ABD Osmanlı Sayesinde Alaska'ya Sahip Oldu
Ümit Kayaçelebi
ABD Başkanı Donald Trump; politik hayatının büyük gaflarından birisini daha yaptı: Danimarka’dan Greenland’ı satmasını istedi. Trump; 1867’de ABD’nin Çarlık Rusyası’ndan Alaska’yı yok pahasına kapattığı gibi Greenland’ı da alabileceğini sandı.
Dünya tarihinde para verilerek satın alınan ilk ülke: Alaska’ydı.
Rus Çarı 2. Aleksander; ülkesindeki ekonomik krizi - bir nebze! - aşabilmek için yönetimindeki Alaska’yı gözden çıkardı. Londra ve Washington’daki elçilerine satış önerisini İngiltere ve ABD yetkililerine iletmeleri talimatını verdi. Londra; öneriyi ciddiye alıp değerlendirmedi. Her yanı buzlarla kaplı çok geniş kara parçası işine yaramazdı! Ama ABD’li idareciler öneriyi yavaştan da almış gözükseler de, gizli görüşmelerden/müzakerelerden sonra satış gerçekleşti.
Alaska; Rus İmparatorluğu’nun topraklarının yüzde 13.8’i kadardı. ABD hükümeti; 7 milyon 200 bin ABD doları - Günümüzdeki karşılığı yaklaşık 16 milyar ABD doları! - ödeme yaptı.
Satış yapıldığında, Alaska’nın zengin yer altı kaynakları bilinmiyordu. Bölge; petrol ve doğaz gaz rezervleri açısından hazineydi. 1968’de keşfedilen, 1977’de işletmeye alınan Kuzey Alaska sahilindeki Prudhoe Koyu’ndan ABD’nin ürettiği petrolün yüzde 25’i çıkarılmaya başlandı. Rakam; günümüz Türkiye’sinin tüketiminden fazlaydı.
Bölge; orman, nehir ve deniz ürünleri açısından mümbit/keşfedilmemiş bir membaydı.
Çarlık yönetimi; Alaska’daki kürk işletmelerinden kâr edemiyordu. Bölgenin yıllık getirisi 40 bin, götürüsü ise 200 bin ABD dolarıydı. Moskova her yıl 160 bin dolar civarında destek çıkmak zorundaydı.
Yönetimin değişmesinden sonra ABD; Rus İmparatorluğu’na - neredeyse! - sınır komşusu geldi. Aralarındaki uzaklık sadece 50 kilometreye düştü. İki devletin arasına doğal sınır, Bering Boğazı vardı.
- Rusya; Alaska’yı ABD’ye Yok Pahasına Verdi… -
Rusya; para sağlamayan Alaska’dan, denizlerdeki etkin İngiliz ablukasından kurtulmalıydı. Londra ve Washington’daki büyükelçileri aracılığıyla Alaska’yı satışa çıkardığını duyurdu. İngiltere istekli davranırsa ambargo gevşeyebilirdi. Ama İngiltere tarafından beklenen cevap gelmedi.
ABD ise, teklifi ağırdan aldı. ABD’nin Rusya’nın yanında yer alması satrancın sonucunu değiştirebilirdi. Rusya’nın Washington’daki Büyükelçisi Baron Eduard de Stoeckl; ABD Dışişleri Bakanı William Seward ile görüşmeleri sürdürdü. Olay duyulunca, her iki ülkenin basını da olumsuz tavır takındı. Rus basını Alaska’nın satışına karşıydı; Amerikan matbuatı da 50 bin Eskimo ile ne yapacaklarını tartıştı.
Rusya’nın yaşadığı olumsuz koşullar, pazarlık şansını/etkisini azaltıyordu. Tek seçenek ABD’nin vereceği teklifti. Beklenen antlaşma; 30 Mart 1867’de Washington’da taraflar arasında imza altına alındı. Alaska için 7.2 milyon ABD doları ödenecekti. Yani 1 cent karşılığında 2024 metrekare toprak alınacaktı. 1867’de 1 ABD doları, 1 ruble 60 kopekti. Rus Çarı 2. Alexander; Alaska’yı 11 milyon 520 bin rubleye satmıştı. Elde edilen rakam, bütçe gelirlerinin sadece yüzde 2.5’luk bölüme tekabül ediyordu. - ABD; 1848’de, Meksika’ya Yukarı Kaliforniya ve Teksas için 15 milyon ABD doları tutarında ödeme yapmıştı! -
Taraflar; Alaska’daki zengin altın ve petrol rezervlerinden habersizdi.
Alaska; 18 Ekim 1867’de resmen ABD toprağı sayıldı. Bölgenin devrine ilişkin resmi tören başkent Novoarkhangelsk’te yapıldı. - Adı Sitka olarak değiştirildi! - İsteyen Alaska ahalisi, ABD vatandaşlığına geçebilecekti. Öneriyi benimsemeyen yüzlerce Rus, gemilere binerek ayrıldı. Böylece Rusya; ABD’nin desteğini kazanıp güvenebileceği/sırtını yaslayabileceği müttefik edindi. Aynı zamanda İngiltere’nin Alaska’yı işgal edebilme olasılığını da ortadan kaldırdı. ABD; geçmişte İngiltere’ye karşı bağımsızlık savaşı vermişti. Rusya’nın yanında yer alması son derece doğaldı.
Alaska’nın alınması, ABD açısından son derece önemli stratejik karardı. Sorunlarını çözen Rusya ile 20. asırda yaşanacak ‘soğuk savaş dönemi’nde kullanılacak çok önemli kazanımdı. ABD; en önemli üslerini Alaska’da kuracaktı. Sınır komşusu Rusya’yı en hassas teçhizatla dinleyecekti.
Alaska; 1958’de ABD’ye 49. eyalet olarak katıldı.
Kaynak: Ali Hikmet İnce
