birlikte Tahran topraklarına ayak bastık. Yaklaşık yarım saatlik otobüs yolculuğu sonrası Tahran Espinas Oteli’ne yerleştik. Oteli incelerken daha önce otelde konaklayan önemli devlet adamlarının, sanatçıların lobi duvarına asılan fotoğrafları dikkatimizi çekti. Duvarda aramızın bozuk olduğu Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un fotoğraf çerçevesinin altında 2013 yılında otelde misafir edilen dönemin başbakanı Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın otelde çekilen hatıra fotoğraf karesi ilgimizi çekti.

İki gün süren Türkiye - İran Van Forumu’nun siyasi, ekonomik görüşme ayrıntılarını bir dahaki yazımıza bırakarak Tahran ile ilgili bazı bilgiler aktaralım.

TAHRAN 200 YIL ÖNCE KÖY

Tahran’da hava sıcaklığı 8- 9 derece civarında.  Van kadar olmasa da akşamları hava soğuk oluyor. Bu mevsimde Tahran’a gitmeyi düşünenler yanların kaban almayı unutmasınlar.

80 milyonluk İran İslam Cumhuriyeti’nin başkenti, 18 milyon nüfusa sahip Alborz Dağı eteğinde kurulan ülkenin en büyük, en hareketli ve kalabalık şehri Tahran ülkenin ekonomi, politika ve sanayi merkezi konumunda. Bundan 200 yıl önce küçük bir köy olan Tahran sokaklarındaki genç nüfus oldukça dikkat çekiyor. İran’da kadın erkek otobüste çarşıda pazarda araç kullanımında nihayet yaşamın içinde hep  iç içe. Sanıldığı gibi değil.

AZERİ DEĞİLİZ

İslam dinin Şii mezhebine mensup İran’ın nüfusunun yüzde 40’ını Türklerin, yüzde 4’ünü Kürtlerin oluşturduğunu söyleyenler oldu.  Türkiye’de  “Azeri” denilen Türk kökenli İranlılar tanımı yanlış bulduklarını belirterek “biz Türküz” diyorlar. Bunu da şöyle açıklıyorlar İran’da yaşayan bir insan Türk, Fars, Kürt, Arap, Ermeni, Yahudi olabilir ancak Azeri diye bir millet yoktur. Azerbaycan coğrafi bölge  ismidir.

TAHRAN SOLUK VE GRİ

Hava kirliliği hissedilen Tahran’ın merkezi yerinde akşam saati kavşakta bekleyen 4 İranlı ile ayaküstü sohbet ederek İran’ın etnik zenginliğine tanık olduk. Konuştuğumuz insanlardan taksicilik yapan iki kişi Türk,  motoruyla motor-taksicilik yapan iki kişiden biri Fars, biri de Kürt olduğunu söyledi.  İyi arkadaş olduklarını ifade eden 4 İranlı ile şakalaşarak ayrıldık. Tahran’ın Fars kültürü ve sanatı ile süslü, estetik kaygıyla inşa edilmiş binaları olsa da genel olarak modern görüntüden yoksun gri soluk döküntü bir şehir görüntüsü var. Ama şimdilik. Binaların büyük çoğunluğu çevreci ucuz, dayanıklı çelik konstrüksiyondan yapılıyor.  Kafilemizde yüzü eskimiş Tahran’ı eski Anadolu şehirlerine benzeterek hayal kırıklığı yaşadıklarını söyleyenler oldu.

TAHRAN CANLI ŞEHİR

Canlı şehrin sembollerinden biri Azadi (Özgürlük) Meydanı ve meydanda bulunan Azadi Kulesi’dir.  Ulusal Mücevher Müzesi, İmam Humeyni Camisi, Sadabad Sarayı, Gülistan Sarayı, Tahran Çarşısı, Ulusal Müze İran’ın görülmesi gereken yerleri başında geliyor. Van’a İranlı turist kafilesi getiren, ülkesi kadar Türkiye’yi de çok seven İranlı dostumuz Kuzey Tahran’da modern zenginlerin oturduğunu burada ev fiyatlarının metrekaresinin 15-20 bin doların üstüne çıktığını,  Güney Tahran’da ise muhafazakar ekonomik geliri daha düşük olan insanların oturduğunu konut fiyatlarının  yerine göre değiştiğini söyledi.

İSKELE CADDESİNİ İRAN’DA HATIRLADIK

Geçmişte Van’ın dört bir tarafından akan su kanalları gibi Tahran’da da su kanaları ve yanında yükselen çınar ağaçları bizi geçmişin İskelesi Caddesi’ne götürdü.

ADIM BAŞI BANKA

Tahran’da nerdeyse her adım başında bir banka görmek mümkün. Bankaların borsa ve bankacılık, kredi ve faiz işlemleri yaptığı söylendi.  Belli ki vatandaşta para çok. Banka sayısının yaptırım ile birlikte arttığı söylendi. Bunu 1990 yıllarda Türkiye’de batık bankaların ve mağdurlarının yaşandığı  kriz dönemine benzettik.

PAYKAN

Tahran’da caddelerinde pahalı lüks araçlar yanında bunları satan galerilerde görmek mümkün. Fransız Peugeot firması ortaklığıyla İran’da üretilen Paykan İranlıların gözde yaygın otomobili olmuş. Toplu ulaşım, savari olarak adlandırılan dolmuşlar, otobüs ve metro ile sağlanıyor.  Toplu ulaşımda da kadın erkek yer ayırımı yok.-İran’ın resmi para birimi Riyal. Ancak herkes onun yerine Toman sözcüğü (Tümen) kullanıyor. 1 Toman, 10 Riyal anlamına geliyor.

KADINLAR MODERN

Eğitim seviyesi yüksek olan İran’da süslenmeyi, giyinmeyi seven kadınlar sosyal yaşam kurallarını kendilerine uyarlamışlar. İran İslami kurallarına göre yönetilse de sokaklarda bol makyajlı başları yarı örtülü, kot ve streç giyen iri gözlü kadınlar ile ele ele tutarak yürüyen kadın-erkekleri her yerde görmek mümkündür. İranlı dostlarımızdan kadınların ticareti canlı tuttuğunu öğrendik.

İNTERNET SANSÜRLÜ

Türkiye ile daha yakın siyasi, ekonomik, kültürel ilişkiler geliştirmek isteyen, ortak değerlerimiz olan komşumuz İran’ın başkenti Tahran’da iletişim kurmak kısıtlı. An itibariyle Van’a haber, fotoğraf geçmek mümkün olmadı. İnternet ağır ve engelli. Twitter, Facebook, Youtube yanında milyonlarca site sansüre uğramış.  Kaliteli kağıda basılan gazeteler siyah beyaz. Az sayıda renkli fotoğraf kullanılıyor.

TAHRAN ÇARŞISI

İnsanların akın ettiği İstanbul Mısır Çarşısı’na benzeyen çarşıda giysiden baharata, kilimden, meyveye ne ararsan var.  Çarşıda susam, keten gibi tohumlu bitkilerin yağlarının çıkarıldığı beyaz önlük giyen erkek kadın personellerin çalıştığı eczane görünümündeki iş yeri dolup taşıyor. Tezgâhta yan yana bulunan kıyma makinesi görünümündeki makinelerde bitkilerin yağları göz önünde çıkarılarak şişlerde satılıyor.

TÜRKÇE EĞLENİYORLAR

Van’a döneceğimiz akşam Tahran’ın canlı müzik eşliğinde alkolsüz yemek yenilen yerlerinden Ali Baba’ya yemek için gittik. Ali Baba lokantası sütunları kemerleri duvar süslemeleriyle Van’daki küçük bir caminin içine benziyordu. Şef garson yer gösterdikten sonra sahne kanarında dizilen dünya bayrakları arasından Türk bayrağını masamıza bıraktı. Usul buymuş. Lokantanın ortasında yer alan yüksek sahnede tar, bendir, kanun çalan sazlar ayakta elinde bağlama çalarak Zeki Müren’in unutulmaz şarkısı ‘ Hatırla sevgili’yi ardından bildiğimiz türkü şarkıları seslendiren sanatçıya eşlik ediyordu. Erkeklerin kadınların şarkılara neşeyle katıldığı ortamda bir an Türkiye’de olduğumuz hissettik. Lokanta bayanlı erkekli müşterilerin yüzde 90’nının Tahran’ın yerli aileleri olduğunu öğrendik. İran’ın en ünlü yemeği, etin dövülmesiyle elde edilen kıymadan yapılan Çelo Kebab sipariş ettik.  Normal bir şişin iki katı eninde yası ve uzunca gelen kebap haşlanan pilavla servis edildi. Yağsız pilavın yanında tabakta getirilen küçük paketteki tereyağını isterseniz sıcak olarak servis edilen pilavınıza katabiliyorsunuz.  Açık servis salatayı kendiniz seçiyorsunuz. İstanbul Kaşıbeyaz kalitesinde hizmet veren ve lezzette yemekler yapan Ali Baba Lokantası’nda Türkçe şarklılar söyleyen sanatçıdan sonra Farsça şarkılar söyleyen erkek sanatçılar sahne aldı. Tabak içersinde para göndererek istek isteyenler yanında sahne yanına kadar gelerek sanatçının önündeki tabağa para eşliğinde şarkı isteği yazlı kağıdı bırakan modern giyimli başı örtülü genç kadınlar ilgi çekiciydi.  Müzik ve eğlencenin olduğu lokantada oturduğun yerde el çalmak var ama ortaya çıkıp oynamak yok.  Ha yaş gününü pasta ve mumlarla kutlayanları da unutmayalım.

TÜTSÜ

Lokanta çıkışında küçük mangalda nazara karşı tütsü yakarak koklatan İranlı vatandaşın geleneksel kültürü yaşatarak para kazanması hoş bir görüntüydü.

TEBRİZ OLMAZSA

Otele dönerken bindiğimiz taksi şoförü Tebrizli olduğunu söyledi. İbrahim Tatlıses’i çok sevdiğini belirten şoför Cafer, Tatlıses silahla vurulduğunda bir şey olacak diye çok korktuğunu dile getirdi. Tebriz mi güzel, İsfahan’mı güzel sorumuza ‘ İsfahan güzel, ama Tebriz olmazsa’ diyerek Tebriz’e ait deyimle cevap verdi. Tebrizlilerin kentlerini, kendilerini çok beğendiğini sonradan öğrendik. Deyimin kaynağı buradan geliyormuş.

Yaptırımların kalktığı girişimcileri  bekleyen İran şimdi değişime, atılıma ve gelişme hazırlanıyor.