İkram Kali

Zeve Şehitliği'nin kilise kadar değeri yok mu?

İkram Kali

Van için Birinci Dünya Savaşı yıkım dönemi ve milattır. 1915-1918 yılları arasında eli silah tutan erkek nüfusun çoğunluğu cephelere gönderildi. Bu nedenle Van’da savunmasız yaşlı, kadın ve çocuklar isyan eden  Ermeni çetelerinin katliamına maruz kaldı. Birinci Dünya Savaşı’nda Anadolu’da Van kadar yakılıp yıkılarak çile çeken şehir; Vanlılar kadar acı ve zor günler gören ahali yoktur. Şehirden 18 Km. uzaklıkta Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Zeve yerleşkesi yanında yer alan, 8 köyün toplu mezarının olduğu Zeve acıların yaşandığı yerdir.

Peki, Zeve katliamında neler yaşandı?

Bölge üzerinde çeşitli emelleri olan devletlerin teşvik ve destekleriyle Nisan 1915'ten itibaren Van'da Ermeniler isyan başlattı. Çevreden ve Rusya’dan gelen Ermeniler ile birlikte Ruslar, 20 Mayıs 1915'te Van'ı işgal etti.

Ermeni çetelerin katliamlarından canlarını kurtarmaya çalışan Zeve ile birlikte Dereköy, Hakis, Zorava (Yemlice), Hıdır, Göllü, Şeyhayne (Oltuca), Şeyhkara (Gülsünler) köylülerinden 2 bin 500’ün üzerindeki kadın, yaşlı ve çocuklardan oluşan halk, Van'a sığınmak üzere yola çıktı.  Van'a doğru hareket eden kafileler şehrin işgal edildiğini, Ermeniler ve Ruslar tarafından yakıldığını öğrenince gitmekten vazgeçti.  Bu arada Van'daki Müslümanların da büyük bir katliama (30 bin) maruz kaldıkları, canını kurtarabilenlerin ise Bitlis’e, batıya doğru yola koyuldukları haberi alınınca 8 köy ahalisi eski adı Zaviye olan Zeve köyüne sığındı.

20-25 Mayıs 1915'te asker sayısı bakımından büyük bir üstünlüğe sahip olan Rus desteğindeki Ermeni çeteleri Zeve  köyüne saldırı başlattı. Zeve’ye sığınan Müslüman halkın katliama karşı mücadelesi sonuçsuz kaldı.

25 Mayıs 1915'te Ermeni çeteleri Zeve ve köye sığınan halkı ele geçirerek toplu kıyıma girişti. Zeve katliamında 2 bin 500 Müslüman hayatını kaybetti. Birçok genç kız ve kadın Mermit çayının sularına kendisini  bırakarak kurtulmaya çalıştı. Ermenilerin Zeve’de yaptığı katliam toplu kırım olarak tarihe geçti.

1970’li yılların başında Van eşrafının ve aydınlarının kurduğu Van’ı Tanıma ve Tanıtma Cemiyeti’nin çabalarıyla, Van Milletvekili, Başbakan Ferit Melen’in destekleri ve Vanlıların maddi  manevi yardımlarıyla  katılama uğrayanların anısına Zeve Anıtı yaptırıldı.  Her yıl 2 Nisan Van’ın kurtuluş günü öğrenciler ve halk tarafından ziyaret edilen Zeve 2000’li yıllarda valiliğin tören programından anlaşılmaz şekilde çıkarıldı!

Anıt ve şehitlik bölümünden oluşan çoğu zaman kapalı olan, bakımsız, sahipsiz ilgisiz durumda bulunan Zeve’nin görüntüsü ziyaretçilerin tepkisini çekmekte, haberlere konu olmaktadır. Buna rağmen Zeve’de yenileme projesi bir türlü hayata geçirilmemiştir! Doğu’daki küçük Çanakkale, olarak adlandırılan Zeve mahzun kalmaya devam etmektedir.

Geçen yıl 2 Şubat Dünya Sulak Alanları Koruma Günü nedeniyle düzenlenen programda Karasu Çayı Sulak bölgesi sınırlarında bulunan Zeve Şehitliği için detaylı proje hazırlandığı açıklandı. Proje açıklamadan öteye geçmedi.   

Van YYÜ Rektörü Prof. Dr. Hamdullah Şevli, “Üniversitemiz, Valiliğimiz, Van Büyükşehir Belediyemiz ve Tuşba Belediyemiz hep beraber el ele verip muhtarlarımızla beraber bu alanın eski günlerine 10 yıl önceki yaklaşık 180 kuş türünün olduğu eski günlerine dönüştüreceğiz. Bu projeyle birlikte Zeve Şehitliğini restore edeceğiz. Burada hakikaten 1915 isyanında Ermeni çetelerinin yapmış olduğu mezalimin sonucunda 2 bin 500 Vanlı vatandaşımız katledilmiş. Burada tekrar manevi havanın oluşması, toplu mezarlık haline getirmesi için diğer kurumlarımızla birlikte çalışacağız inşallah. Van için güzel olmasını temenni ediyoruz” dedi.  Açıklama sonrasında somut gelişme olmadı.

2019’da Van'a gelen AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Hayati Yazıcı da beraberinde Vali Mehmet Emin Bilmez, AK Parti Van milletvekilleri Osman Gülaçar, Abdülahat Arvas ile birlikte Zeve Şehitliği'ni ziyaret etti.

Yazıcı, "Kimi kaynaklara göre burada bulunan bir camiye toplamışlar camiyi de yakmak ve kılıçtan geçirmek suretiyle hunharca katletmişler. 1915 yıllarında niye bugün bunu dile getirdik. Bu anıta gelip de bunları tekrar sizlerle paylaşmak istedik. Bunu belki Türkiye'de bile birçok insan bilmiyordu... " diye konuştu.  Yazıcı projeye destek vermek yerine Vanlılara bildiklerini anlatarak gitti.

Milli Parklar 14. Bölge Müdürlüğü’nün Karsu sulak alanını kurtarmak için Zeve Şehitliği projesi hazırladığı belirtildi.  Hayvanların, sulak alanın hatırına bu kez Zeve’ye sahip çıkılacağı umudu oluştu.  Bu umutlanmalar da boş çıktı.

10 Ocak 2021 günü Vali ve Büyükşehir Belediye Başkanı Vekili Mehmet Emin Bilmez Zeve Şehitliği’nin önemine dikkat çekerek “… Bakın Çanakkale’ye gitmek çok önemli, çok anlamlı ama Zeve Şehitliğini görmeyip Çanakkale’ye gitmek yanlıştır. Keşke bir gün bir dernek arasa da Zeve Şehitliğine gitmek istediğini söylese, araç desteğinde bulunuruz. Van’da yaşayan herkesin Zeve şehitliğini ziyaret etmesi gerektiğini düşünüyorum. Ufak dokunuşlarla daha güzel çalışmalar yapılabilir” dedi. 

Tarihi mekâna giden yerli yabancı turistler, yöre insanı Zeve’yi içler acısı bulduğunu söylüyor.  Şehitliğin sahipsizliğine tepki gösteriliyor. Kültür turizmi kapsamında Zeve Şehitliği binlerce turist çekebilir deniliyor ama mevcut haliyle bu mümkün değil.

Konuşmalardan sonra bakın ne oldu;

Öğrendiğimize göre kaynak bulunamadığı için Zeve Projesi’ne başlanamıyormuş. Eğer bu bilgi gerçekse yazıklar olsun.

opraklarımızdaki camilerde, kiliselerde, mescitlerde nihayet medeniyetlerin izi taşıyan eserler bize aittir, bize emanettir. Tamamına sahip çıkılması gerekir.

Şimdi soruyorum…

Akdamar Kilisesi’nin restorasyonu için milyonlar harcayan, Van Gölü sularının altından borularla tatlı su dahi çeken milli ve yerli anlayış (!), Zeve’ye kaynak bulamıyor mu?

Caddelerde yatan köpeğe, kediye,  dağdaki yaban hayvanlarının yemine kaynak bulanların Zeve’ye kaynak bulamaması düşündürücü değil mi?

Uyduruk yap-boz projelere,  anlamsız etkinliklere para akıtan belediyeler kentin hafızası Zeve için neden harekete geçmiyor? Yoksa talimat mı bekleniyor.

Zeve’de yatan şehitlerin kilise, sulak alan ve hayvanlar kadar değeri yok mu? Zeve niçin ötekileştiriliyor? Bu duyarsızlık neden?

Kimse bize hikâye anlatmaya, ders vermeye kalkmasın. Kişinin aynasıdır işi lafa bakılmaz.  Vanlılar da tarih de yaşananları not ediyor.

Benim şahsi önerim, Zeve anıtını yıkın kaldırın kurtulun ya da sahip çıkın.    

Daha söylenecek çok şey var.

Onları da herkesin vicdanına, anlayışına bırakıyorum. 

Zeve’nin izleri kaldırıldı

 

Rahmetli İbrahim Sargın Zeve katliamdan sağ kurtulan tanıklardan biriydi. 

Zeve’de yaşadıklarını, gördüklerini bizzat kendisinden dinlediğim İbrahim Sargın amca “ katliam burada oldu” dedi.  Ve 4 Nisan 1990’da gösterdiği yerde Arkeolog Prof. Dr. Cevat Başaran başkanlığında, Van Müzesi ve çok sayıda tarihçinin gözetiminde kazı çalışması yapıldı.  Kazıda katliamı belgeleyen Sultan Reşat tuğralı paralar, yanmış kıyafetler, küpeler, yüzükler, kavrulmuş saç örnekleri mermi gibi malzemeler çıkarıldı. Gazeteci olarak o gün kazıyı yakından izledim.  Bulgular uzun süre Van Müzesinde sergilendi. Kazı raporu sözde soykırım mahkeme dosyalarında delil olarak yer aldı.  

Ermenistan’da yalan yanlış ve kurgulanmış belgelerin yer aldığı sözde soykırım anıtı ziyarete sürekli açık tutuluyor. Van Müzesi’nde Zeve’nin izlerinin sergilendiği bölüm ise ne ilginçtir ki siyasi nedenlerle kapatılıyor.

Tarihi gerçeklerinize, acılarınıza saygıyla sahip çıktığınız, yasınızı tuttuğunuz ve değer verdiğiniz kadar tezleriniz itibar görür, etkili olur. 

Zeve’de vefa ve saygı vakti

Hafızasını yitiren Van’da bazen iyi şeyler de oluyor.  Aldığımız bilgilere göre Gençlik ve Spor İl Müdürü Nevzat İnanç, Vanlı olmanın sorumluluğu ve misyonuyla Zeve’de yatan 2 bin 500 şehidi bu yıl farklı programla anacak. “Zeve’de vefa ve saygı vakti” adıyla program hazırlığı yapılıyor. Proje çok ses getirecek. Kendisini yürekten kutluyoruz.  

O bölgenin insanı olan İnanç ve kurumdaki ekibi Van’ın işgal edildiği 20 Mayıs gecesi gençlerin, vatandaşların katılımıyla Van Gölü ve Mermit çayına vuran yakamoz ve ay ışı altında Zeve’de 8 köyü temsilen 8 yerde kamp kuracaklar. Ağıt ve şiirlerin okunduğu tarihe yolculuk yapıldığı gecenin şafağında Zeve şehitleri dualarla anılacak. Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü katılımcılara çeşitli ikramlarda bulunacak. Tabi daha fazlası da var.   

Avusturalyalı ve Yeni Zelandalılar Çanakkale’ye düşman askeri olarak geldiler ve öldüler. Torunları tarafından Çanakkale Anzak Koyu’nda  “ Şafak Ayini” ile 100 yıl sonra her yıl anılıyorlar. Düşman askeri topraklarımızda anılırken Vanlıların katliama uğramış atalarını anmaması eksiklik ve zül olur. Bizden söylemesi.

 

Yorumlar 2
Şahbettin Uluat 08 Şubat 2021 14:39

Yazarımız yerden göğe kadar haklıdır. Zeve, Van için her anlamda önemlidir ve ihmal edilmiştir. Müzemizde özellikle sergilenmesi gereken Zeve katliamının buluntuları da yerli, yabancı ziyaretçilerin dikkatine sunulmalıdır.

İdris aldi 07 Şubat 2021 21:09

Kılıseyle kıyaslamak doğru bir yaklaşım deyıl.belkı

Yazarın Diğer Yazıları