Yunus Türkoğlu

Van Kültüründen İnciler

Yunus Türkoğlu

 “Başım gözüm üstüne.” Hem Türkçede hem de Kürtçede kullanılan muhteşem bir Van tabiriyle yazımıza başladık.

Bu sözün İçinde;  Sevgi, saygı, muhabbet, samimiyet,  dostluk ve hürmet vardır…

Babana Rahmet olsun/ Ölmüşlerine/ Geçmişlerine Rahmet.” Açıklamaya gerek yok, her şey ayan beyan…

Göran nur yağa/dola! Ölenin arkasında edilen çok güzel bir dua! Kabrin pür nur olsun.

Beni gıfiye goyma”; Beni sıkboğaz etme lütfen! Tamam, halledeceğiz dedik!

Kanım kaynadı / kanı soğuk!” Benim Vanlım birini sevdi mi! “Kanım kaynadı ve yahut kanı şirin” Sevmezse ise “Kanı soğuktur, hiç kanım kaynamadı.” der.

Gönlün barını yiyesen!” Artık gönlümüzde ne varsa! İyi veya kötü, varın siz düşünün! 

Harmahozan!” Her şeyin iç içe geçmesi, tertip ve düzenin bozulması, karman çorman olması…

Hırheşek!” İşe yaramaz atılacak eşyaların tümü…

Eviniz şen ola” ve buna bağlı olarak biraz sitem manası içinde barındıran ”Evşenik” kelimesi var!

Çarçek çarbende kaldım!” Birkaç işi bir anda yapma mecburiyetinde kalmak gibi, yani elin ayağın biri birine karışması tabiri uygun olur. Bir anne düşünün, yemek yapıyor o anda bebek ağlıyor bir yandan da diğer çocuğu çoraplarını bulamamış annesine soruyor. Durum bu işte, tam da bu tabiri kullanma vakti.  

Anzaz olma – Anzaz olmak”; Huzursuz olma halidir. Daha çok uykusunu alamayan huysuzlaşan bebekler veya çocuklar için kullanılır.

Kül / Toprak koyum başan!” Yazayım mı, yazmayayım mı dedim, işte yazdım!

Gec olmak/gecelmek!..” Baş dönmesi, dengesizlik ve huzursuzluk hali.

Ne kurdu gör, nede gulhuvallah oku”; Görülmesi uygun olmayan şerli veya sevimsiz insanları görmemenin daha iyi olacağını tavsiye eder.

Düz yolda yürümeyi bilmiyi, şohomda şıllıh ati”; Şohom sürülmüş tarla manasına gelir. Düşünün böyle bir arazide yürümek bile zorken koşmak nasıl olur! Şıllıh, hoplayıp zıplayarak koşma halini ifade eder. Burada anlatılmak istenen: Bir işte veya görevde ehilleşmeden daha üst işleri yapmaya kalkışmak manası çıkabilir.  Ne dersiniz?

Dırcıh atmak”; En sade haliyle atın çifte atmasıdır. Birde uzun kış süresince içerde kalan danaların baharda ovaya salınırken dırcıh atarak koşması hali… Sevinçle bir yere koşarak giden daha çok çocukların koşma şekli buna benzetilir. Duruma şahit olanlar “Dırcıh atarak” gidiyor derler.

Haçonun hençeri var”; Desinler sözü var ya! Şunun da şusu var, busu var. Gösteriş meraklıları için uygun bir sözdür diye düşünenlerdenim.

İkinci manası da “Haço, belalıdır aman uzak durun” olabilir

Aç garnım guruldasın, cici donum parıldasın ” Ekonomik durumu pek parlak olmayanın gösteriş yapma halini, bu Van deyimi çok güzel anlatıyor gibime geliyor.

Babamın yanına kadar!” Yine sevilmeyen biri için; Filan kes gelmedi, gitmedi vs. dendiğinde bu laf söylenirdi, şimdilerde bilen var mı? Büyük ihtimal, lafı söyleyenin babası yıllardır vefat etmiştir. Sevmediği kişiyi nereye gönderdiğini siz düşünün artık!

Naçar kalmak.” Çaresiz kalmak ve işin içinde bocalamak!

İt kursağı sadeyağ kaldırmaz”  Fakirlik içinde yaşayan birinin etli yağlı, nefis yemekler karşısındaki durumunu bu söz çok veciz bir şekilde ifade ediyor. Yiyemem, yersem dokunur çünkü alışkın değilim…

Biraz dertli olan bir Vanlı, ahlaya puflaya bu cümleyi söylüyordu “Ah vilen ah! Gamsız bir pilav yiyemedim gitti!” Rahat yüzü göremedim şeklinde anlayabiliriz! / Oheş diyemedim!

Bahtavarlilar / Bahtavar başınıza ola!” Bu söz, içinde sitem mi barındırıyor, yoksa şans mı diliyor! Yorumu size bırakıyorum!

İt doydi galdi Heyder” Kendi karnını doyuracak hali yokken, başkasını doyurmaya kalkmak.

“Diyesen Egah Beyin toyidir!”Kalabalık cümbür cemaat insanları bir arada görünce bu tabir genellikle kullanılır/kullanılırdı…

Elküt veya helküt” Eli gadalı kıran döken.” Sakar” bunun karşılığını tam verir gibi.

Pel veya pelo” Beceriksiz ve elinden iş gelmeyen desek, uygun olur zannedersem!

Gireveli”  İri yapılı genç.

Yüz goyupsan ki, üzüm yiyesen!” Daha önce yaptıklarından dolayı kredin yok artık. Her şeyi bitti.

Çındır” Etin en yağlı yeri, sallanan kısmı…

Çat çingir/ çar çaput.”Parçalanmış, lime lime olmuş, işe yaramayan kumaş ve bez parçaları. Ayrıca kasaplarda kullanır bu sözü…

Cıri” Kız çocukları için; Dilli, çokbilmiş, yaman!  Bence, sevimli!

Hoşça kalınız.

Yazarın Diğer Yazıları