VAN YÖRESİ DERLEMESİ
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; kültürümüzün farklılığını ve sürekliliğini sağlayan folklorik değerlerimizden biride halk oyunlarımızdır. Sahip olduğumuz folklorik değerlerin tarihten günümüze taşımış oldukları birikimler, varlığımızı anlamlı kıldıkları gibi varlığımızın sürekliliğinin de göstergeleridirler. İlimizde oynanan halk oyunları yöreye özel giyim tarzı, figürleri, hikâyeleri, takıları ve ritimleri ile ülkemizde ayrıcalıklı bir yere sahiptirler ve “Van Yöresi Halk Oyunları” diye isimlendirilirler. İlimizin halk oyunları ekiplerinin, ulusal ve uluslar arası etkinliklerde birçok derece aldıkları ve özel bir yere sahip olduklarını da hatırlatmakta fayda var.
Halk oyunları, toplumların kültürel değerlerini yansıtırlar. Halkların tarihleri ve kültürleri hakkında önemli bilgileri izleyicilere aktarırlar. Oyun esnasında söylenen müziklerle, giyinilen kıyafetlerle ve sergilenen figürlerle adeta tarihi ve kültürel değerleri izleyenlere ve yaşayan nesle intikal ettirirler. Halk oyuncuları bu bilgileri seyircilerine aktarırken ölçülü ve düzenli hareketler yaparlar. Bu kültürel birikimi çoğunlukla müzik eşliğinde aktarırlar. Bazen müzik aletleri olmaksızın bizzat şarkı söyleyerek ve söyledikleri şarkıların ritmine uygun figürler sergileyerek de aktarabilirler.
Müzik aletlerinin olmadığı veya ulaşılamadığı dönemlerde, yöremizde demeli çevirmeli diye tabir edilen şarkılar eşliğinde oyunlar oynanırdı. Bir oyuncunun söylediğini bir diğer oyuncu aynı makamda söyleyerek tekrar ederdi. Ama günümüzde hemen herkes müzisyenlere ve müzik aletlerine ulaşma imkânına sahiptir. Haliyle halk oyunlarımız hareketin ve müziğin estetik bir şekilde yoğrulmuş hali ile izleyicilere sunulur.
Her bir coğrafyanın ve milletin halk oyunları o milletin ve coğrafyanın özelliklerini izleyicilere sunar. İzleyenler o oyuncuların giydikleri kıyafetten, sergiledikleri figürlerden ve müziğin ritminden o oyunun hangi yöreye ya da hangi millete ait olduğunu hemen anlarlar. Aynı inançlara ve etnik yapılara sahip olsalar da her bir coğrafyada kendine özel farklılıklar ortaya çıkar. Bu farklılık giyim-kuşam, yemek, oyun vb. alanlarda kendini gösterir. Ülkemizde bulunan farklı coğrafyalara ait oyunların da hangi coğrafi bölgeye has olduğunu hemen anlarız.
Van ilimiz, hem oyun hem de kıyafet yönü ile son derece zengin bir kültüre sahiptir. Halay oyunları en yaygın oyunlarımızdır. Halk oyunlarımız ilimizin güney tarafında farklı, kuzey tarafında farklı karakteristik özellikler sergilemektedir. Kuzeye çıkıldıkça Erzurum-Ağrı özellikleri, Güneye inildikçe Hakkâri, Siirt, Şırnak yöresi etkileri hissedilir.
“Van Yöresi Derlemesi” isimli kitap, Van yöresinde coğrafi özellikler, sosyal yaşam ve gelenek-görenekler hakkında genel bir bilgilendirme ile başlıyor. Van yöresine ait oyunların öykülerini ve sözlerini içeriyor. Oyunların oynanış biçimleri ve oyunlarda kullanılan koreografileri işliyor. Van yöresi oyunlarında kullanılan çalgıları tanıtıyor ve oyun müziklerinin notalarını veriyor. Van yöresinde kadın-erkek giysilerini ve aksesuarlarını fotoğraflar ile veriyor. Kitapta birçok oyunun nasıl oynandığı şekiller çizilerek anlatılıyor. Birçok oyun müziğinin notaları veriliyor. Yöremizde giyilen kadın-erkek giysileri, ayakkabıları ve takıları hakkında fotoğraflar ile bilgiler veriliyor.
Yazarımız yöremizde oynanan Bablekan isimli oyunun hikâyesini şöyle anlatıyor:” Bu oyun karlı bir günde yola çıkan bir kafilenin fırtınaya yakalandığı, bir kısmının çığ altında kaldığı, canlarını ve arkadaşlarını kurtarmak için sarf ettikleri çabayı anlatıyor. Bu kurtarma çabasından esinlenilerek Bablekan oyunu ortaya çıkıyor. Bu olay Van’ın Çatak ilçesinde Ganisipi mevkiinde meydana geliyor. Bablekan oyunu fırtınadan kurtulma çabalarını, arkadaşlarını çığ altından kurtaranların sevinçlerini ve gözyaşları içinde birbirlerine sarılıp sevinmelerini anlatıyor. Bu oyunun en temel özelliği oyuncuların titremeleridir. Oyun içinde kurtarma çalışmalarından sonra yüzlerinde sevinç ifadelerini ve üşümüşlüklerini anlatıyor. Oyuncuların omuz titretmeleri üşümelerinin ifadesidir.” Diyor.
“Van Yöresi Derlemesi” isimli kitap Erol Hacıbekiroğlu tarafından yazılmış. Başbakanlık Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü tarafından, yayın no:116 sayısı ile 1992 yılında Ankara’da basılmış ve 54 sayfadan ibarettir. Van’da oynanan halk oyunlarının figürlerine, giysilerine, ritimlerine, oynanma kurallarına ve bu oyunların öykülerine ilgi duyan herkesin edinmesi ve okuması gereken bir kitap olduğunu tavsiye ediyorum. Kalın sağlıcakla…
