Şeb-i Yelda
Şahbettin Uluat
Van kültürler kavşağında bir şehir.
Sınır komşumuz İran'da tarihsel geçmişinin zenginliği ve çok kültürlülüğüyle önemli bir ülke.
Şeb-i Yelda da İran'da kış mevsiminin başlangıcı sayılan ve yılın en uzun gecesine denk gelen 21 Aralık gecesi geleneksel kutlamaların yapıldığı, önemli bir zaman dilimi.
Sözcük anlamı en uzun gece olan Şeb-i Yelda çok eski tarihlerden beri hem bu ülkede hem de dost ve kardeş Azerbaycan ile kimi yakın ülkelerde kutlamalara sahne olur.
O gece aile bireyleri, ailenin en büyüğünün evinde toplanır, öncelikli olarak yaz ve sonbahar meyveleri olan karpuz, bolluğun ve bereketin simgesi nar, kavun, elma gibi meyvelerle, çerezlerle sabah saatlerine kadar yer, içer, eğlenirler.
O gece İran'ın önemli şairleri Hafız'ın, Sadi'nin ve diğerlerinin şiirleri okunur. Sazlar çalınır, şarkılar söylenir, dinlenir.
O gece gençler, dedelerinin ve ninelerinin dizlerinin dibine oturur, hatıralarına, öğütlerine kulak verirler.
Yakın akrabaları olmayan kimseler komşuları tarafından davet edilir, yalnız kalmamaları sağlanır.
O gece küs olan akrabalar, komşular barışır. Onları bir araya getirebilecek kimseler tarafından evlerine davet edilerek aralarındaki küslük, kırgınlık giderilir.
www.karsehlibeyt.org sitesinde verilen bilgilere göre o gece Gilan eyaletine bağlı şehirlerden biri olan Rudser'de Şeb-i Yelda'nın kutlanması sırasında her mahallenin çocukları ve delikanlıları birkaç kişilik gruplara ayrılır. Her gruptan bir kişi sırtına ceylan derisi geçirerek tek tek her evin kapısının önüne gider ve şiir okur. Ev sahibi kapısına gelen bu kişiye teşekkür ederek ona çeşitli hediyeler verir. Aynı eyaletin Lahican köyünde Şeb-i Yelda gecesi eşe, dosta yemek ziyafeti verilir. Bu gecede nişanlısı olan erkekler, nişanlılarına meyve, tatlı ve elbiselik kumaştan oluşan değişik hediyeler gönderirler.
Mazenderan eyaletinde gençler arasında çeşitli oyunlar oynanır, köylerde akşam yemeğinde mutlaka sebzeli pilav ve balık yenir.
Merkez eyaletinde de bölgesel farklılıklarla değişik etkinlikler yapılır.
Geçmişte Loristan eyaletinde bölgedeki aşiretlerin her biri kendi aralarında toplanarak seher vaktine kadar hikaye anlatır sohbet ederlerken, duruma göre Şehname'den bazı bölümler okurlarken kitle iletişim araçlarının yaygınlaşmasıyla bugün artık farklı etkinliklere yer verilir.
Loristan eyaletinde, özellikle de bu eyalete bağlı Horremabad şehrinde mahallenin ya da ailenin delikanlıları bu gecede evlerinin damına çıkıp bir ipin ucuna bağladıkları sepeti komşuların penceresine sarkıtarak mahalli şiirler eşliğinde onları sepete meyve, çerez ve tatlı koymaya teşvik ederler.
***
Şeb-i Yelda'nın uzun tarihinin Zerdüştlük gibi eski dinlere, inançlara dayanmakta olduğunu da belirtmek gerekir.
O inançlara göre uzun kış geceleri kötülük tanrısının zulmünü arttırdığı zemheri zamanlarıdır. O zulme karşı çıkarken ateş yakıp karşı durulur. Sabah olduğunda günün ışıkları, iyilik tanrısının desteği ile zulüm aşılmış olur.
En uzun geceye sahip olan 21 Aralık yukarıda da ifade edildiği gibi bir görüşe göre kış mevsiminin başlangıcıdır ve ülkemizin de bulunduğu kuzey yarı kürede kış gündönümü olarak da adlandırılır
. Bu günden itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar. Ekinoks olarak bilinen 21 Mart tarihinde de gece ve gündüz süreleri eşit hale gelir.
Yaz gündönümü olarak ifade edilen 21Haziran yılın en uzun gündüzü ve en kısa gecesinin yaşandığı zamandır. Bir diğer Ekinoks olan 23 Eylül'de de gece ve gündüz yine eşit hale gelir.
İranlı, Azerbeycanlı, Türkiyeli ve tüm diğer ülkelere mensup kimselerden Şeb-i Yelda'yı kutlayanların bu özel gününü kutluyor; günün anlamına uygun olarak kırgınlıkların, düşmanların, kavga ve savaşların bir an önce ve sonsuza kadar yeryüzünden silinmesini temenni ediyorum.
