Küle dönen Vaniköy Camisi büyük üzüntü yarattı: VAN MÜHRÜNE SAHİP ÇIKMALI

İstanbul Çengelköy'de bulunan, adını Vanlı Vani Mehmet Efendi'den alan 355 yıllık Vaniköy Camisinin yanıp kül olması Van'da da büyük üzüntü yarattı. Vanlılar Büyükşehir Belediyesi, melek odaları ve iş insanlarının caminin yeniden yapımına sembolik de olsa katkı sağlayarak sahip çıkılması gerektiğini söylediler.

Burhan Ergin  

İstanbul boğazının en güzel yerlerinden birinde biblo gibi duran 355 yıllık tarihi  Vaniköy Camiinin geçen pazar günü alevlere teslim olması  Van'da da derin üzüntü yarattı. Yangının küle çevirdiği tarihi cami büyük hasar gördü.  Vanlıları,  Van’ın İstanbul’daki mührü olan Vaniköy Camisine Van Büyükşehir Belediyesi, meslek odaları ve Vanlı iş adamlarının da sahip çıkmasını istediler. 

 YENİDEN YAPILACAK 

İstanbuVaniköy Camisinin yanarak kullanılamaz hale gelmesi sonrası Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sosyal medyadan  yaptığı açıklamada, "Bugün İstanbul Boğazı’nın sembollerinden biri olan tarihi Vaniköy Camii’nde çıkan yangın hepimizi derinden üzmüştür. Camimizi inşallah en kısa sürede yüzlerce yıllık tarihi dokusuna ve aslına uygun şekilde yeniden ayağa kaldırarak gelecek nesillere miras bırakacağız" dedi. 

BÜYÜKŞEHİR  BELEDİYESİ  VAN ‘IN MÜHRÜNE SAHİP ÇIKMALI 

Van’da vatandaşlar küle dönen Vaniköy Camisinin yeniden restorasyon çalışmalarına Van Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyelerin sahiplenmek adına katkıda bulunulmasını istediler.  Vani Mehmet Efendi’nin Van’ın yetiştirdiği çok önemli bir isim olduğunu kaydeden vatandaşlar,  “İstanbul’da Van’ın adını taşıyan ve yaşatan Vaniköy Camisinin yanması içimizi yaktı. Tarihi caminin içindeki eserlerle birlikte yok olması üzüntü vericidir. Van Büyükşehir Belediyesi öncülüğünde meslek odaları, iş adamları bu esere katkıda bulunmaları gerekir. Van’da duyarlılık gösteren güçlü bir ses yükselmelidir.  Van’a yakışan da budur. Çünkü Van adını taşıyan her eser aynı zamanda Van’ındır. Büyükşehir Belediyesi tarihi kültürel konularda da sorumluluğunu yerine getirmelidir.   Belediyecilik sadece yol, kaldırım, park yapmak değildir. Belediyelerin kentin tarihine, kültürüne ve değerlerine sahip çıkma gibi görevleri de var. Cumhurbaşkanımız Erdoğan,  caminin yeniden yapımı için gerekli talimatı verdi ancak Van Büyükşehir Belediyesi, Vanlı iş adamları, meslek odaları da değerimiz olan Vani Mehmet Efendi’nin aziz hatırasına sahip çıkmak üzere harekete geçmesi gerekir ”dediler. 

PROJE HAZIRLANDI  

Caminin yanmadan önce restorasyon projesi kapsamına alındığını belirten İstanbul Valiliği yangın sonrası yaptığı açıklamada , “Vakıflar 2. Bölge Müdürlüğü’nce bir süre önce hazırlanan tarihi Vaniköy Camimizin rölöve ve restitüston projesi onaylatılarak, restorasyon projesi Koruma Kurulu’na sunulmuş olup, onay safhasında bulunmaktadır” ifadeleri kullanıldı. 

Sorumluluğu Yeni Valide Camii Vaizi Şeyh Vani Mehmet Efendi Bin Bestam Vakfı'na ait olan Vaniköy Camii Bestami Vakfı yöneticisinin vefat etmesi üzerine caminin sorumluluğunu 2018 yılından beri Vakıflar Genel Müdürlüğü üstleniyordu. Vaniköy Camisi 10 Kasım 2020'de yeniden vakfa teslim edildi. Caminin restorasyonuna ilişkin proje çizilip ilgili kurula sunuldu. 

VALİLİKTEN AÇIKLAMA 

İstanbul Valiliği tarafından Tarihi Vaniköy Camii'ndeki yangınla ilgili olarak yazılı bir açıklama yaptı. Açıklamada, " Üsküdar ilçemiz Kandilli Mahallesinde bulunan tarihi Vaniköy Camii’nde henüz tespit edilemeyen bir nedenle yangın çıkmıştır. Olay yerine süratle karadan ve denizden yangın söndürme ekipleri sevk edilmiştir. Denizden 3 sahil güvenlik teknesi, karadan İBB 5 İtfaiye araç ve ekibiyle müdahale edilerek kontrol altına alınan yangını soğutma çalışmaları yapılmıştır. Ahşap kısımları yanan Vaniköy Camii’ndeki yangının çıkış sebebiyle ilgili soruşturma başlatılmıştır" denildi 

Valilik daha sonra yaptığı yazılı açıklamada yangının söndürüldüğünü belirterek sorumluların tespitine yönelik geniş çaplı soruşturma başlatıldığını bildirdi. Vaniköy Camisi'nin restorasyon projesinin Koruma Kurulu onay safhasında olduğu belirtilen açıklamada izinlerin verilmesinin ardından restorasyon çalışmalarının başlayacağı kaydedildi. 

ÇALIŞMALARA BAŞLANACAK  

Açıklamada "İl Emniyet Müdürlüğümüzce; itfaiye raporu, çevredeki kamera görüntüleri ve görgü tanıklarının bilgileri doğrultusunda yangının çıkış sebebi ve sorumluların tespitine yönelik geniş çaplı bir soruşturma başlatılmıştır. Vakıflar 2. Bölge Müdürlüğü’nce bir süre önce hazırlanan tarihi Vaniköy Camimizin rölöve ve restitüston projesi onaylatılarak, restorasyon projesi Koruma Kurulu’na sunulmuş olup, onay safhasında bulunmaktadır. Koruma Kurulu izinlerini müteakip, camimizin restorasyon çalışmalarına en kısa sürede başlanacaktır" denildi. 

YANGIN ELEKTRİK PANOSUNDAN BAŞLADI 

İstanbul İtfaiyesi’nin hazırladığı raporda “Elektronik ses sistemi, kamera kayıt cihazı ve klima ünitelerinin bulunduğu bölgede (minareye yakın bölge) ahşapların arasından geçen çoklu elektrik tesisatı kablolarının ısınması sonucu, kablo izolasyonlarının tutuşmasıyla yangın başlangıcı meydana geldi. Daha sonra ahşap bölgeler ve çatı kısmına sirayet ederek yangının geliştiği tespit edilmiştir” ifadeleri yer aldı. Raporunda dikkat çeken kısımlar şöyle: 

-Araştırma ve inceleme neticesinde; cami dahilinde bulunan lojman sakinleri tarafından bir koku hissedilerek güney cephedeki yalının teknik personeli ile cami dahili kontrol edilerek elektrik sigortalarının kapatıldığı öğrenilmiştir. Yapılan araştırmada yangın başlangıç ve ağırlık sebebinin camiye girişe göre sol asma kat ikinci pencere civarı olduğu tespit edilmiştir. Bu bölümde yapıla araştırmada; camiye girişe göre sol duvarda elektrik dağıtım panosunun olduğu, devamındaki pencere boşluğunda elektronik ses sistemi, kamera kayıt cihazı ve klima ünite tesisatı bulunduğu görülmüştür. 

BEŞ KİŞİNİN İFADESİ ALINDI 

Yangına ilişkin olarak, “Yangın çıkararak genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması” ve “Kamu hizmetine ayrılmış mala zarar verme” suçlarından soruşturma başlatan İstanbul Anadolu Cumhuriyet Başsavcılığı, caminin imamı Mustafa Coşkun, eşi Havva Coşkun’un da aralarında bulunduğu beş kişinin ifadesini alınmıştı. 

İBADETE AÇILMASI 2 YIL SÜRECEK

Geçtiğimiz pazar günü çıkan yangın sonucu büyük zarar gören tarihi Vaniköy Camisinin ihya çalışmalarının başlatılması için protokol imzalandı. Protokolü imzalayan İstanbul Valisi Ali Yerlikaya, Projenin inşallah 700 gün, yani iki yıl içerisinde tamamlanmasını ön görüyoruz” dedi.

İstanbul Boğazı'nın simge eserlerinden olan tarihi Vaniköy Cami, geçtiğimiz pazar günü çıkan yangın sonucunda yanarak büyük hasar görmüştü. 355 yıllık tarihiyle Osmanlı döneminin önemli eserleri arasında yer alan caminin kısa sürede yeniden yapılması için İstanbul Vakıflar 2. Bölge Müdürlüğü, Mehmet Vani Vakfı ve Kalyon Vakfı arasında bir protokol imzalandı. İstanbul Valiliği tarafından yapılan açıklamada ise ‘Vaniköy Camisi Proje - Uygulama ve Çevre Düzenlemesi Restorasyon Protokolü' ile restorasyon çalışmalarının Kalyon Vakfı tarafından yürütüleceği ifade edildi. Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından onaylanacak projeyle yeniden eski görünümüne kavuşacak olan tarihi caminin yeniden ibadete açılmasının yaklaşık 2 yıl süreceği açıklandı.

"Vaniköy Camii aslına uygun şekilde, Allah'ın izniyle ihya edilecektir"

İstanbul Valisi Ali Yerlikaya; "Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yangının çıkış anından itibaren konuyu yakından takip ettiğini belirten Vali Yerlikaya, “İstanbul'un siluetinin kıymetli bir parçası olan bu güzel camimiz için, çok sayıda İstanbullu kardeşimizden"İnşallah aslına uygun şekilde hemen ihya edilir” temennisini aldık. Bu temenniyi gerçeğe dönüştürmek için birazdan imza atacağız. İstanbullular ve herkes rahat olsun. Burası bir Cami olarak vakıf eseridir. Ve bir Cami olarak, aslına uygun şekilde, Allah'ın izniyle ihya edilecektir” dedi.

"Proje 700 gün içerisinde tamamlanacak"

Vali Yerlikaya konuşmasının devamında; “Bu üzücü yangın meydana gelmeseydi, Vaniköy Camii için restorasyon çalışması yakında başlayacaktı. Bu kapsamda restorasyon çalışmaları için Vakıflar Genel Müdürlüğümüze bağlı 2. Bölge Müdürlüğümüz tarafından, 07 Şubat 2019 tarihinde proje çizdirilmesi sözleşme imzalanmış, 25 Ekim 2019 tarihinde Rölöve ve restitüsyon projeleri, İstanbul 6 Nolu Koruma Bölge Kurulu'na iletilmişti. Ayrıca 10 Ekim 2019 tarihinde Vaniköy Camii Restorasyon Projesi, Boğaziçi İmar Müdürlüğü'ne iletilmişti. Dolayısı ile caminin restorasyonu için tüm çalışmalar aslında tamamlanmak üzere idi. Restorasyon projeleri Boğaziçi İmar Müdürlüğü'nden, Kurul'a 02 Kasım 2020 tarihinde iletilmişti. Ancak bu yangın sonrasında artık yeni bir durum söz konusu. İstanbul 6 Nolu Koruma Bölge Kurulu, 24 Kasım 2020 tarihinde toplanarak yapının hasar durumu ve yapılması gereken acil müdahalelerle ilgili kararları alacak, ardından hazırlanmış olan restorasyon projesinde gerekirse revizyonlar yapılacak. İvedi biçimde restorasyon uygulamasına başlanacaktır. Öte yandan 10 gün içinde hemen yer teslimi yapılacak. Projenin inşallah 700 gün, yani iki yıl içerisinde tamamlanmasını öngörüyoruz” diye konuştu.

"İleri teknolojiden yararlanacağız"

Vaniköy Cami'inin aslına uygun restore edileceğini belirten Yerlikaya; “Restorasyon kurtarmaz, Rekonstrüksiyon projesi yapılması gerekir denilirse de, ona göre hemen çalışmalar başlayacak. Bunun için elimizde tüm doneler mevcut. Caminin restorasyon projesi kapsamında çok ileri teknoloji ile, 3 boyutlu lazer tarama görüntüleri kaydedilmişti. Buna dayalı olarak aslına en uygun şekilde Vaniköy Cami'ini yeniden ihya edeceğiz. Yangın sonrası, kendisi de Vaniköy sakini olan ve Camiye komşu olan Kalyon Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı, Orhan Cemal Kalyoncu, valiliğimizi arayarak, Cami yangınına çok üzüldüğünü ve bir komşu olarak camiyi aslına uygun şekilde ihya etmek istediğini bildirdiler. Biz de bu duyarlı yaklaşım için teşekkür ettik” diye konuştu.

VANİ MEHMET EFENDİ KİMDİR? 

Van’ın Hoşap kasabasında dünyaya geldi. Babası Bistâm Efendi’dir. Doğduğu şehre nisbetle Vanî ve Hoşâbî nisbeleriyle anılmıştır. Bazı kütüphane kataloglarında ve bibliyografik eserlerde Vankulu Mehmed Efendi ile (ö. 1000/1592) karıştırılmıştır. Mehmed Efendi’nin tahsil hayatına ilişkin ayrıntılı bilgilere yalnızca Uşşâkīzâde’nin Hadâyiku’l-hakāyık fî Tekmileti’ş-Şekāyık Zeyli adlı eserinde rastlanır (vr. 269b). Onun belirttiğine göre Mehmed Efendi, Hoşap kasabasından küçük yaşlarda ayrılıp Van’a gelerek ilim tahsiline burada başlamış, ardından Tebriz, Gence ve Karabağ’a gitmiştir. Karabağ’da hocası Molla Nûreddin Efendi’nin yanında on yıla yakın bir zaman kaldıktan sonra Erzurum’a geçmiş ve İstanbul’a gidinceye kadar orada yaşamıştır.

NELER YAPTI? 

Mehmed Efendi’nin Erzurum’da ilk görevi vâizliktir. Talebelerinden İshak b. Hasan Tokadî, Nazmü’l-ulûm adlı eserinde hocasını öğüt denizine benzetmiştir (vr. 66b). Vâizliğin yanı sıra ilim meclislerindeki sohbetleriyle de tanınan Mehmed Efendi, Zilhicce 1069’da (Eylül 1659) Erzurum beylerbeyi olarak şehre gelen Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa’nın takdirini kazandı. Fâzıl Ahmed Paşa sadrazam olunca (Rebîülevvel 1072 / Kasım 1661) onu İstanbul’a davet etti ve IV. Mehmed ile tanıştırdı. Mehmed Efendi kısa sürede padişahın yakın ilgisini kazandı. IV. Mehmed yanından ayırmadığı Mehmed Efendi’nin vaazlarını ve huzur derslerini dinler, her vesileyle ona izzet ve ikramlarda bulunurdu. Mehmed Efendi, 1076’da (1665) İstanbul’da Yenicami kürsü vâizliğine ve hâce-i sultânîlik görevine getirildi. Bu arada Şehzade Mustafa’nın hocalığını üzerine aldı ve kendisine hünkâr vâizi pâyesi verilince bu görevi damadı Seyyid Feyzullah Efendi’ye devretti.

1094’te (1683) II. Viyana Kuşatması’na ordu vâizi olarak katılan Mehmed Efendi, Teşrifatçıbaşı Ahmed Ağa’nın Viyana Seferi Rûznâmesi’ne göre Viyana’yı kuşatan askerlerin siperlerini dolaşıp etkili sözlerle onları şevke getirmeye çalışmış ve bunda da başarılı olmuştur. Viyana Kuşatması’nın bozgunla sona ermesi Mehmed Efendi’yi de etkiledi. Vezîriâzam Kara Mustafa Paşa, bu seferin gerçekleşmesini sağlayabilmek için onun da içinde bulunduğu bir gruba vaazlar verdirmişti. Mehmed Efendi, aslında bu işe pek taraftar olmayan padişahın ikna edilmesinde ve kamuoyu oluşturulmasında etkili olmuş, bu durum onu savaşın başlıca teşvikçileri arasına sokmuştu. Bu sebeple IV. Mehmed, kamuoyunda meydana gelen galeyanı hafifletmek üzere çok sevdiği hocasını görevlerinden uzaklaştırdı ve Bursa Kestel’e sürgüne göndermek zorunda kaldı. Sürgün olayı Mehmed Efendi’yi çok üzdü ve bundan az sonra 14 Zilkade 1096’da (12 Ekim 1685) vefat etti. Mezarı Kestel’de yaptırmış olduğu caminin girişinde bulunmaktadır.

ÇOCUKLARI

Vanî Mehmed Efendi’nin tanınmış iki öğrencisi bulunmaktadır. Bunlardan biri, Edirne Vak‘ası’na yol açmasıyla tanınan damadı Şeyhülislâm Seyyid Feyzullah Efendi, diğeri şair İshak b. Hasan Tokadî’dir. Mehmed Efendi’nin Ahmed, Mahmud ve Selman isminde üç oğlu vardır. Adı kaynaklarda geçmeyen bir dördüncü oğlu da Bursa Çendik Medresesi’nde müderrislik yapmıştır. Oğullarından Ahmed Efendi İstanbul pâyelilerindendi, Selman Efendi de Haremeyn evkafı müfettişiydi. Edirne Vak‘ası’nda her ikisi de öldürülmüştür.

KİŞİLİĞİ

IV. Mehmed döneminin dinî ve siyasî alanda en etkili kişilerinden biri olan Mehmed Efendi, XVII. yüzyılın dinî hayatında önemli bir yer tutan mutasavvıf-fakih çekişmesinde fakihlerin yanında yer almıştır. Mutasavvıf şair Niyâzî-i Mısrî’nin Bursa’dan Limni adasına sürülmesi, Babaeski’de bulunan bir Bektaşî tekkesinin yıktırılması, Mevlevî ve Halvetî dergâhlarının kapattırılmasından sorumlu tutulmaktadır. Niyâzî-i Mısrî, Mehmed Efendi ile olan mücadelesini bir eserine yansıtmış ve onun aleyhinde bir âyeti te’vil etmiştir. Tâhâ sûresinin 42. âyetinde geçen “ve lâ teniyâ fî zikrî” ibaresindeki “venâ” fiilinden gelen kelimenin ism-i fâilini alarak, “Benim zikrimde gevşeklik göstermeyin” anlamındaki ifadeyi, “Benim zikrimde Vanî olmayın” şeklinde yorumlamıştır. Ayrıca ebced hesabına dayanarak Vanî’nin kendisine düşman olacağını, fakat sonunda kendisinin üstün geleceğini âyetlerden çıkarmaya çalışmıştır (Ateş, s. 239). Mesihlik iddiasıyla ortaya çıkan Sabatay Sevi’nin Mehmed Efendi huzurunda sorgulanması da bu dönemin önemli olaylarından biridir.

ESERLERİ

Mehmed Efendi’nin bazı hayratı vardır. Eskiden Papaz Bahçesi, Papaz Korusu denilen Üsküdar yakınlarındaki bir semti IV. Mehmed hocasına bağışlamış ve Boğaziçi’nde bulunan bu semt daha sonraları onun ismiyle Vaniköy diye anılmıştır. Semtin imarında Mehmed Efendi’nin büyük katkıları olmuştur. 1076 (1665) yılında buraya Vaniköy Camii’ni yaptırmış, ayrıca evler ve caminin yanına bir medrese inşa ettirmiştir. Cami ve ona ait bir yalı bugün halen mevcuttur. Padişah, Mehmed Efendi’ye cizye ve gümrük muhasebelerinden 2000 akçe verdirmiş, Bursa’da Kestel Kalesi ve çevresindeki birçok köyü de ona temlik ettirmiştir. Mehmed Efendi Kestel’de mescid, medrese ve imaret yaptırmıştır. Kestel’deki cami sürgününden önce 1084 (1673) yılında yapılmıştır.

Bakmadan Geçme