İkram Kali

120 Kahraman Vanlı Çocukları Unutma Unutturma

İkram Kali

Her ülkenin, her milletin, her şehrin tarihe mal olmuş kahramanlıkları, acı-mutlu yaşanmışlıkları ve günleri var.  Geçmişe saygı ve vefası olan milletler kahramanlarını, tarihi günlerini anıyor, anlatıyor unutmuyor, unutturmuyor.  Bizim de böyle yapmamız gerekir.  

Anadolu’da Van kadar çile çekmiş başka bir şehir; Vanlılar kadar acılar yaşamış başka bir ahali yoktur. Vanlı ailelerin yakın tarihi anlatan hayat hikâyelerinde ölümler, kayıplar, acı olaylar, muhacirlik, yokluk gibi zor günler önemli yer tutar.    

Ermeni isyanı ve Rus işgalinin yaşandığı 1915-1918, Vanlıların geleceğinin karartıldığı, kırılmaların yaşandığı kayıp yıllardır. Bu yıllarda Vanlılar hem yurdundan hem de canından olmuştur.  Tarih kitapları, hatıratlar yaşananları tüm gerçekleriyle anlatmaktadır.  Bu nedenle 1915 Vanlılar arasında Van’ın miladı olarak görülmektedir.  

Her yıl Ocak ayında dağları kar kapladığında, dondurucu soğuklar hissedilmeye başladığında Birinci Dünya Savaşı’nda narin bedenleriyle destan yazan 120 Kahraman Vanlı Çocuklar ve eşsiz fedakârlıklarını hatırlarız, saygıyla rahmetle anarız. 

    

Yıl 1914’tür.     

Avrupa'da savaş patlamak üzeredir. Ruslar Osmanlı'ya karşı savaş ilan eder. Osmanlı İmparatorluğu çok zor koşullar altında I. Dünya Savaşına girer. Anadolu'da seferberlik başlar.     

Seferberliğin başlangıcında, Rus, İngiliz ve Fransızlar da Anadolu’daki Ermenileri kışkırtarak, ayaklanmaya teşvik eder.  

 İşgalci güçlere karşı can pazarının yaşandığı zorlu dönemde Ermeni isyanı başlar. İsyanın öncülüğünü yapan Ermeni Daşnaksutyun, Hınçak, Ramgavar, Karahaç komiteleri çevre illerden gelen çetelerle birlikte şehir, köy ve mahallelere baskınlar düzenleyerek yaşlı kadın, çocuktan oluşan sivil halkın canına, malına ırzına saldırarak katliamlar gerçekleştiriyordu.       

Kolordu'ya bağlı Van'da bulunan 3.Tümen Sarıkamış cephesine katılmak üzere Erzurum da bulunuyordu.. Durum o denli vahimdi ki tertiplerle birlikte diğer gençlerde askere çağrılmıştı. Şehirdeki sınırlı sayıdaki yerel jandarma kuvvetleri bir taraftan Ermeni isyancı çetelerinin katliamlarını önleme çalışıyor, diğer taraftan Rus birliklerinin Van'ı işgaline karşı önlem alıyordu.   Savaş halini fırsat bilen Osmanlı ordusundaki Ermeni askerler ise Kafkasya’ya kaçarak topluca "vatana ihanet" suçu işliyorlardı.   

Van şehir merkezinde ihtiyat kuvvetlerinin önemli bir kısmı da Rus işgaline karşı Hoy cephesine gönderildiğinden şehir büsbütün korumasız, savunmasız kalmıştı.  Şehri, köyleri, ahaliyi korumak daha da zorlaşmıştı. Van’ın kaderi gerideki savunmasız Vanlılar  az sayıda askerden oluşan Jandarma fırkasına bırakılmıştı.     

Ruslara karşı Hoy ( O dönem Osmanlı sınırlıları içinde bulunan, bugün İran’ın şehri olan)  cephesinde savaşan askerler zor durumdaydı.   Birliğin cephanesi tükenmeye başlayınca Van’a yardım haberi gönderilmişti.  Ancak Hoy’a cephane taşıyacak,  eli silah tutan Vanlıların çok büyük çoğunluğu Sarıkamış, Çanakkale ve diğer cephelerde vatan savunmasında, ölüm kalım mücadelesi veriyordu.  Görev şehirdeki küçük çocuklara düşmüştü. Zaman geçirilmeden hazırlıklar başlatılarak kutsal vatan görevini yerine getirmek üzere 12-17 yaşları arasında 120 gönüllü çocuk ailelerinin teşvikiyle toplandı.  Çocuklara refakat etmek üzere 2 öğretmen, Van Jandarma fırkasından 18 Jandarma kafileye dâhil edildi.  Kahraman çocuklar ailelerini, okullarını, arkadaşlarını doyamadıkları çocukluklarını geride bırakarak göreve koşmuşlardı.  Yola çıkacakları gece, anneleri gözyaşları içinde çocuklarının ellerine kına yakarak geceyi sıkıca sarılarak geçirmişti.    Sabah 18 asker, 2 öğretmen ve 120 Kahraman Vanlı Çocuklardan oluşan kafile dua ve gözyaşlarıyla Hoy cephesine uğurlanmıştı.  

Mevsim kış, aylardan Ocak’tı.   

Yol uzun, hava çok soğuktu. Hayvanların, köylülerin kullandığı karlı, yamaçlı dağ yolundan yürüyen 120 Vanlı Kahraman Hoy cephesine sağ salim ulaşarak sırtlarında taşıdıkları cephaneyi birliğe gururla teslim ediyorlardı.   Van'a dönmek üzere kafile huzur içinde yola çıkmıştı. Şiddetli kar yağışı, dondurucu soğuk ve tipi yol yarılandığında endişe verici boyuta ulaşmıştı.  Hiç kimse soğuk havanın 120 kafilesine acı sürpriz hazırladığını akılından geçirmemişti. Tipinin ürpertici uğultusuna kurt, köpek sesi karışıyor, göz gözü görmüyordu.  Gücü tükenen, diz bağları çözülerek donma işaretleri gösteren çocukların adım atmaları imkânsızlaşmaya başlayınca Jandarma çavuşu öğretmenlere; '' Hava çok kötü, don ve tip başladı. Çocukların başına bir felaket gelmesinden korkuyorum…'' sözleriyle endişesini dile getiriyordu.      

22 Ocak gecesi facia yaşanıyordu.  

Buz kesen dondurucu soğuk hava ve tipiye daha fazla dayanamayarak yenilen çocuklar beyaz karların üzerine donarak tek tek seriliyorlardı. Çocuklar melek olmuştu.   

Felaketin Van’da haber alınması üzerine olay yerine varanlar (bazı kaynaklarda ilk olarak Şikak Aşireti Reisi Simko Ağa'nın adamlarının çocukların donduğu yere vardığını belirtmektedirler)   kimi uzanmış kimi çömelmiş, kimi de bir arkadaşına tutunmuş halde 80 çocuk, 8 asker, 2 öğretmenin donarak şahadete ulaşan bedenleri gözyaşları içinde karlar altından çıkarılmaya çalışılıyordu. Şehit olanlarla birlikte kurtarılarak hayat belirtisi gösteren 40 çocuk ile 10 jandarma Van'a ulaştırılmıştı.   Kahraman çocukların yaşadığı felaket Rus işgali, Ermeni isyanı ile mücadele eden Van’ı yasa boğmuştu. Yuvalara ateş, ciğerlere köz düşmüş,  gözyaşları sel olmuş, ağıtlar göğe yükselmişti.  

Van halkının sevgisini, teveccühünü kazanan Ermeni Doktor Maltızyan ve Doktor Refik Bey’in çabaları sonucu 10 asker, 40 çocuktan 22'si kurtarılırken 18 çocuk daha şehit düşüyordu. 120 Kahraman Vanlı Çocuklar kafilesinden 98’i çocuk, 10’u asker, 2’si öğretmen şehit olmuşta.Fedakârlıklarıyla destanlaşan 120 Kahraman Vanlı Çocuklar   unutulmamak üzere tarihte yerini almıştı.    

Van Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü 22 Ocak 2021 günü  yürüyüş ve anma programıyla 120 Kahraman Vanlı Çocukları halkın katılımıyla bir kez daha şükranla ve minnetle  anacak.    

 Milli ve Manevi hassasiyetlerin ön planda olduğu iddia edilen bu süreçte (!) Vanlılar, Vali ve Büyükşehir Belediye Başkan Vekili Mehmet Emin Bilmez’e, İpekyolu Kaymakamlığı ve Belediyesine, Milli Eğitim Müdürlüğü’ne, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’ne gereken duyarlılığı göstermeleri 120 Kahraman Vanlı Çocukların etkinliklerle anılması, anıtlarının yenilenmesin için çağrısında bulunuyor.   

120 Kahraman Vanlı Çocuklar Anıtı    

120 Kahraman Vanlı Çocuklar cesaret ve fedakârlıklarıyla yazdığı destan çeşitli kaynaklarda anlatılmaktadır.  

 Beyaz karlara yazılan kahramanlık Hikmet Ilgaz'ın Şarkyıldızı romanında yer almış, 2008 yılında Van çekimlerine danışmanlık yaptığım “120” filmiyle beyaz perdeye aktarılmıştır.   

 

 1977 yılında dönemin Van Belediye Başkanı merhum Tayyar Dabbağoğlu da Kurtuluş Parkı’nda 120 Kahraman Vanlı Çocukların aziz hatıralarını yaşatmak, eşsiz kahramanlıklarını gelecek kuşaklara miras bırakmak üzere  ''120 Kahraman Vanlı Çocuklar Anıtı'' yaptırmıştır.  Anıtta 1915’te yakılan yıkılan Van’ın işgali,30 bin Vanlının katledilmesi,  Vanlıların kurtuluş mücadelesi de kabartmalarla tasvir edilerek anlatılmıştır.   

 

Van tarihine eşsiz değer katan 120 Kahraman Vanlı Çocuklar Anıtı kırık dökük durumdadır maalesef. Bu üzücü durumu geçen ay manşette haber yaparak ilgililerin dikkatine sunduk ancak ilgilenen tek yetkili ve kurum çıkmadı.  Çocukların aziz hatırasına saygı duyularak anıtın yeniden düzenlenmesine, kahramanlık destanın her yıl anılmasına ve anlatılmasına ihtiyaç var. Tarih sizleri yaptıklarınızla ve yapmadıklarınızla hatırlayacak.  Bizden söylemesi.  

Sevindirici haber de var…  

Van Saray Kaymakamı ve Belediye Başkan Vekili Yunus Ataman ilçe civarlarında geçtiği bilinen çocukların donma faciasını ölümsüzleştirmek üzere çalışma başlatmış.  Kaymakam Ataman Saray’a kazandıracağı görkemli parkın içinde 120 Kahraman Vanlı Çocuklar Anıtı’na da yer verecekmiş. Bu çalışma Van’da ve yörede büyük memnuniyetle ve heyecanla karşılandı. Kaymakam Ataman’ın duyarlılığına bizde teşekkür ediyoruz.

   

Kahraman çocuklar için biz ne yaptık?    

120 Kahraman Vanlı Çocukları, kınalı kuzularımızı anmak, anlatmak Vanlılar için tarihi görevdir.    

2017 yılında kapanan Van’da Birinci Dünya Savaşında Ermeni Çetelerinin Katliamına Uğramış Mağdur Aileler Derneği olarak bir grup vefalı arkadaşımızla 2008 - 2009-2010 yıllarının 22 Ocak günleri anma yürüyüşü düzenledik. Ayrıca çocukların adının bir okula verilmesi girişiminde bulunduk ve verildi.     

Dernek başkanı olarak Van’da düzenlediğimiz anma etkinliğinin 2010 yılında  “ Türkiye Kahraman Çocuklarını Van’da Anıyor”  adıyla ulusal düzeyde her yıl gerçekleştirilmesi için girişimde bulunduk.   

1915 Çanakkale Savaşları, Sarıkamış Harekâtı ve diğer cephelerde savaşırken şehit düşen çocuk kahramanların tamamını 120 Vanlı çocuklar ile birlikte her yıl Ocak ayında Van’da anmak üzere hazırladığımız projeyi yetkililere sunduk ve kabul edildi.   

İlk defa 2010 yılında İstanbul Lisesi, Trabzon Lisesi, Balıkesir Lisesi, Bitlis Lisesi, Gaziantep Lisesi, Şanlıurfa Lisesi, Adana Lisesi, İzmir Lisesi ve Tokat’tan gelen 120 genç fidanla birlikte “ Türkiye Kahraman Çocuklarını Van’da Anıyor” etkinliği gerçekleştirdik.

   

Türkiye’nin dikkatini Van’a çeken günün anısına dernek olarak bizde duyarlı Vanlı hemşerilerimizin katkılarıyla çanta, atkı, broşür, magnet yaptırdık. 120 filminin DVD’si ile birlikte hatıra olarak dağıttık.   

Van’ın kültür ve turizmine katkı sağlayacak ulusal düzeydeki bu önemli etkinlik daha sonraki yıllarda kurumlarda devamlılık kültürü olmadığından ve idarecilerin ilgiyi göstermemesi nedeniyle devam ettirilmedi maalesef.  Umarız bundan sonra devam ettirilir.   

Yazarın Diğer Yazıları