Bir Zamanlar Yeni Van Sineması
Ümit Kayaçelebi
Ben eski sinemaları, o sinemalar sokağını şimdi ne kadar çok özlüyorum. Bu gün Yeni Van sinemasından bahsetmek istiyorum.
Yeni Van Sinemasının 60’lı yıllarda açıldığını biliyoruz ancak kesin tarih konusunda bir tarih vermek mümkün değil. Bildiğimiz şudur ki sadece 1961 yılında yazlık emek sinemasından önce yeni sinemanın açıldığı.
Ancak bu tarih 1960-196l tarihleri olarak telaffuz edilse de yaşayanların anlattığına göre ihtilalden sonra yani 27 Mayıs İhtilalinden sonra açıldığı şeklindedir.
Çünkü aynı yıllarda Şehir ve Emek sinemaları da faaliyete geçtiğinden bir diğerine gadirlik etmek istemiyorum Belki de Van’ın eski sineması Yeni Van’dır ama bunu bu gün tam teyit edebilmiş değiliz. Muhtemelen Şehirde olabilir Emek’te.
Fakat ağırlıklı olarak ağır basan görüş Yeni Sinemanın yani Dilaver Sinemasının 196l yılında açıldığıdır.
Sinemayı rahmetli Enver Dilaver açtığı için sinemaya Dilaver sineması da denmiştir zamanında. Rahmetli Askeri Diş Tabibi idi daha sonra Van Devlet Hastanesinde Baştabiplik yaptı. Ancak bunun yanı sıra sosyal bir kişiliği olduğu için yazarlığı ve şairliği de vardı.
Van’ın eski ve köklü ailelerinden olan Enver Dilaver 1910 yılında Van’da doğdu. İlkokulu Van’da okuduktan sonra Ortaokul ve Liseyi Kuleli Askeri Lisesinde tamamladı. Askeri dişçi olarak ilk görevini İstanbul Maltepe Askeri Lisesinde yaptıktan sonra Erzincan, Siirt, Malatya’da görev yaptıktan sonra Van’a geldi.
Van’a geldiğinde kıdemli Binbaşı iken istifa ederek Sağlık Bakanlığında görev aldı. Bir müddet Konya’da görev yaptıktan sonra Van Devlet Hastanesinde çalışırken 1967 yılında İstanbul Beykoz Çocuk Hastanesine tayin edilerek gitti ve oradan emekli oldu.
15 Aralık 1983 tarihinde hayata veda eden Enver Dilaver bugün Ak köprü Mezarlığında yatmaktadır.
Enver Dilâverin ‘ Van gölü Dalgalandıkça’ ve ‘Sizlere yazdım’ adlı iki de şiirlerinin yer aldığı kitapları mevcuttur.
Yine Van’da iken ‘Van gölü Sanat ve İrfan Derneği’ni kurdu. Ayrıca aylık gazete de çıkardı.
Birçok sosyal çalışması olan Enver Dilaver ayrıca Van’da il açık hava Sineması Olan ‘Yeni Sinemayı kurmuştur. Çok uzun ömürlü olmasa da Van’da ilk yazlık sinemayı açma gururu da ona aittir. Bu sinema şu anda Özgür Center iş merkezinin olduğu yerde olup mütevazı bir yazlık sinema idi.
Hatta bir şiir kitabını da görmüş bulunuyorum. Bütün bunların yanı sıra sinemaya el atması da onun ne kadar sosyalitesinin olduğunu gösterir.
Eskiler bilirde yeni nesil bilmez ben söyleyeyim bu Yeni Van Sineması’nın yeri. Şimdiki Özgür Center’in olduğu yerdi. Kerpiçten duvarları vardı ve yoldan geçerken biraz boylansaydınız sinemayı görürdünüz. Yalnız sinemanın ömrü kısa olmuştur. Ben bu sinemada sadece bir kez Mevlana adlı bir filmi seyrettiğimi hatırlıyorum. Çünkü ilkokul sıralarındaydım çok net hatırlamam mümkün değil.
Bu sinemada kısa sürede Karayolları 11.Bölge Müdürlüğünde vazifeli iken makinistlik yapan Hasan… Adlı bir şahsın makinistlik yaptığını biliyoruz. Teşrifatçı büfe işleten kısmına baktığımız da ise tespit edebildiğimiz bir isim de maalesef yok. Yalnız bu sinema Van’daki diğer yazlık sinemalara göre daha küçüktü fazla kapasiteli bir yazlık sinema değildi. İşte o küçükte olsa hayatımızın renkli anılarını ihtiva eden sinemalar maalesef tatlı bir anı olup mazide kaldı.
Ne çok film seyreder ve ne çok hayal kurardım o zamanlar… Bütün bunları o yılların Van’daki Yeni Van Sineması, Şehir Sineması, Emek Sineması ve Yıldız Sinemasına borçluyum.
Gerçekten sinemanın Van’da çok önemli bir yeri vardır kırklı yıllardan yetmişli yılların ikinci yarısına dek. Anılar… Hep hatırlarım neredeyse üç sinemanın Yazlık ve kışlık Emek sineması ile yazlık Şehir Sineması yan yana olduğu ve özellikle yaz günleri o serin Van akşamlarında birinden diğerine koşturduğumuz sinemalı günler. .
O sinemalı günler işte o anılarımın içinde elbette ki Yeni Van Sinemasın da kaleme alıp ifade etmem gerekirdi. Çünkü daha önce Yıldız ve Şehir Sinemasını anlatmıştım bu günde Yeni Van Sinemasını dile getiriyorum inşallah bir diğer yazımda da Emek Sinemasını kaleme alacağım. Yazlık sinemalarda salon düzenini koruyabilmek için sandalyeler ya birbirine telle bağlanır ya da altlarından geçirilen takozla sabitlenirdi.
Annem evden getirdiği ıslak toz beziyle oturmadan önce sandalyeyi siler, üzerine gazete serip minder koyardı. Rahmetli babam ailece sinemaya gitmeyi de kendisi tek de gitmeyi pek sevmezdi o yüzden rahmetli annem hep sinema arkadaşım olmuştur. Tahta sandalyede uzun süre oturmak insanı zorlardı. O yüzden çoğu zaman evden ince minderle sinemaya gelirdik.. Polisiye, kovboy ve macera filmlerini severdim. Gördüğüm filmlerin adını küçük bir cep defterim vardı bir yarısına okuduğum kitapları yazardım. Öbür yarısına da gittiğim filmleri yazar ve sayardım. Saydığımda hep filmler kitap sayısını bastırırdı. Bazen bir filme birkaç defa gittiğim bile olurdu. Sırf sinemasız gün olmasın diye… "Ne Yapsam İçimde O Eski Sinemalar" derken kendime bir kez daha soruyorum: "Nerede Eski Ben?" Akşam serinliğinde ailecek yapılan kısa bir sürelik yürüyüşün ardından da çarşıdaki sinemalara varılırdı. Zaten bizde Eski Ziraat Banka Sokağında oturduğumuz için öyle aheste aheste yürüyerek çarşıya ve sinemalar sokağına varmamız pek fazla sürmezdi.
koştura koştura Yeni Van Sinemasına yöneliyoruz orada da <Şoförler kralı> var eh işin içine zamanın kralı Ayhan Işık’la devrin sultanı Türkan Şoray bir arada olunca hemen bilet alıp sinemaya giriyoruz.
Ahhh… Şimdi gel de deme Nerede O Eski Yazlık Sinemalar… Van’da iklimin de etkisiyle kısa geçen yaz mevsimleri ve sıcaklar “Yazlık Sinemaları eğlence dünyasının başköşesine yerleştirmiştir.
Gerçekten de yetmişli yılların ortasına kadar Van altmışlı yıllarda adeta yazlık sinema bolluğu yaşayan bir şehir olmuştur. Uzun yaz gecelerinde, Vanlının çoluğu çocuğuyla, eşiyle dostuyla, çekirdek ve soğuk gazozlarıyla vazgeçilmez bir yoldaşı olmuştur sinemalar. Altmışlı yıllarda sayıları dördü bulan yazlık sinemaların çoğu Sinemalar sokağında olurken diğer ikisi Cumhuriyet Caddesinde idi.
Ama senelerce en hızlı rekabet yazlık Şehir ve Emek Sinemaları arasında olmuştur. Çünkü ikisi de yan yana idi. Şehir sineması biraz yukarda olması itibariyle Balkonda sağ tarafta oturduğunuz zaman Emek Sinemasının perdesini yukarıdaki yarı perdesini görebiliyordunuz.
Sinema filmlerinin anons edildiği faytonlar vardı o zamanlar. Bir afiş faytonun arkasına diğeri oturanların elinde tutularak cadde ve sokaklar gezilerek o gün oynanacak filmin tanıtımı yapılırdı. Şehri gezen faytonlar da yapılan anonslarla hangi sinemada hangi filmin oynadığı duyurulur, sinema önüne ve şehrin belli yerlerine bez film afişleri asılırdı.
Sinema dış duvarlarındaki camekânlı çerçevelerde filmin orijinal afişi ve fotoğrafları bulunurdu. İşte güzel günlerdi o günler. Sinemalı güzel günlerdi. Çocukluk ve gençlik yılarımızı süsleyen bize tatlı hayaller yaşatan o Belgin Doruklar, Filiz Akınlar, Fatma Girikler, Orhan Günşiraylar, Cilalı İbolar, Horoz Nuriler, Konforlu Neclalar ve daha niceleri hala sanki hafızamızda dün gibi tazeliğini korumakta. İşte Unutulmayan aşk filmlerinin yönetmeni Ülkülü Erakalın, Kemal Filmin ünü rejisörü Osman Seden, Lütfü Akad, Metin Erksan gibi ünlü yönetmenleri nasıl unuturuz?
Velhasıl kelam biz bu tatlı sinema nostaljimizi Yeni Van Sinemasının müsteciri Enver Dilaveri rahmetle anarak noktalayalım. Ahhh nerede o eski Van sinemaları diyerek bitirelim.
KİMLER GELDİ KİMLER GEÇTİ (29)
ENVER DİLAVERE İTHAF OLUNUR
Hani nerde bizim dedemiz ve babamız
Kimler geldi kimler geçti bak hele
Hani nerde bizim nenemiz ve anamız
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Bakkal Salih ve Öküz Memet
Atatürk Lisesi Müdürü Dadaş Servet
Amigo Şefik, Amigo Çimento ve Nimet
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Okan Durmaz ve Pala Memet
Gazeteci yazar Mehterbaşıoğlu Servet
Fırıncı İbrahim ve hamurkâr Hemmet
Kimler geldi kimler geçti bak hele
**
Kuyumcu Yaşar Aydın ve Metin Aydın
Gariban bir bakkaldı Abdul Özaydın
Şimdi gurbet ellerdedir Zekeriya Aydın
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Eski Sendikacılardan Hikmet Tekbudak
Yüzü Güleç öğretmen Cemil Budak
Çalık Mehleli Ahmet ve Salih Gökırmak
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Antalyalı olmuştur Sabahattin Güleşer
Zeki Bilecin de bize selam eder
Seyfettin Demirkıran eskilerden bahseder
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Faruk Taşdemir güzel bir ressam
Mehmet Aldaşoğlu ile de iyidir aram
Rahmetlik oldu Mustafa ve Kemal Meram
Kimler geldi kimler geçti bak hele
**
Zafer Dedeoğlunu yakında yitirdik
Harun Konağı da bir kazada kaybettik
Tosun Babamızı da kara toprağa verdik
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Makbule teyzemizi de rahmet ile analım
Amber abla ve Münevver ezeyi de hatırlayalım
Sultan Hanım ve Nayile ablayı da unutmayalım
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Van eşrafından Müştak ve Şaban Boysan
Şehir Sineması Müsteciri Şefik Saydan
Yazmazsam kızar bana Fevzi Orman
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Bir büyük şairdi Hayali Hasan Yavaş
Van Postasını kapattı Turan Şahinbaş
Rasim Ertaş ve kardeşi Nazım Ertaş
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Cemil ve kardeşi Kadir Perihanoğlu
Kemal ve Bülent Hadanoğlu
Mehmet ve Lütfü Pazarbaşıoğlu
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Toprak sahaların golcüsüydü Metin Irak
Pırıl pırıl bir insandır Feridun Irak
Hacı Hıfzullah Efendi ve Hilmi Irak
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Şerafettin ve Muzaffer Yurtsever
Hacı Behlül Efendi ve Kasım Toker
Ziya Özalper ve Mehmet Şevki Güler
Kimler geldi kimler geçti bak hele
**
Mevlit saatçi oğlunu da biz hatırlayalım
Fevzi Güldağlıyı da gelin burada analım
Şahap Ergin ve Naci Ergini de unutmayalım
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Kâzım, Mehmet ve Rauf Bekiroğlu
Nevzat, Enis ve Cengiz Amiklioğlu
Ruhi Gülle ve Muzaffer Hacıdervişoğlu
Kimler geldi kimler geçti bak hele
**
Baki Haytabaşı ve Cahit Haytabaşı
Mehmet, Lütfü ve Ahmet Pazarbaşı
Özdemir Boya ve Oktay Bakkalbaşı
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Kemal, Nurettin ve Mehmet Hayri Bilici
İnönü İlkokulu öğretmeniydi Vecihe İnci
Şahin Girici ve kardeşi İsmet Girici
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Rüştü, Fuat Atmaca ve oğlu Sinan Atmaca
Yukarı Norşin mehleli Kemal Hoca
Eski Van eşrafından Hüsnü ve Cemil Bulca
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
**
Hurşid-i Cihan, Talat ve Turgut Altaylı
Nizamettin Ermaner ve Aziz Açışlı
İkram Saygı ve Terzi Ekrem Saygı
Kimler geldi kimler geçti bak hele
**
Çok şükür gitmedik biz Van da kaldık
Ölenlere rahmet kalanlara bir selam saldık
Bu şiirle de Enver Dilâveri andık
Kimler geldi kimler geçti bak hele.
