Verginin tarhı, vergi alacağının kanunlarında gösterilen matrah ve nispetler üzerinden vergi dairesi tarafından hesaplanarak, bu alacağın miktar itibariyle tespit edilmesi anlamına gelmektedir. Normal koşullarda ve Türk Vergi Mevzuatı gereğince verginin beyanı, mükellef veya vergi sorumluları tarafından yapılmaktadır. Ancak bazı hallerde mükellef tarafından vergi ile ilgili ödevlerin eksik veya hiç yerine getirilmemesinden ötürü vergi idaresi tarafından İkmalen, re'sen ve idarece tarh işlemi uygulanmaktadır.
Yasal prosedür gereği tarh olunan vergiler ihbarname ile mükelleflere tebliğ edilmektedir. Vergi ihbarnamelerinde takdir komisyonunun kararı üzerine tarh edilen vergilerde kararın ve re'sen takdiri gerektiren inceleme raporunun birer sureti ihbarnameye eklenmektedir. Ceza ihbarnamelerinde ise; cezayı gerektiren olayın tespitine ilişkin tutanak sureti ile inceleme raporunun birer örneği ihbarnameye eklenmektedir. Bu safhadan itibaren tarh olunan vergiler ve kesilen cezalara karşı mükelleflerin kanuni olarak kendilerine tanınan yolları izlemeleri gerekmektedir.
Vergi tarhiyatına karşı mükelleflerin takip edebileceği yollar;
a) Vergi Hatasının Düzeltilmesi
b) Vergi ve Cezanın İtiraz Edilmeden Ödenmesi
c) Salınacak Cezalar İçin İndirim Talebinde Bulunma;
Vergi ve ceza ihbarnamelerinin tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içerisinde, tarhiyata ve cezaya muhatap olanlar, Vergi Usul Kanunu'nun 376. maddesi uyarınca cezalarda indirim yapılmasını talep edebilirler. Anılan yasa hükmüne göre "İkmalen re'sen veya idarece tarh edilen vergi veya vergi farkını ve aşağıda gösterilen indirimlerden arta kalan vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarını mükellef veya vergi sorumlusu, ihbarnamelerin tebliği tarihinden itibaren otuz gün içinde bağlı bulundukları vergi dairesine başvurarak vadesinde veya 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkındaki Kanunda belirtilen türden teminat göstererek vadenin bitmesinden itibaren üç ay içinde ödeyeceğini bildirirse:
1. Vergi ziyaı cezasında birinci defada ½'si, müteakiben kesilenlerde 1/3'ü,
2. Usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezalarının 1/3'ü,
İndirilir.
Mükellef veya vergi sorumlusu ödeyeceğini bildirdiği vergi ve vergi cezasını yukarda yazılı süre içinde ödemez veya dava konusu yaparsa bu madde hükmünden faydalandırılmaz.
d) Uzlaşma
e) Dava Açma; Vergi incelemesi sonucuna göre mükellef veya vergi sorumluları tarh olunacak vergi ve kesilecek cezalar için dilerlerse vergi yargısına başvurup vergi mahkemesinde dava açabilirler. Ancak Vergi mahkemesinde dava açabilmek için verginin tarh edilmesi, cezanın kesilmesi, tadilat ve takdir komisyonları kararlarının tebliğ edilmiş olması; tevkif yoluyla alınan vergilerde istihkak sahiplerine ödemenin yapılmış ve ödemeyi yapan tarafından verginin kesilmiş olması şarttır. Ancak unutulmamalıdır ki, bizzat mükellef veya mükellef adına hareket eden kanuni temsilci, vasi veya kayyımlar tarafından beyan edilecek matrahlara ve bu matrahlar üzerinden tarh edilecek vergilere karşı dava açılması söz konusu olamaz. Ayrıca vergi ve ceza ihbarnamelerinin muhataba tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içerisinde mükellef veya vergi sorumlusu uyuşmazlık konusu vergi ve cezaları tarh ettiren vergi dairesinin bulunduğu yerdeki vergi mahkemesinde doğrudan dava açabilir.
