Gazetecilik Tarihine Yolculuk
Ümran Öztürk
10 Ocak Çalışan Gazeteciler Günüydü. Yine her yıl olduğu gibi bu yıl da mesajlarla gazeteciler günü kutlandı. Çalışamayan gazeteciler es geçildi nedense. İletişim Fakülteleri her yıl binlerce mezun veriyor ama çok azı medya sektöründe düşük ücretle iş bulabiliyor. Çoğu, gazetecilik görevini yapamıyor bile. Geçmişe dönüp gazetecilik tarihine bir yolculuk yaptığımızda ne kadar özveri gerektiren bir meslek, gazete okumanın da bir eylemden öte ayrı bir kültür, bir sosyalleşme biçimi olduğunu bir kez daha görüyoruz.
Gazetecilik mesleğinin doğuşuna bir göz attığımızda;
Dortmund kentindeki Tarihi Araştırmalar Enstitüsü’nden Gabriele Toepser-Ziegert 1605 yılının gazetecilik tarihinin başlangıcı olduğunu söyleyerek gazetecilik mesleğinin doğuşunu şöyle anlatmıştı.
“Johann Carolus, 1605 yılında, Strasburg Belediye Meclisi’nden kendisine “Tarihin nezih ve ilginç izafiyeti“ adlı yazısını resmi olarak basabilmesi için izin vermesini ister. Bu izinle İlk kağıt üzerine resmi olarak basılan gazete Johann Carolus’un aller Fürnemmen und gedenckwürdigen Historie’dir. Böylelikle, Johann Carolus, tarihe geçen ilk gazeteci olur. Böylece 1605’de ilk gazetenin basımı gerçekleşmiş oldu.
O yıllarda sıkça yolculuk eden tüccarlar, duydukları ve gördükleri haberleri not alıp toparlıyor, çoğaltıp dağıtıyordu. Daha sonra kitap basımının bulunması, ardından matbaanın geliştirilmesi gazetelerin basılmasını mümkün kıldı.”
İlk Türkçe Gazete 1828 yılında Kahire’de yayınlanmaya başlayan Vekdyi-i Misriye'dir. Türkçe ve Arapça olarak bastırılan bu yayın organı Mısır'ın Osmanlı Devleti'ne karşı etkin bir propaganda aracı olarak meydana çıkmıştır.
Osmanlı'da gazetecilik tarihi 1831 yılında resmi karakterli bir dergi olan Takvim-i Vekayi'nin yayınlanmasıyla başlar.
1840’da Osmanlı döneminde ilk yarı özel gazete olma özelliği taşıyan, Türkçe çıkarılan ikinci gazete olan ve aynı zamanda Osmanlı basınında “gazete” kelimesini ilk defa kullanan Ceride-i Havadis’tir. Bir İngiliz vatandaşı tarafından kurulmuş olan bu gazete, “Türkiye’nin ilk özel gazetesi” oldu.
Devletin resmi yayın organı konumunda olan bu gazete Abdulmecit döneminde halka ücretsiz dağıtılır.
Türkiye’de ilk özel gazete 21 Ekim 1860'ta Şinasi ve Agah Efendi tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahval Gazetesi’dir. Gazetenin en önemli özelliği Osmanlı Devleti’nde ilk defa iki Türk vatandaşının çıkardığı ilk özel Türkçe gazete olarak tarihe geçmiş olmasıdır.
Şinasi’nin Tercüman-I Ahval’in ilk sayısındaki dikkat çekici şu giriş yazısı yer alır.
“Ülkede yaşayan insanlar kanunun koyduğu görev ve sorumlulukları yerine getirmekle yükümlü ise, bu insanların ülkeleri ile ilgili konularda görüş açıklama özgürlüğü vardır” ifadeleri yer almaktadır. Zaman zaman da satır aralarında özgürlük düşüncelerini savunan yazılara yer verir. Yöneticileri eleştirdiği için sadrazamlık emri ile birkaç hafta koşullara uyması şartıyla kapatma cezası alır.
İkinci özel Türk gazetesi olan Tasvir-i Efkar‘ı 27 Haziren 1862’de Şinasi tek başına çıkarmıştır. Parlamenter sistemi savunan gazete yüksek tirajlara rağmen 835 sayıya kadar devam eder.
Tercüman-ı Ahval Gazetesi’nin rakibi, Ceride-i Havadis gazetesi 25 Eylül 1865'te Ruzname-i Ceride-i Havadis adını alarak yayın hayatına devam eder.
1867-1868 yıllarında 55 sayıya kadar yayımlanan Muhbir Gazetesi’nin Kurucusu Ali Suavi’dir. Bir siyasi gazete olan Muhbir hükümeti sert bir dille eleştirdiğinden gazetenin yayın hayatı uzun sürmemiş hükümetçe kapatılmıştır.
Yurtdışında çıkarılan ilk Türk gazetesi ise 1868 yılında Namık Kemal ve Ziya Paşa tarafından Londra’da çıkarılan “Hürriyet” gazetesidir.
İlk Muhalif Gazete; Osmanlı’da çağdaş anlamda ilk gazetelerin kurulduğu 19. Yüzyılda, 1870 yılında muhalif kimliğiyle ön plana çıkan “İbret” yayın hayatına başlamıştır.
Basiret günlük ve siyasî önemli muhalif gazetelerden biridir. Basiretçi Ali Efendi tarafından 1869 da çıkarılmaya başlayan gazete 1878 de kapatılmıştır.
Gazeteci ve yazar Ahmet Mithat Efendi "Tercüman-ı Hakikat" adlı günlük gazeteyi 1878 ‘de çıkarmaya başladı. 34 yıl kesintisiz devam eden gazete son sayısını 12 Ocak 1924 tarihinde yayınladı.
İlk Basın Yasası; Matbuat Nizamnamesi
1852 tarihli Fransız Basın Yasası temel alınarak hazırlanan İlk basın yasası sayılan 1864 tarihli Matbuat Nizamnamesi’ nde yer alan hapis ve para cezalarının yanı sıra, gazeteler için geçici ya da süresiz kapatma cezaları da getirmektedir.
Hakimiyet-i Milliye Gazetesi’nin 19 Mayıs 1936 tarihli eki Atatürk’ün medeniyetin hamuru dediği ilk yerli kağıt hamuru ile basılmıştır.
“İzmir’e Doğru Gazetesi” Balıkesir’de basılan, İzmir’e dağıtılmak üzere gönderilen ve Konak meydanında sayılan gazeteler soğan çuvallarında terenle kaçak gönderilirdi. Konak meydanında gizlice satılan gazeteyi almak isteyenler gazetenin adını söyleyemez “ondan da var mı? diye alırdı. Bu gazete Mustafa Kemal’in ve Kuva-yi Milliye’nin sesiydi.
Balıkesir'de yayımlanan ilk gazete Karesi Gazetesi'dir. Arap harfleri ile yazılan bu gazetenin ilk sayısı 5 Mart 1886 günü yayımlanmıştır. 1888 yılında da yayın hayatına son vermiştir.
Cumhuriyet Gazetesi 7 Mayıs 1924 tarihinden beri Türkiye'de yayımlanan günlük gazetedir. Gazetenin isim babası Mustafa Kemal Atatürk’tür. Gazetenin yayın hayatı devam etmektedir.
Milliyet Gazetesi’nin ilk sayısı 11 Şubat 1926 tarihinde Atatürk'ün izniyle Mahmut Soydan tarafından yayımlanmaya başladı.1 Aralık 1928 yılına kadar Osmanlı Arap harfleriyle yerine Latin harfleriyle basılmaktadır. Yayın hayatı devam ediyor.
Van’ın ilk gazetesi olan Vansesi Gazetesi, 1937’de “Yeni Yurt Van” ismiyle yayın hayatına başlamıştır. 1943 de ismini değiştirip Van Gazetesi,1948’de ise Vansesi Gazetesi olarak 83 yıldır yayın hayatına devam eden köklü bir gazetedir.
Hürriyet Gazetesi, 1948'de Sedat Simavi tarafından kurulmuştur. Halen yayın hayatına devam etmektedir.
Kültürel kalkınmada uzun bir geçmişe ve önemli bir yere sahip olan basılı gazeteler İnternet haberciliğin yükselişe geçmesi ile basılı medya bitiyor mu? Sorularını akıllara getiriyor.
Sınırsız bilgi ve hızlı habere erişmede internet gazeteciliği elbette büyük bir rahatlık ama arşiv oluşturmada basılı gazetelerin yeri şüphesiz tartışılmaz.
Unutmamak gerekir ki gazeteleri ve haberlerini önemli yapan, öne çıkaran gazetecilerdir. Gazete ve gazeteciler özgür, cesur, doğru haber yapmaktan çekinmemelidirler. Doğruları yazmak, kamuoyunu doğru, tarafsız bilgilendirmek gazete ve gazetecilerin ilkesi, politikası olmalıdır. Bu duygularla gerçek gazetecilerin Gazeteciler Günü’nü bir kez daha kutluyorum.
