Ermeniler ve Van İhtilal Örgütü (1896-1915) (9)

Olayı görenlerin şaşkınlıkları üzerlerinden geçtikten sonra acilen ifadeleri alınmağa başlandı. Katillerin eşkal ve haklarında bilgiler yavaş yavaş ortaya çıkıyordu. Özellikle Reisin oğlunun verdiği ifadeden anlaşıldığına göre Karakin ve arkadaşı bu cinayeti işlemiş olabileceği ortaya çıkıyordu. Böylece katillerin aşağı yukarı belirmesi Müslüman ahali ile Ermeniler arasında çıkması olası bir karışıklık önlenmiş oldu Hızlı bir şekilde operasyonlar yapılarak Karakin yakalanmış ve ismini tespit edemediğimiz arkadaşı ise kaçmayı başarmıştı. Olayı gerçekleştiren ekibin içerisinde arabasıyla bulunan ve daha önce Van’a silah sokmak suçlarından aranan arabacı Potur, Saraç Osep, kuyumcu Karakin,  olaydan sonra Karagündüz köyüne kaçan komitesinin önde gelen üyesi ve Kapamacıyan efendinin öldürülmesini planlayan Sahaf lakaplı şahıslar da sıkı bir takipten sonra yakalanmışlardır.

Olay anından beri kayıp olan katil Karakin’in arkadaşı daha sonra yakalanarak hapishaneye konulmuştur. Faillerin bu şekilde hızlı yakalanması aslında Van için alışılmış bir manzara olmamakla beraber Kapamacıyan efendinin şahsı ve olayın nazikliği bu gelişmeyi sağlamıştır.

Van’da Taşnak Komitesi mensuplarının çıkardığı Azadamart gazetesi köşe yazarlarından Viramyan Efendiyle Ermeni mektepleri müfettişi ve Van İhtilal Örgütü baş sorumlusu Aram Manukyan Efendinin ve bazı ileri gelen Taşnak komitesi üyelerinin bir kısmı Belediye başkanı Kapamacıyan efendinin öldürülmesinin azmettiricisi olarak tutuklanmalarına karar verildi.   

İhtilal Örgütünün ileri gelen üyeleri daha evvelce her fırsatta valiliği Dersaadete ve Avrupa elçiliklerine şikayet ettiklerinden haklarında çıkan bu tutuklama kararının da bununla alakalı olduğunu zannediyorlardı. Bunun için sık sık Taşnak Komitesi kulübünde toplantılar yaparak durum değerlendirmesinde bulunuyorlardı. Van’da daha önce büyük olaylar olduğundan ve Ermeni çeteleri birkaç yıl önce üzerlerine fazlaca gelen Van valisi Ali Rıza paşayı Batum’da katlettiklerinden bırakın komite üyelerini tutuklamayı en ufak bir zabıta vukuatında bile Ermeniler hakkında her hangi bir soruşturma yapılamıyordu.Dolayısıyla halkın üzerinde bir korku ve bıkkınlık oluşurken komite üyelerinin kendilerine güveni artıyordu. Onunu için Belediye reisinin katledilmesini organize eden ve yönlendiren Aram ile Viramyan efendilerin tutuklanmaları münasip bir zamana ertelenmiştir. Hem Ermeniler ve hem de Müslümanlar tarafından Kapamacıyan Efendinin cinayetiyle ilgili gelişmeler valiliğe sık sık sorulmasına rağmen Van şartlarında bir iki kişinin tutuklanması dışında kayda değer bir netice alınamayınca, yani olayın azmettirenleri yakalanamayınca olay Dersaadet’e intikal etmiştir. Cinayeti işleyen bir iki kişi tutuklanmasına rağmen asıl olayın arkasındaki Van İhtilal Komitesi ile ilgili her hangi bir gelişme sağlanamadığından halk yılgınlığa kapılabilirdi.

Viramyan Efendi ve Savunması

Yukarıda da belirttiğimiz gibi hem Ermeniler ve hem de Müslümanlar tarafından Kapamacıyan efendinin cinayetiyle ilgili gelişmeler valiliğe sık sık sorulmasına rağmen Van kayda değer bir netice alınamayınca olay Dersaadet’e intikal etmiştir.

Ermeni çetecilik faaliyetlerinde önemli bir göreve sahip olan ve 1908 meclisine Van milletvekili olarak girmiş olmasına rağmen 1912 seçimlerinde milletvekili seçilemeyen Viramyan Efendi Taşnak Komitesinin önde gelen yayın organlarından olan Azadamart gazetesinde köşe yazarlığına başlamıştı. Belediye reisinin öldürülmesi olayının arkasında Aram Manukyan ile beraber Viremyan’ın da olduğu ile ilgili haberlerin halk arasında yayılması ve kendisine bu olay ile ilgili celpname gönderilmesi üzerine teslim olmayarak Dahiliye Nezaretine diplomatik üslûp içeren bir dilekçe göndermiştir.

“Dahiliye Nezaretine

Üç aylık yokluğumdan sonra Van’a varışımda vilayetimizle Bitlis’in Hizan kazasını vahim bir buhran içerisinde gördüm. Hayli adaletsizlikleri neticelendirmek için ciddi bir gayret olmadığı gibi bilakis canilerle şakilere tam serbestlik verilmiş, çiftçiler baharın gelmesinden son derece rahatsız oluyorlar. Zira katl, ve yaralama ve yağma birbirini takip edeceğine şüphe etmiyor. Şekavet ve cinayetle bilinen Kürt ağaların adet haline getirdikleri Kürt köylülerini zorla silahlandırarak savaşa hazır hale getirmelerini Van valisi İzzet Paşa görmezlikten gelerek nefsi müdafaa içerisindeki Ermenileri ve Taşnak komitesinin bilinen elemanları aleyhinde yavaş yavaş ve devamlı bir takibat icra kılmaktadır.

Elyevm hapishanede suçsuz ve günahsız köylülerle Karkanlı Kolost, Mindanlı Sahak, Karagündüzlü Şirin ve bazı Ermeniler kalmaktadır. Ve çokları dahi korkularından firar etmektedirler. Kapamacıyan 10 Aralık’ta öldürülmüş, benim Van’dan ayrılışım bundan 19 gün öncedir. Buna rağmen dün bu olaydan dolayı savcılıkça hakkımda zanlı sıfatıyla celbname geldiği gibi Akdamar Katogigoshanesi mektepleri seyyar müdürü maktül Rafael efendinin arkadaşı müdür Aram Efendiyi mahvetmek maksadıyla Aram’a da aynı meseleden yine zanlı sıfatıyla celpname gönderildiğini haber aldım.

İzzet Bey ve müşavirlerinin maksatlarının ve adliye memurlarının hapishanede adam çürütmekten zevk aldıklarını bildiğimden hayatımı onlara teslim etmedim. Böyle alçak iftiralara karşı aciz olmamakla beraber kendilerinin arzularına kurban olmak istemediğimi arz ederim. İzzet Bey ve adamları Ermeniler hakkında şu hareketlerinde devam ederlerse meydan katil, gasp ve hırsızlara kalacağından namus ve korku taşıyanlar firar edecekleri muhakkaktır.

Ermeni milleti menfaatinin gayr-ı kabil tefrik bir suretle Osmanlı vatanına bağlılığını tasdik ettiği. Vilayetimizi tehdit eden şu belalara devletin dikkatini celbiyle beraber vakti var iken etkili seri tedbirlere başvurulması ricasını, iletirken Rumeli’de düşülen hataya Anadolu’da düşülmemesi ümidiyle cevap bekliyorum.” Önceki dönem Van mebusu Viramyan.

Viramyan’ın ilk etapta masumane ve haklı gibi gözüken bu hali ve isteği Dahiliye nezareti tarafından dikkate alındığı görülmektedir. Dahiliye nezareti muhaberat-ı umumiye dairesi tarafından Van vilayetine gönderilen şifrede Viramyan’ın cinayetten önce Van’dan ayrıldığını ve Van’da yaşayan Ermeniler aleyhine takip edilen hasmane hareketlerden şikayet ettiği bildirilerek bu olayların aydınlatılarak bir neticeye kavuşturulması istenmektedir. Bunun yanında halin nezaketi göz önünde tutularak Ermeniler hakkında endişelenmelerine sebep olacak şiddetli muameleden mümkün mertebe kaçınılması tavsiye olunmuştur.

Viramyan’ın Taşnak komitesinin ve Van İhtilal Örgütünün ileri gelen bir üyesi olarak ve 14 Ağustos 1896 da İstanbul’da Osmanlı Bankası baskınını[126] organize eden birisi olarak ve Taşnak partisinin milletvekili olması ardından da partiyi ve Van’daki ayrılıkçı Ermenileri örgütleyen bir komitenin ileri gelen aktif elemanı olarak bu cinayetle alakası olmaması düşünülemez. Yazdığı dilekçe tamamen profesyonel bir şekilde tarihe yazılmış bir dilekçe olarak karşımıza çıkar. Aslında Viramyan’ın yazdığı bu dilekçede özellikle belirttiği Balkan hadiseleri aba altından sopa göstermek kabilinden addedilebilir. Bunun yanında Viramyan 1912 de yapılan seçimde tekrar milletvekili seçilememiş, belki de seçilemeyişini Kapamacıyan’a mal etmiş olabilir ve reisin öldürülmesi altındaki gerçeklerden birisinin de bu şahsi çekememezlik olduğu göz önünde bulundurmak gerekir. Fakat Ermenilerin sistematik bir şekilde çalışarak ortaya koydukları asıl niyetleri su yüzüne çıkmışken devlet yetkilileri Ermenilerin tavırlarından yana hiç şüpheye düşmeden iyi niyetlerini devam ettirmeleri üzerinde durulması gereken önemli bir durumdur.

Kaynak: Dr. Hasan Oktay

ERMENİ ARAŞTIRMALARI, Sayı 5, Bahar 2002

Devam edecek.