YÜKSEK YAYLANIN BAŞKENTİ VAN-TUŞPA Arkeolojik Rehber
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; bu hafta sizlere ilimizde yapılan arkeolojik çalışmalar sonucu elde edilen bilgileri kapsayan "Yüksek Yaylanın Başkenti Van-Tuşpa" isimli kitabı tanıtmaya çalışacağım. Bilindiği üzere Van ve çevresi tarihin erken dönemlerinden bu yana insanların yaşamak için tercih ettikleri bir alan olmuştur. Arkeolojik kazılar sonucu elde edilen bilgiler, ilimiz ve bölgemizde yaşamın milattan binlerce yıl evvelinden bu yana süregeldiğini kanıtlamaktadır. İlimizin en belirgin özelliği Urartulara başkentlik yapmış olması ve tarihi boyunca en görkemli dönemini Urartularla yaşamış olmasıdır.
Urartular ilimiz ve bölgemizde yaklaşık 250-300 yıl egemenlik sürdürmüşler ve dönemlerinin en gelişmiş uygarlık düzeyini temsil ettikleri hususunda bilim adamları hemfikirdirler. Doğu Anadolu, İran ve Kafkasya bölgeleri yazı ile ilk kez Urartular sayesinde tanışmışlar. Urartular Asurlardan aldıkları çivi yazısını önceleri Asurca dilini kullanarak yazmışlar, sonra ki tarihlerde ise Urartu'ca ile yazmaya başlamışlar. Yazılarını taş, kil tablet, metal ve kemik parçalarına yazmışlar, askeri bilgilerini, tarım ve imar faaliyetlerini, dini ayinlerini bu yazıtlara işlemişler.
Urartuca'nın hangi dil gurubuna ait olduğu tam netlik kazanamamış,yaşayan dillerden hangisine mensup olduğu ya da akraba olduğu hususunda net bir fikir oluşamamıştır. Ancak yapısal özelliğinden ötürü doğu Kafkas dilleri ile benzerliğinin olduğu düşünülmektedir.
Kitapta Urartu kentleri, mimari yapıları, tapınakları, depoları, sarayları, mezar çeşitleri, su yapıları, madencilik ve çömlekçilikleri hakkında detaylı bilgiler verilmektedir. Van'ın milat öncesinden başlayarak ortaçağdaki ve 20.yüzyılın ilk çeyreğine kadar tarihlenebilen yapıları konu edinilmektedir. Seferberlik öncesi kale dibindeki yollar, dükkânlar, konutlar, adliye ve zaptiye binaları, yapılan kazılara dayalı olarak izah edilmektedir. Arkeolojik kazılardan yola çıkarak dönemin insanlarının yaşam kültürleri ve davranış biçimleri gezginlerin verdikleri bilgilerden de yararlanılarak anlatılmaktadır. İlimizde arkeolojik kazılar sonucu bulunan yazı, resim ve objelerin bir bölümü müzelerimizde sergilenmekte bir bölümü ise bulundukları doğal ortamlarındadır. Müzemizi ve tarihi kalıntıların bulunduğu alanları gezdiğimizde bu yazı, sembol, resim ve işaretlerle neyin anlatıldığını merak ederiz. Kitapta benim dikkatimi çeken en önemli şey kayalar ve tabletler üzerinde gördüğümüz Urartu çivi yazılarının günümüz Türkçesiyle okuyucunun bilgisine sunulmasıdır ve bu bilgiler sunulurken yazıların doğal ortamlarında fotoğrafları ile verilmesidir.
Kitapta Keşiş Gölü'nün yapılış amacı ile ilgili bugün Berlin'de bulunan Urartu kralı II. Rusa'ya ait söylemin bulunduğu stelde "Burada kanallar, savaklar için su biriktirdim. Adına Rusa Gölü dedim. Bu arada şimdiye kadar çorak arazi için Rusa kentine bir kanal açtırdım. Verimli topraklar eskiden hiç ekilip biçilmezdi. Rusa der ki; Rusa kentini kurduktan, bu gölü oluşturduktan sonra, Rusahinili(Toprakkale) önündeki arazinin Tuşpa halkı tarafından işlenmesini… Halk tarafından aletlerle temizlenmesini emrediyorum. Rusa der ki; hazırlanan araziye bağ, bahçeler kurulmasını emrediyorum. Orada büyük işler yaptım. Bu göl Rusahinili için geleceğin teminatıdır." diye yazdığını belirtir.
"Yüksek Yaylanın Başkenti VAN-TUŞPA" isimli kitap 2010 yılından bu yana Van'da kazı çalışmalarında bulunan İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Doç.Dr. Erkan Konyar tarafından yazılmış. Homer Kitabevi Yayınları tarafından 2018 yılında basılmıştır. Kitap 342 sayfadır ve birinci hamur kâğıda basılmıştır. Kitapta anlatılan bilgiler son derece kaliteli resimlerle desteklenmiştir. Kitapta Van ili eski yerleşim alanında 19.yüzyılda yer alan tarihi, resmi, dini ve sosyal merkezler bir harita üzerinde belirtilerek işlenmiş ve okuyucunun bilgisine sunulmuştur. Ayrıca ilimiz ve bölgemizde Urartuların yerleşim alanlarını ve günümüze kadar gelen eserlerinin yerlerini belirten bir harita verilmiştir. Kitap İlimizdeki yeni kazılarla elde edilen bilgileri eski tarihlerde ki kazılardan elde edilmiş bilgilerle harmanlayarak bilgimize sunmaktadırlar. İlimizin ve havzamızın milat öncesi ve sonrası yaşanmışlıklarını merak eden herkesin bu önemli kitabı okumasını tavsiye ediyorum…
Kalın sağlıcakla…
