Van'da Ermeni Mezalimi (1895-1920)

Değerli okurlar, hemşehrimiz Emekli Albay Faiz Demiroğlu yaklaşık otuz yıllık titiz bir çalışma sonucu 7 ciltlik "Van Tarihi" isimli kitabını yazmıştır. Bu yedi cilt kitap toplam 810 sahife olup, içinde 389 belge ve fotoğraf bulunmaktadır. Ancak eser bitirildiği 1948 yılından günümüze kadar basılmamıştır. Tanıtmaya çalıştığım bu kitabı yayınlayan Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü'nün kitaba yazdığı önsüzde, Faiz Demiroğlu'nun bu çalışmasından kendilerini Oktay Belli Hocamızın haberdar ettiğini ve "Van'da Ermeni Mezalimi" ismi ile yayınladıkları bu kitabın  "Van Tarihi" kitabının 7.cildinden alınarak yayınlandığını belirtiyor."Van Tarihi" isimli 7 ciltlik kitabın niçin basılmadığı ve şimdi nerede muhafaza edildiği hakkında herhangi bir malumat verilmiyor.

Kitabın önsözünde yazarı 30 yıllık yorucu bir çalışma ile Van'ın tarihini yazmaya sevk eden en büyük gücün," doğup büyüdüğü ve canı gibi sevdiği Van'ın Birinci Dünya Savaşı sırasında Ermeniler tarafından tanınmayacak derecede tahrip edilmesidir. Ermeni mezalimi yüzünden göç etmek zorunda kalan Van'ın yaşlıları ile çocuklarının da çeşitli salgın hastalıklar yüzünden ölmüş olmasıdır."deniliyor.

Kitap üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Osmanlı yönetiminde Ermenilerden, Van olaylarından, Halil Paşa'nın valiliğinden, Van'da Ermeni isyanı hazırlıklarından ve isyan sonrası meydana gelen olaylardan belgeler sunularak bahsediliyor. İkinci bölümde 1908'de meşrutiyetin ilanından, seferberlik ilanından, tehcirden, 1917'de Rus ihtilaiı sonrasındaki gelişmelerden, Mondros ve Lozan görüşmelerinden bahsediliyor. Üçüncü bölümde, görgü tanıklarının anlatımından yararlanarak Ermeni katliamlarından bahsediliyor ve o döneme ait 11 fotoğraf veriliyor.

Kitapta Sadettin Paşa'nın Dâhiliye Nazırlığına sunduğu (Başbakanlık Arşivi, Yıldız Evrakı, Kısım 36/3' de bulunan) layihadan şu alıntıyı yapıyor;"27 Ocak 1311(1896)tarihinde Van'a geldim. Ertesi günü piskoposu, papazları ve bütün ileri gelen Ermenileri yanıma çağırdım. Kendilerine bunca yıldan beri Osmanlı Devletinin himayesinde dinlerini, mezheplerini ve dillerini koruduklarını; mülki ve askeri rütbelerin en yüksek derecelerine kadar yükseldiklerini, devletin gösterdiği kolaylık sayesinde eğitim, ticaret ve sanatta ilerlediklerini, hiçbir azınlığın hiçbir yerde bu derece refaha ermediğini belirttikten sonra bunca nimetlerin kıymetini takdir edememenin, kadir ve kıymet bilmemezlik olduğunu, Ermenilerin devlete bağlılıklarını üç yüz seneden beri sürdürdüklerini, onlar için biricik selamet yolunun sadakat olduğunu açıkladıktan sonra devlete itaat ve bağlılıktan ayrılmamalarını tavsiye ettim."diyor.

Faiz Demiroğlu 16 Haziran 1896 tarih ve 346 sayılı (Başbakanlık Arşivi, Yıldız Evrakı 36/9'da bulunan)belgede Ermeni ihtilalcıları hakkında şöyle bir bilgiyi paylaşıyor."Van'ın sokaklarına ilan ve afişler astılar. Geceleri silahlarla gezdiler. Türkleri kızdırdılar. İşte bu gibi hareketleri fesadın başlangıcı oldu. Ateşli ihtilal alevlendikten sonra bu kahramanların burunları dahi kanamadan kaçıp gittiler. İftihar ettikleri cesaret ve vatanperverlik uğruna tarafsız ve günahsız olan şehir halkını ateşe verdiler. İsyancılar genellikle yabancı devletlerde yetişmiş, on yediden yirmi beş yaşına kadar olan delikanlılar idi. En büyük reisleri dahi Osmanlı tebaasından olmayıp, memleket ile uzaktan yakından hiçbir ilgisi bile yoktu."diyor.

Faiz Demiroğlu 1908'de meşrutiyetin ilanından sonra "Komiteciler, hem Ermenilerin sırtından geçiniyorlar, hem de kendilerine birer mevki hazırlamayı ihmal etmiyorlardı. Ermeniler üzerine bir nüfuz elde etmiş olan bozguncular mebus oldular. Komisyonculuk ve silah kaçakçılığı yaparak büyük paralar kazanmaya başladılar. İngiliz, Rus ve Fransız konsolosları komitecilerin akıl hocalığını yapıyorlardı."diyor. 

 "Van'da Ermeni Mezalimi (1895-1920)" ismi ile yayınlanan kitap, kendisini rahmetle yâd ettiğimiz hemşehrimiz Emekli Albay Faiz Demiroğlu tarafından yazılmış. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü tarafından 1985 yılında Ankara'da yayına hazırlanmış ve Ayyıldız Matbaası tarafından basılmıştır. Kitap 120 sayfadan ibarettir. Bu kitabı temin edip okumayı tüm hemşehrilerime tavsiye ediyorum…

Kalın sağlıcakla…