Ümran Öztürk

Van'a Geleneksel Mutfak Müzesi

Ümran Öztürk

Van Kalesi kuzeyinde yapımı tamamlanan Van müzesi ziyarete açıldı. Tarihe ışık tutacak 2018’de açılması planlanan ve tarihi Endüstri Meslek Lisesi binasında hayata geçirilecek olan Kent müzesinin çalışmaları maalesef durdurulmuş durumda. Kent Müzesi çalışmalarına yeniden hız verilip Van'a kazandırılmasını beklerken Van Mutfak Müzesinin de kente kazandırılması yerinde bir hizmet olacaktır. 

Zira Van Mutfağında yemek yapma, yemek yeme ve beslenme kültürü karın doyurmanın ötesinde bir sanattır ve Van yemeklerinin yapılışı zahmetlidir; emek ister, özen ister, özel malzeme ve hazırlık ister.

Van mutfağı coğrafi, iklim, ekonomik ve sosyal faktörlerden etkilenmiştir. İklim şartlarının yanı sıra hayvancılığın yaygın olması hayvansal gıdaların et ve süt ürünlerinin çokça tüketilmesini sağlar.  Zengin yemek çeşidine sahip Van mutfağı her ailede; ailenin damak zevki ile ekonomik ve sosyal yapısına göre değişir.

Bütün tarihi ve doğal güzelliklerini sinesine toplamış, köklü kültürüyle Urartu Medeniyeti' ne başkentlik yapmış Van, misafir ağırlama kültürü ve sofralarıyla en az zengin yemek kültürü kadar ün yapmıştır.

Van'ın mutfak kültürü ve gastronomi yapısı özelliklerini öne çıkaracak, kuşaktan kuşağa aktaracak bir mekâna ihtiyaç duyulmaktadır. Bu mekânı, Van'ın eski bir konağını restore ederek hayata geçirmek kentimiz için olağanüstü bir proje olacaktır.

Van'ın yaşam ve zengin yemek kültürünü kuşaktan kuşağa aktaracak bir mutfak müzesine ihtiyacı olduğu kaçınılmaz bir gerçektir.

Van'ın eski bir konağında kileriyle, mutfağıyla, birkaç yemek odasıyla bir yaşam alanının oluştuğu, bu alana balmumu heykellerinin de yardımıyla ruh katıldığı bir müze hayal edelim.  

Van mutfağında kullanılan hemen hepsi bakırdan, araç ve gereçler kazan, tencere, tabak, kepçe ve kaşıklar ile meşhur küp, testi ve bardaklar tarihi dokunuşları ile Van'ın mutfak kültürünü günümüze taşıyacaktır.

Van'ın geleneksel yemeklerinin yapımının temsili görüntüsünün sergilendiği, bir tarafta, Van 'da misafir ağırlama sahnesi, misafir ağırlamada kullanılan tabak, kaşık çatal, bardak fincanla, vs. bir başka odada Van’da Semaverinden, bardağına, şekerinden şeker kırma kerpetenine her türlü araç gereç ile birlikte çay yanında yenilen yemiş ve meyveler ile zengin çay kültürü de tanıtılmalıdır. Tarihi Van kahvaltısının geçmişi olan Süt Evlerine bu müzede geniş yer verilmesi kahvaltının tarihi geçmişine vurgu yapılması Van Kahvaltısında geçmişe bir yolculuk olacaktır.

Van’ın Geleneksel ev mimarisinde evin kalbi mutfak ve kilerde atar.  Kiler'de; kışlık, uzun süre içersinde tüketilebilecek, az bulunan, el emeği ile yapılmış yemeklik malzemelerin yanı sıra mutfak gereçleri muhafaza edilir.

Yiyeceklerin saklandığı kiler bölümü aslına uygun olarak restore edilerek kilerlerin olmazsa olmazı Kavurma, erişte, kurut, peynir, turşu, reçeller, şerbet ve gül şurubu testi ve küpler ile birlikte Van mutfağında kullanılan araç gereçlerden; Semaver, su testileri, kavurma kazanı, kevgir, ekmek sacı, kalbur, dibek taşı, el değirmeni, kurut ezen, havan, ekmek tahtası, et taşı, et tokmağı,  kindirek de bu bölümde sergilenmelidir.  Nadirde olsa bazı evlerin killerlerinde tulumbaya da rastlanmaktaydı. Kilerin düzenlemesinde bu ayrıntıda göz önünde bulundurulmalı.

Mutfak müzesinin duvarlarında Van mutfağında kullanılan malzemeler, kebaplar, baharatlar, bakliyatlar, hamur işleri, tatlıların, yemeklerin tariflerini içeren resimli afişlere yer verilmeli ki bu yemeklerin tariflerinin geleceğe taşınması sağlanmış olsun.

Geleneksel tarihi Van mutfaklarının en zaruri ihtiyacı olan ve her mutfakta kullanılan tel dolapların yerini bugün modern mutfaklardaki buzdolabı almış olsa da tel dolapların geleneksel Van mutfak ve kilerin o sıcak ruhunu günümüze taşıyacaktır.

Mutfakta yemek malzemelerinden mutfak araç gereçlerine, yöresel yemeklerden içeceklere, pişirme yöntemlerinden hazırlanışına ve erzakların saklanmasına varıncaya değin mutfak kültürünü anlatan görsel ve yazılarla zenginleştirilmiş broşürler, afişler ve tanıtım kitapçıkları ziyaretçilere verilmek üzere müze girişinde bulundurulmalıdır. Geniş ailelerin yaşadığı evlere erzaklar faytonlarla taşınırdı. Bundan dolayı Mutfak Müzesinde bir tane temsili fayton maketine de yer verilmesi bu konsepti tamamlayacaktır.

Yazarın Diğer Yazıları