BEDROS KAPAMACİYAN EFENDİNİN ÖLDÜRÜLMESİ

Taşnak partisine mensup Van ihtilal örgütünü kuran Ermeniler yukarıda görüldüğü gibi ihtilal için son hazırlıklarını gözden geçirirlerken Van’da belediye başkanlığı, Van  idare meclisi azalarından Bedros Kapamacıyan isminde Millet-i Sadıka’dan  bir Ermeni’ye 1909 yılı ortalarında teslim edilmiştir.[99] Şehir nüfusu Müslüman çoğunluğa sahip olmasına rağmen hiçbir ayrıma uğramadan Kapamacıyan Efendi herkesin teveccühünü kazanarak aza seçilmiş, dolayısıyla Müslümanların da oyunu almıştı. Zira yapılan seçim neticesinde 10 idare meclisi azasından ikisi millet-i sadıkadan seçilmişti.[100] Çalışmalarıyla büyük bir takdir toplayan belediye reisi hakkında pek bilgiye sahip olmasakda[101] onun sevilen sayılan bir kişiliğe sahip, manifatura ticaretiyle uğraşan bir ailenin ileri gelen önemli bir ferdi olduğuna dair kanaat hakimdir.[102] Hatta İngiltere’den Van’a çeşitli kumaşlar getirecek kadar uluslararası ticaretle uğraşmaktadır. Bedros Efendi Van gölünde belediyeye gelir getirebilmek için iki yelkenli gemi işletmeye koyarak ileri görüşlüğünü yansıtmıştır.

 Yöneticiliği esnasında geniş bir kitleyi memnun etmesine rağmen Van’da oldukça etkili olan ve farklı beklentiler içerisindeki Ermeni İhtilalci Taşnak[103] Komitesinin arzuları doğrultusundaki bir kolaylığı sağlamamıştır. Kapamacıyan efendi Ermenilerin geleceği hakkında ne yapmak istedikleri ve ne yaptıkları pek de belirgin olmayan Taşnak ve Hınçak komitelerine karşı daima Devlet-i Osmaniye’den yana tavır koyarak Van’da yaşayan her iki topluluğun da huzur ve refahı için açık yüreklilikle hizmet etme gayreti içerisindeydi. Belediye reisi Kapamacıyan, halkın huzuru ve şehrin geleceği için canla başla çalışırken Ermeni Patriği, Ermeni meselesini Avrupa devletleri nezdinde canlı tutabilmek, Vilayat-ı Sitte projesinin bir an önce hayata geçirilebilmesi için ihtilalci Taşnak komitesiyle işbirliği yaparak Van ve civarında bazı tertip ve provokasyonlara girişti.[104]

Bu tertipler doğrultusunda Van’da Nisan 1912’de bir dizi yangınlar çıkmış ve bu yangınlarda özellikle bazı Ermenilerin de evleri yanmıştı. Patrik bu yangın ve provokasyonlar meselenin belediye reisi ağzıyla Avrupa elçiliklerine rapor edilmesini yani Müslümanların Ermenilerin mallarına canlarına kast ederek her an ortadan kaldırmaya hazır olduğunu, Van ve civarında bu olayları Müslümanların çıkardığını bildirmesini istemiştir.[105] Belediye reisi Kapamacıyan Efendi ise Van’da gelişen olayların böyle olmadığını yangını Ermeni Taşnak komitesi mensuplarının çıkardığını anlatan bir rapor hazırlamıştır. Aynı zamanda Van Valiliğine çıkarak sadakatini ve Devlet-i Osmaniye’ye bağlılığını bildirdi.

Patriklik ise bu beklenmedik nazik durum karşısında derhal Van’a bir heyet göndererek Reisi yatıştırıp olayları ört pas etmeğe çalıştı. Zira Kapamacıyan efendinin dostu, seveni, hısım ve akrabası çok olduğundan onun bu tavrı komitenin Van’da bitme noktasına geldiği manasına yorumlanacağı gibi yıllardır yalan ve iftirayla Avrupalılar beyninde oluşturdukları kamuoyunun bir çırpıda ortadan kalkması da söz konusu olabilirdi.[106]

Yıllardır Van merkezli büyük bir gayret içerisinde çalışan Komitenin  işlerini oldukça zora sokan Reis’in yaşaması artık komite için hazmedilemez bir durumdu ve Reis hakkında infaz kararı çıktı.[107]  Teorilerini Ermeni-Türk çatışması üzerine kuran ihtilalci çeteler, daha önceleri de Ermeni ileri gelenlerinden Osmanlı devletine destek vererek halkın üzerindeki kendi hakimiyetlerini yok edenlere karşı suikastlar düzenlemişler,[108] böylece korku salarak aleyhlerinde oluşacak muhalefeti de ortadan kaldırmış oldukları gibi bu öldürülenleri Avrupa devletlerine Osmanlı devleti öldürdü diye de şikayet ediyorlardı.

Kapamacıyan Efendi Öldürülüyor

Van Belediye reisi Bedros Kapamacıyan Efendi Ermeni çetelerine karşı durmanın onların emirlerine uymamanın cezasını çekecekti. Sık sık tehditler alan Van belediye reisi Kapamacıyan Efendi isminin üzerine kara haç basıldığından habersiz bir şekilde kalabalık aile efradıyla akşam vakti akrabalarından Marcidciyan efendinin isim koyma günü kutlamalarına misafir olarak gitmek için evinden dışarı çıkıp kapısında bekleyen kızağa bindi. Bu esnada evin etrafında tertip alan Van İhtilal Örgütüne mensup bir grup,  kalabalığın üzerine yaylım ateş açmağa başladı. Hazırlıksız ve korumasız bir şekilde yakalanan Reis kafasına isabet eden iki adet kurşunla cansız bir şekilde yere yığıldı. 10 Aralık 1912.[109] 65 yaşında öldürülen Bedros Kapamacıyan’a karşı suikastın olacağı gün gibi ortadayken ve Avrupa devletlerinin Vilayat-ı Sitte diye tutturdukları ve buralarda Ermenilere zulüm yapılıyor diye uydurdukları hikayelerin gerekçeleri Bedros efendinin şahsıyla ortadan kalkacakken bu önemli kişi için hükümet yetkilileri tarafından her hangi bir tedbir, ya da koruma alınmamış olması ise oldukça düşündürücüdür.

Başkanın evi Bağlar mevkiinde olduğundan en yakın karakol on dakika mesafedeydi.[110] Bunun için jandarma olay mahalline yetişinceye kadar katiller karanlıktan da istifade ederek kaçtılar. Bağlar mevkii büyük bir çoğunlukla Ermenilerin iskan ettiği bağlık bahçelik bir mahalle olup Taşnak komitesinin en güçlü olduğu yerdir.[111] Bu yüzden katillerin kaçıp saklanması oldukça kolay olmuştur. Karakol kumandanı her hangi bir taşkınlığa mahal vermemek için olay yerine yeteri kadar polis ve jandarma sevk ederek bir dizi tedbir aldı.

Kumandan olay yerinde hiçbir şeyi gözden kaçırmamak için büyük bir inceleme yaparak bütün delilleri topladı.[112] Yapılabilecek en ufak bir hata Van’da büyük bir karışıklığın çıkmasına sebep olabilirdi. Hatta bu olayların çıkmasını bekleyen Avrupa devletleri için Vilayat-ı Sitte projesinden genel valilik statüsüne geçebilmek için iyi bir bahane olurdu.[113] Van Ermeni ihtilal örgütlerinin önem verdikleri bir şehir olarak geçmişte ciddi manada Ermeni isyanı provasına sahne olmuştu.[114]

Katiller Yakalanıyor

Olayı görenlerin şaşkınlıkları üzerlerinden geçtikten sonra acilen ifadeleri alınmağa başlandı. Katillerin eşkal ve haklarında bilgiler yavaş yavaş ortaya çıkıyordu. Özellikle Reisin oğlunun[115] verdiği ifadeden anlaşıldığına göre Karakin ve arkadaşı bu cinayeti işlemiş olabileceği ortaya çıkıyordu. Böylece katillerin aşağı yukarı belirmesi Müslüman ahali ile Ermeniler arasında çıkması olası bir karışıklık önlenmiş oldu[116] Hızlı bir şekilde operasyonlar yapılarak Karakin yakalanmış ve ismini tespit edemediğimiz arkadaşı ise kaçmayı başarmıştı.[117] Olayı gerçekleştiren ekibin içerisinde arabasıyla bulunan ve daha önce Van’a silah sokmak suçlarından aranan arabacı Potur, Saraç Osep, kuyumcu Karakin,  olaydan sonra Karagündüz köyüne kaçan komitesinin önde gelen üyesi ve Kapamacıyan efendinin öldürülmesini planlayan Sahaf lakaplı şahıslar da sıkı bir takipten sonra yakalanmışlardır.[118]

Olay anından beri kayıp olan katil Karakin’in arkadaşı daha sonra yakalanarak hapishaneye konulmuştur. Faillerin bu şekilde hızlı yakalanması aslında Van için alışılmış bir manzara olmamakla beraber Kapamacıyan efendinin şahsı ve olayın nazikliği bu gelişmeyi sağlamıştır.

Van’da Taşnak Komitesi mensuplarının çıkardığı Azadamart gazetesi köşe yazarlarından Viramyan Efendiyle Ermeni mektepleri müfettişi ve Van İhtilal Örgütü baş sorumlusu Aram Manukyan Efendinin ve bazı ileri gelen Taşnak komitesi üyelerinin bir kısmı Belediye başkanı Kapamacıyan efendinin öldürülmesinin azmettiricisi olarak tutuklanmalarına karar verildi.[119]   

İhtilal Örgütünün ileri gelen üyeleri daha evvelce her fırsatta valiliği Dersaadete ve Avrupa elçiliklerine şikayet ettiklerinden haklarında çıkan bu tutuklama kararının da bununla alakalı olduğunu zannediyorlardı. Bunun için sık sık Taşnak Komitesi kulübünde toplantılar yaparak durum değerlendirmesinde bulunuyorlardı. Van’da daha önce büyük olaylar olduğundan ve Ermeni çeteleri birkaç yıl önce üzerlerine fazlaca gelen Van valisi Ali Rıza paşayı Batum’da katlettiklerinden[120] bırakın komite üyelerini tutuklamayı en ufak bir zabıta vukuatında bile Ermeniler hakkında her hangi bir soruşturma yapılamıyordu.[121] Dolayısıyla halkın üzerinde bir korku ve bıkkınlık oluşurken komite üyelerinin kendilerine güveni artıyordu. Onunu için Belediye reisinin katledilmesini organize eden ve yönlendiren Aram ile Viramyan efendilerin tutuklanmaları münasip bir zamana ertelenmiştir.[122] Hem Ermeniler ve hem de Müslümanlar tarafından Kapamacıyan Efendinin cinayetiyle ilgili gelişmeler valiliğe sık sık sorulmasına rağmen Van şartlarında bir iki kişinin tutuklanması dışında kayda değer bir netice alınamayınca, yani olayın azmettirenleri yakalanamayınca olay Dersaadet’e intikal etmiştir.[123] Cinayeti işleyen bir iki kişi tutuklanmasına rağmen asıl olayın arkasındaki Van İhtilal Komitesi ile ilgili her hangi bir gelişme sağlanamadığından halk yılgınlığa kapılabilirdi.

Viramyan Efendi ve Savunması

Yukarıda da belirttiğimiz gibi hem Ermeniler ve hem de Müslümanlar tarafından Kapamacıyan efendinin cinayetiyle ilgili gelişmeler valiliğe sık sık sorulmasına rağmen Van kayda değer bir netice alınamayınca olay Dersaadet’e intikal etmiştir.

Ermeni çetecilik faaliyetlerinde önemli bir göreve sahip olan ve 1908 meclisine Van milletvekili olarak girmiş olmasına rağmen 1912 seçimlerinde milletvekili seçilemeyen Viramyan Efendi Taşnak Komitesinin önde gelen yayın organlarından olan Azadamart gazetesinde köşe yazarlığına başlamıştı. Belediye reisinin öldürülmesi olayının arkasında Aram Manukyan ile beraber Viremyan’ın da olduğu ile ilgili haberlerin halk arasında yayılması ve kendisine bu olay ile ilgili celpname gönderilmesi üzerine teslim olmayarak Dahiliye Nezaretine diplomatik üslûp içeren bir dilekçe göndermiştir.

“Dahiliye Nezaretine

Üç aylık yokluğumdan sonra Van’a varışımda vilayetimizle Bitlis’in Hizan kazasını vahim bir buhran içerisinde gördüm. Hayli adaletsizlikleri neticelendirmek için ciddi bir gayret olmadığı gibi bilakis canilerle şakilere tam serbestlik verilmiş, çiftçiler baharın gelmesinden son derece rahatsız oluyorlar. Zira katl, ve yaralama ve yağma birbirini takip edeceğine şüphe etmiyor. Şekavet ve cinayetle bilinen Kürt ağaların adet haline getirdikleri Kürt köylülerini zorla silahlandırarak savaşa hazır hale getirmelerini Van valisi İzzet Paşa görmezlikten gelerek nefsi müdafaa içerisindeki Ermenileri ve Taşnak komitesinin bilinen elemanları aleyhinde yavaş yavaş ve devamlı bir takibat icra kılmaktadır.

Elyevm hapishanede suçsuz ve günahsız köylülerle Karkanlı Kolost, Mindanlı Sahak, Karagündüzlü Şirin ve bazı Ermeniler kalmaktadır. Ve çokları dahi korkularından firar etmektedirler. Kapamacıyan 10 Aralık’ta öldürülmüş, benim Van’dan ayrılışım bundan 19 gün öncedir. Buna rağmen dün bu olaydan dolayı savcılıkça hakkımda zanlı sıfatıyla celbname geldiği gibi Akdamar Katogigoshanesi mektepleri seyyar müdürü maktül Rafael efendinin arkadaşı müdür Aram Efendiyi mahvetmek maksadıyla Aram’a da aynı meseleden yine zanlı sıfatıyla celpname gönderildiğini haber aldım.

İzzet Bey ve müşavirlerinin maksatlarının ve adliye memurlarının hapishanede adam çürütmekten zevk aldıklarını bildiğimden hayatımı onlara teslim etmedim. Böyle alçak iftiralara karşı aciz olmamakla beraber kendilerinin arzularına kurban olmak istemediğimi arz ederim. İzzet Bey ve adamları Ermeniler hakkında şu hareketlerinde devam ederlerse meydan katil, gasp ve hırsızlara kalacağından namus ve korku taşıyanlar firar edecekleri muhakkaktır.

Ermeni milleti menfaatinin gayr-ı kabil tefrik bir suretle Osmanlı vatanına bağlılığını tasdik ettiği. Vilayetimizi tehdit eden şu belalara devletin dikkatini celbiyle beraber vakti var iken etkili seri tedbirlere başvurulması ricasını, iletirken Rumeli’de düşülen hataya Anadolu’da düşülmemesi ümidiyle cevap bekliyorum.” Önceki dönem Van mebusu Viramyan.[124]

Viramyan’ın ilk etapta masumane ve haklı gibi gözüken bu hali ve isteği Dahiliye nezareti tarafından dikkate alındığı görülmektedir. Dahiliye nezareti muhaberat-ı umumiye dairesi tarafından Van vilayetine gönderilen şifrede Viramyan’ın cinayetten önce Van’dan ayrıldığını ve Van’da yaşayan Ermeniler aleyhine takip edilen hasmane hareketlerden şikayet ettiği bildirilerek bu olayların aydınlatılarak bir neticeye kavuşturulması istenmektedir. Bunun yanında halin nezaketi göz önünde tutularak Ermeniler hakkında endişelenmelerine sebep olacak şiddetli muameleden mümkün mertebe kaçınılması tavsiye olunmuştur.[125]

Viramyan’ın Taşnak komitesinin ve Van İhtilal Örgütünün ileri gelen bir üyesi olarak ve 14 Ağustos 1896 da İstanbul’da Osmanlı Bankası baskınını[126] organize eden birisi olarak ve Taşnak partisinin milletvekili olması ardından da partiyi ve Van’daki ayrılıkçı Ermenileri örgütleyen bir komitenin ileri gelen aktif elemanı olarak bu cinayetle alakası olmaması düşünülemez. Yazdığı dilekçe tamamen profesyonel bir şekilde tarihe yazılmış bir dilekçe olarak karşımıza çıkar.[127] Aslında Viramyan’ın yazdığı bu dilekçede özellikle belirttiği Balkan hadiseleri aba altından sopa göstermek kabilinden addedilebilir. Bunun yanında Viramyan 1912 de yapılan seçimde tekrar milletvekili seçilememiş, belki de seçilemeyişini Kapamacıyan’a mal etmiş olabilir ve reisin öldürülmesi altındaki gerçeklerden birisinin de bu şahsi çekememezlik olduğu göz önünde bulundurmak gerekir. Fakat Ermenilerin sistematik bir şekilde çalışarak ortaya koydukları asıl niyetleri su yüzüne çıkmışken devlet yetkilileri Ermenilerin tavırlarından yana hiç şüpheye düşmeden iyi niyetlerini devam ettirmeleri üzerinde durulması gereken önemli bir durumdur.

Cenaze Merasimi

Ermeniler tarafından oldukça fazla sevilen Kapamacıyan Efendinin katli üzerine hızlı bir şekilde gidilmesi en azından katillere gerektiği ceza verilemese bile[128] yakalanması ahali arasında memnuniyetle karşılandığı gibi katillerin Ermeni olması da ayrıca Ermeniler içerisinde derin bir üzüntü meydana getirdi.[129]  Kapamacıyan’ın icra edilecek cenaze merasimi için gerekli tedbirler alınarak asayişin bozulmamasına özen gösterildi. Büyük bir kalabalık eşliğinde sabahın erken saatlerinde icra edilmeye başlayan cenaze merasiminde yapılan konuşmalarda hep Kapamacıyan Efendinin faziletlerinden, iyilik ve güzel ahlakından bahsedildi. Cenaze merasime yabancı misyon şeflerinden İngiliz, Rus, Fransız konsolosları da katıldılar.[130]

Bunun yanında merasime askeri erkandan kimse iştirak etmediği gibi cenazede Taşnak komitesinden de hiç kimse bulunmaması manidardır.[131] Taşnak komitesi bu tavrıyla açıktan reisi öldürdüğünü kabul edercesine bir edayla sevenlerine ve düşmanlarına gözdağı vermektedir.

Van’da faaliyet gösteren gizli polis teşkilatına cenaze merasimine katılan halkın hissiyatını ve aralarında geçen konuşmaları ve tavırları gözlemleme görevi verildi.[132] Bunun yanında gizli polisin vazifesi cenaze merasimi esnasında doğabilecek taşkınlıkları, provokasyonları da önlemekti. Gizli polisin tespit ettiklerine göre cenazenin Bağlar mevkiindeki Ermeni mezarlığındaki defin merasimi esnasında katılanlar arasında yapılan yarım ağız sohbet türü konuşmalarda bu cinayeti Taşnak komitesi ve Van İhtilal örgütünün işlettiği aleni olarak ortada olduğu, hükümetin bu konuda vakit geçirmeden hareket etmesi gerektiği anlatılarak Kapamacıyan efendinin memleketine yaptığı hizmetler de ağızdan ağıza dolaşıyordu. Bunun yanında Ermeniler komiteden çekindikleri için mümkün olduğu kadar sessizce konuşarak nefretlerini ortaya koyuyorlar ve komiteyi kınıyorlardı. Yakında komitenin Ermeniler üzerindeki tesiri etkisini kaybedeceğini ve Ermeniler arasında büyük bir infialin ortaya çıkacağını da söylemekten geri durmuyorlardı.[133] Cenaze merasimi akşam vaktine kadar sürdü ve akşam vaktine yakın aile kabristanlığına defnedildi.  Kapamacıyan Efendinin belki de hayatını ortaya koyarak devam ettirmeğe çalıştığı birlikte yaşamanın asgari şartları hızla bozulmuş, ve artık Van’da gidişat geri dönülemez bir şekilde ters yüz olmuştu. Fakat Osmanlı Devletinin bunu görecek ve ona göre tedbir alacak gücü neredeyse bitmiş gibiydi.