Röportaj: İkram Kali
Vanlı ustaları, emektarları, iz bırakan insanlarımızı tanıttığımız "İşinin Erbabı" sayfamızın bugünkü konuğu Van'ın gelmiş geçmiş en iyi zurna üstadı Tosun Özister oldu. Van halkoyunlarında özel bir yeri ve emeği olan Tosun Özister zurna ile küçük yaşlarda tanışır. Nefesini, zamanını, ömrünü zurna ile geçirir. Özister, Van halk ezgilerini, halk oyunlarını zurnasıyla Türkiye'nin dört bir köşesinde başarıyla tanıtmış. Vanlı olmakla her zaman övünen, kültürümüzün önemli üstadı, güzel insanı zurnasıyla düğünlerde damat tarafını güldürürken kız tarafını ağlatmış.
Tosun Özister kimdir?
1934 Van doğumluyum. 4 oğlum var. Van'ı, Van ilimizin kültürünü çok severim. Van halk oyunlarına çok büyük emek verdim.
Zurna çalmaya ne zaman ilgi gösterdiniz?
1947 yılında zurna çalmaya başladım.
Zurna çalmanızda sizi kim etkiledi?
Amcamın oğlu rahmetli Zubeyit Özister çok yetenekliydi. Zurnanın dışında ney ve klarnet çalardı. Van halk oyunlarını da iyi bilirdi. Zurna çaldığında kendisini hayranlıkla, ilgiyle izlerdim.
Aileden mesleğinizi devam ettiren var mı?
İki oğlum Suat ve Nihat çalgıyı biliyorlar. Bu meslek babadan oğla geçti. İki oğlumun zurna çalmalarını beğeniyorum. Ben öğrettim. Önemli olan Van halk oyunlarını dejenere etmeden, kusursuz çalabilmeleri, meslek ahlakına uymalarıdır.
Zurna nedir, nasıl bir çalgı aletidir?
Zurna sesi her yerde çok çıkan, parmaklar yardımıyla çalınan metal ve kamış kullanarak yapılan üflemeli bir çalgıdır. Daha çok açık alanlarda; köy düğünlerinde, asker uğurlamalarında, spor faaliyetlerinde, halk oyunlarında ve benzeri törenlerde çalınıyor. Van'ın halk oyunlarında, düğünlerinde, özel sevinçlerinde davul zurna olmasa olmazlardandır. Van'da bir düğünde davul zurna yoksa o düğün yavan geçer. Davul ile zurna Van kültürünün çok önemli bir parçasıdır.
Zurna çalmak zormudur?
Çalgı aletleri arasında icrası en zor olan aletlerden biri zurnadır, çünkü herkes zurna çalamaz. Zurna yetenekle, sabırla öğrenilerek ancak çalınır. Ben çok genç yaşımda zurna çalmaya başladım. 5 yıl sürekli zurna çalarak ancak öğrenebildim. Yüksek üflemeyle nefes çevirerek (ezgiyi kesmeden, şişirtilmiş avurtlardaki havayı kullanırken burundan nefes alıp devam ederek) çalarız. Zurna çalmada zaman içinde ustalaştım.
Zurna hangi ağaçtan yapılır?
İyi zurna genelde kaysı, erik, şimşir ağacından yapılır. Van'a Malatya'dan zurna gelir. Zurna ustaları bizim için özel zurna yaparlar.
Hangi yörelerin oyunlarını çalardınız?
Başta kendi memleketim olan Van yöremizin bütün halk oyunları yanında Diyarbakır, Silifke, Erzurum, Antep, Kars, Ağrı ve Elazığ yörelerine ait oyunları çalıyorum. Daha sonra Binali Salman'dan da zurna dersi aldım.
Van'da, bu bölgede sizi hangi isimle tanırlar?
Rahmetli ağabeyim Hüseyin Özister, davul, ben hep zurna çaldım. Ama Van'da herkes beni " Davulcu Tosun " diye tanır. Ben mesleğimle, sanatımla gurur duyuyorum. Bu sanat sayesinde ekmek yedim. Çok değerli dostlar edindim. Van kültürüne katkı sundum. İnsanların mutlu günlerinde yanında oldum.
Klarnete ne zaman başladınız?
Klarneti 1975'te çalmaya başladım. Elazığlı Mevlüt Canaydın adında bir ağabeyimiz vardı. Elazığ'a gittim geldim. o bana öğretti. Onunla çok iyi bir dostluğumuz vardı. Yarışmalarda sürekli buluşurduk. Klarneti öğrendikten sonra artık düğünlere klarnetle giderdim.
Yarışmalara katıldınız mı?
Türkiye'nin birçok iline gittim. Yarışmalarda çaldım. Çok sayıda ödül aldım. Bu ödüllerimi evde sergiliyordum. Fakat meydana gelen depremde ödüllerimde zarar gördü.
Yurt dışına gittiniz mi?
Cumhurbaşkanımız Rahmetli Turgut Özal Van Halk Eğitim Merkezi Van halk oyunları topluluğunu önce İstanbul'a davet etti. Orda İslam Konferansı Teşlilatı'na gösteri sunduk. Çok beğeni aldık. Daha sonra bizi Almanya'ya gönderdi. Orda Van kültürünü tanıttık. İran Şahı Muhammet Rıza Pehlevi döneminde Van halk oyunları ekibi olarak Tarhan'a gittim.
Gelin çıkarma havası nedir?
Van halk kültüründe gelin babasının evinden çıkacağı zaman " gelin çıkarma" havası çalınır. Ben zurnamla gelin çıkarma havası çaldığım zaman düğünlerde ağlamayan kalmazdı. Hep hissederek çaldım. Duygulandıran, etkili bir Van ezgisidir.
Yarışmalara birlikte gittiğiniz halkoyuncuları kimlerdi?
Rahmetli Fevzi Leventoğlu, Bahattin Özen, Fehmi Turan, Hakkı Yakupoğlu, Mehmet Polat, Servet Aydınoğlu, Mehmet Kuşman, Süleyman Kuşman, Fazıl Tuncil, Sabri Donat ve İhsan Deniz ve daha birçok kişiyle birlikte birçok ödül aldık.
Van halk oyunlarının bugünkü durumunu değerlendirir misiniz?
Van Halk Oyunları bakımından Türkiye'nin en zengin yörelerinden biridir. Ancak son yıllarda Van halk oyunları bozuldu. Yanlış öğretiliyor. Figürler, ezgiler, kostümler değiştirildi. Halk oyunları sazla- cazla oynanmaz. Van'ın halk oyunlarına, kültürüne maalesef sahip çıkılmıyor. Kurumlar, kuruluşlar Van'ın kültürünün bozulmasına izin vermemelidirler.
Bu dejenerasyona kızdınız mı?
Van halk oyunlarına ilgisizlik, sahipsizlik nedeniyle artık zurna çalmıyorum. 65 yıl boyunca bu mesleği onurla, başarıyla yaptım. Böyle bir ilgisizlik hiçbir zaman görmedim. Bugünkü yetkililer bizim gibi insanlara sahip çıkmaları gerekir. Diğer illerde bizim gibi kültüre emek verenlere sahip çıkılır, korunur. Bu ilgisizlik sürerse korkarım gelecekte Van'da davul zurna çalacak kimse bulunamayacak.
Bahşiş yarışı nedir?
Fakirlerin düğününe de gittiğim zaman kesinlikle para almazdım. Eskiden Van düğünlerinde bahşiş yarışı da olurdu fakat ben bu yarışlara girmezdim. Bazen paraları bantla yapıştırıp benim boynuma atarlardı. Bazen de tabakla getirip bahşiş başıma dökerlerdi.
Davulla zurna dengesi nasıl olmalıdır?
Davulla zurna arasındaki denge terazi gibi olmalıdır. Davulla zurna arasında kendi kendimize uyum sağlardık.
Van'ın en iyi folklor oynayan yöresi neredir?
Başkale, Çatak, Gürpınar, Özalp Van'ın en iyi folklor oynayan yöresidir. Van'ın ileri gelen insanları bir düğünde bulundukları zaman halaylar üçayakla başlardı. Daha sonra hareketli oyunlar çalınırdı.
Van'ın en çok beğenilen oyunu hangisiydi?
Aslında bütün oyunlar beğenilirdi ama hırhır oyunu daha çok beğenilirdi. Herkes bu oyunu oynayamaz. İyi oyuncularla bizde keyif alıyorduk. Mesela eskilerden Tango Ağa. Göllülü Nuhi, Şefik Şahır, Fevzi Polat, Sabri Polat güzel oynardı.
Zurna çalma kaç saat sürerdi?
Düğün havasına göre bazen 2-3 saat hiç durmadan çaldığımız olmuştur. Eskiden bir gelini getirdikleri zaman at koştururlardı. En iyi atlar yarışırdı. Damat evine ilk ulaşan ata bahşiş verilirdi. Atın boynuna şal asarlardı. Van'da bahçe düğünlerinde 1 -2 ay önceden bizden söz alırlardı. Günlerimiz boş değildi. Ama her düğüne de gidemezdik. Öyle zamanlar olurdu ki 1 saat birinde, 1 saat diğerinde çalardık. İnsanlar bana göre düğün tarihlerini belirlerdi.
Unutamadığınız bir anınız varmı?
Çok var. Ama yaklaşık 40 yıl önce büyük oğlumu evlendirdim. Vanlılar düğüne " Toy" derler. Oğlumun bu mutlu gününde bütün dostlarımız benim için geldi. Normalde gelin geldiği gibi düğün biter ama bizim düğünümüz gelin geldikten sonra yemekli olarak devam etti. Faruk Kasapoğlu'da oğlumun düğününde toy büyüğüydü. Oğlumun düğününde de bana zorla zurna çaldırdılar fakat fazla çalamadım. Davulu da Hamit adında bir arkadaşım vardı o çaldı. Ama o anı hiç unutamıyorum.
Eski Van düğünleri nasıl olurdu?
Eski insanlar birbirlerini gerçekten sayar, severlerdi. İnsanlar cömertti. Fakat bugün her şey bitmiş. Van'da bahçe düğünleri yemekli içkili, içkisiz olurdu ve 2 gün sürerdi. Damat tıraşı, damadı hamamdan çıkarma, gelini alma, kına gecesi davul zurnasız olmazdı. Toylar şenlik havasında geçerdi.
İyi bir zurnacı kaç yılda yetişir?
Ben şahsen 5 yılda öğrendim. Kişiden kişiye değişiyor. Şimdi her şey saz- caz olmuş. Kültürü tamamen kaybetmişler. Kültür sahipsiz.
