İşinin Erbabı: Gömlekçi, İhsan Babacanoğlu
VANSESİ / İkram KALİ
Latince ismi 'camisia' olan gömleğin hikâyesi Eski Mısır'da başlıyor. 'Kalasiris' olarak adlandırılan, başın geçmesi için ortasına bir delik açılmış bu giysi, insanoğlunun ilk gömlek modeli olarak moda tarihinde yerini alıyor. Babil'de, kalasiris, uzunluğuna göre sosyal statüyü de ifade eden özellikler taşıyordu. Zengine uzun, köleye kısa gömlek. Gömlek, XV. yüzyılda kollara manşet, XVI. yüzyılda boyun kısmına yaka eklenmesiyle evrimini tamamlıyor. Ancak 1917'de, yakanın boyunda yarattığı basıncın, giyen kişinin gözleri icin sağlıksız bir durum olduğu anlaşıldı ve yaka bugünkü halini aldı; yaka kravat üzerine katlandı. Gömlek moda tarihinin vazgeçilmez giysisi, erkek ve kadın gardrobunun vazgeçilmez ürünüdür Ağırbaşlı havasıyla bir dönem yalnızca soyluların gözdesiydi. Günümüzde ise birbirinden ilginç tasarım ve kullanımı özellikleriyle her yaştan, her cinsten insana hitap ediyor. Van'da ilk olarak hangi dönemde gömlek giyildiğini, ilk gömleği kimlerin nasıl diktiğini şimdilik bilemiyoruz, ancak İhsan Babacanoğlu'nun meslek edindiği gömlekçiliği dünden bugüne yarım asırdır yaşattığını biliyoruz.
Sizi tanıyabilir miyiz?
1943 yılında Van'da doğdum. 5 çocuğum, 6 torunum var.
Gömlekçiliğe ilk ne zaman başladınız?
Yaklaşık 10-11 yaşında Elazığ'da başladım. Orada bir süre çalıştıktan sonra memleketim Van'a geldim. Askerlik sonrası 1965 yılında kendime ait gömlekçi dükkanımı eski Sümerbank'ın bitişiğinde açtım.
Ustanız kimdi?
İlk ustam Elazığ'da Mehmet ustaydı.
Dükkanınızın ismi neydi?
Bugünkü gibi Emek Gömlek'ti. Sadece gömlek dikiyordum.
Hangi model gömlek dikiyorsunuz?
Her model gömlek dikerdim. Zevke ve tercihe göre model değişiyor. Günümüzde ise modaya, sosyal ve ekonomik duruma model tercih ediliyor.
Yakalar, cepler nasıl olurdu?
Eskiden yakalar geniş ve uzun oldurdu. Ayrıca dik dursun diye kola kullanırdık. Gömleklerin cebi de genelde kapaklı olurdu. Omuzlara bazen apolet takardık. Mevsimine, yaşına, zevkine göre değişik model gömlek dikerdik. Yaşlı insanlar genelde geniş gömlek tercih ediyor. Şimdiki gençler ise gömleklerin dar olmasını istiyorlar. Eskiden gömleklerin yakaları 15-20 santim uzunluğunda olurdu. O yakalara köpek dili yaka denilirdi.
Gömleği gösteren neresidir?
Gömleği gösteren yaka ve manşetleridir. İyi bir gömleğin en önemli özelliği, bedene uyumudur. Gömlek ne üzerinizden dökülecek kadar bol, ne de vücut hatlarınızı ortaya çıkaracak kadar dar olmamalı. İdeal gömlek, manşeti ceketin altından yarım parmak görünecek tarzda olandır. Günümüzde de manşete bir dönüş var.
İlk dükkânınızda kaç kişi çalışıyordu?
1965 yılında 4 kişi çalışıyorduk. İş yetiştiremiyorduk. Müşterilerimize gün veriyordum. Son zamanlarda konfeksiyonlara talep artınca işlerimizde düşüş meydana geldi.
Bir usta günde kaç gömlek dikebilir?
Ustadan ustaya değişiyor tabi. Ama bir usta günde 2-3 gömlek dikebilir.
Gömlekte hangi kumaşı kullanırdınız?
Ekseriyet Poplin kumaş kullanırdık. Halende Poplin kullanıyoruz.
Poplin kumaşın özelliği nedir?
Poplinin özelliği pamuklu olmasıdır. Dokumasında polyester yoktur. Dolaysıyla sağlıklı bir kumaştır. Şimdi insanların birçoğu kumaşın kalitesinden ziyade markasına, modeline bakıyor.
Geçmişte herkes gömlek yaptırır mıydı?
Eskiden Van'da herkes gömlek diktirirdi. Gömlek diktirmek ayrıcalıklı bir zevkti. Ekseriyetle klasik modeli tercih edilirdi.
Yazlık ve kışlık gömleği tarif edebilir misiniz?
Kışlık gömlekler ekseriyet kalın yünlü kumaştan, cepleri kapaklı olur. Yazlık gömlek ise dökümlü ince kumaştan olur.
Gömlekte kaç düğme olur?
Gömlekten gömleğe değişir. Genelde 13-15 arası düğme olur. Kısa kollu gömleklerde 7 -9, uzun kollu gömleklerde yakalar düğmeli olursa 13, yakalar düğmeli değilse 11 düğme bulunur.
Gömlek kaç metreden çıkar?
Beden gör 1,5-2 metre arasında olur.
Ölçüyü nasıl alırsınız?
Boyun, kol, beden, yaka, omuz bir de tercihine göre yaka şekli alıyoruz. İnsanların zevkine göre dikiyoruz.
Damat gömleği nasıl olur?
Damat gömleği beyaz olur. Eskiden damat gömleklerine "Ata" yaka takıyorduk. Ata yakaya papyon takılıyordu. Ama şuan hazır gömlek tercih ediliyor.
Gömlekleri bugün kaça dikiyorsunuz?
Kumaş dahil bir gömleği 25-30 lira arasında dikiyoruz.
Van'da gömlekçiler kimlerdi?
Burhan Binci, Yusuf Tuncil birde ben vardım. Van'da başka gömlekçi yoktu. Şimdi bazı terzilerde gömlek dikiyor ama onlar gömlekçi değil. Bugün gömlekçi olarak mesleğine devam eden benim.
Gömlekçilik nasıl bir meslek?
Gömlekçilik zevkli bir iştir. Terzilikten farklıdır. Emeğinizin karşılığı yanında insanları mutlu ederek dua ve teşekkürlerini alıyorsunuz. Ben mesleğimi çok sevdim, hala da çok severek yürütüyorum. Ancak el emeğine eskisi kadar değer verilmiyor.
Gömlek satın alınırken neye dikkat edilmeli?
Öncelikle kumaşın kalitesine bakılmalıdır. Poplin gömlekler pamuklu olduğundan kırışır, ama kaliteli ve sıhhatlidir. Son dönemlerde çok kaliteli, iyi işçiliği olan pahalı marka gömleklerde üretiliyor. Gömlekte esas olan kumaş, işçilik ve modeldir.
Hala gömlek diktirmeyi tutku haline getiren müşteriniz var mı?
Tabi. Eskisi kadar olmasa da gömlek diktiren belli müşterilerimiz var. Bu müşterilerimiz mevsimine göre yılda 4-5 gömlek diktirirler.
Esnaflığın kuralı nedir?
Geçmişte esnafın sözü senetti. Dürüstlük, ahlak, müşteriye saygı ve güven her şeyden önce gelirdi. Eskiden esnaflık daha güzeldi. Çok değerli ustalarımız, esnaflarımız vardı. Bu insanlarla çalışmak, alış veriş yapmak çok başkaydı. Günümüzde esnaflıkta, insanlarda çok değişti. Artık büyük-küçük değer, kural, söz kalmamış.
Yanınızda yetişen gömlekçi oldu mu?
Bir oğlumu gömlekçi ustası olarak yetiştirdim. Ayrıca 6- 7 usta yetiştirdim, ama yetişen arkadaşlarımız gömlekçilikte tatmin edecek düzeyde iş olmamasından gömlekçilik yapmıyor. El emeğine gereken değer yeterince veren yok.
Gömlekçiliğin en iyi dönemi hangi yılllardı?
1970-1980 yılları arası gömlekçiliğin altın yıllarıydı. Daha sonra ülkemizde yaşanan ekonomik kriz dönemlerinde işlerimiz epeyce geriledi. Bir dönem kurum ve kuruluşların toplu gömleklerini dikerdik oda kalmadı.
Mesleğinizle ilgili anınız var mı?
Hiç unutamam. Yaz aylarıydı, havalar da çok sıcaktı. Bizde çok yoğun çalışıyorduk. O gün bir müşterinin gömleği vardı. O gömleği o gün mutlaka teslim etmem gerekiyordu. Öğlen vakti soğuk bir bardak ayran içtim. Biraz uykum gelmeye başladı. Bende kendimce biraz uyuyup rahatlar, kalkarım dedim. Dükkanda bulunan küçük bir yastığa başımı koyduğum gibi yatmışım. Ben uyurken gömleğini alması gereken müşteri içeri girerek " Kalk usta kalk benim gömleğim ne oldu" dedi. Bende irkilerek kalktım. Kendisine bekle biraz daha yatayım, kalkar dikerim dedim. Kalktığımda hava kararmış, geç saat olmuştu. O gün o iş elimde kaldı. O günü hiç unutmuyorum.
vanhaber, van, haber, van haber
işinin erbabı, gömlek, dikim, damat gömleği, meslek, ikram kali
