Nedim İlikçi

Van Tarihi ve Kürtler Hakkında Tetebbuat

Nedim İlikçi

Değerli okurlar; Süleyman Sabri Paşa 1873 tarihinde Makedonya-Manastır'da dünyaya gelmiş. Harp Okulundan mezun olmuş ve Mirlivalığa (Generalliğe) kadar terfi etmiş.1897'de Osmanlı- Yunan Savaşı, 1911-12'de Osmanlı İtalyan Savaşı,1912-13'de Balkan Savaşları,  Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşlarında görev almış. Birçok nişanı, taksi ve madalyası bulunan bir generalimizdir. 1921-26 yılları arasında Ağrı'da Aşiret Süvari Tümen Kumandanlığı, Revanduz-Van kumandanlığı, Van Vali yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur. İlimiz ve bölgemizde uzun süre görev yapmakla kalmamış gözlemler ve araştırmalar da yapmıştır. Bu gözlem ve araştırmaları 1928 yılında "Van Tarihi ve Kürtler Hakkında Tetebbuat" ismi ile kitap olarak yayınlanmış.

 

Kitap on beş fasıldan oluşmaktadır. Her bir fasıl ilimiz ve insanımız hakkında farklı bilgiler ve değerlendirmeler içerir. Van ve çevresinin tarihi ve coğrafik durumunun yanı sıra İran, Azerbaycan, Irak ve Suriye bölgelerinde yaşayan farklı dini, mezhebi ve etnik özelliklere sahip topluluklar hakkında bilgiler verir. Bu toplulukların tarihi serencamlarını konu edinir. Bölgede yaptığı görevler, geziler ve gözlemler neticesinde elde ettiği bilgileri paylaşır. Sahada edindiği bilgileri araştırmaları ile birleştirerek kendine özel bir bakış ve değerlendirme geliştirip okuyucunun bilgisine sunar. Bu bakışının ve değerlendirmelerinin ne derece isabetli olduğuna siz okuyucular karar vereceksiniz. Çünkü kitabın yazıldığı günden bu güne yaklaşık yüz yıl geçmiş ve bu sürede birçok yeni bilgi edinilmiştir.

Kitapta Süleyman Sabri Paşa'nın bizzat gözlemlerine dayalı yazdığı bilgiler son derece önemlidir. Bu gözlemlerinin yazıya dökülmesi ile ilimiz ve bölgemizde yüz yıl önce; şehirlerin, köylerin, evlerin, şehir ve köy halklarının yaşamlarının nitelik, nicelik ve nasıllığı hakkında çok önemli bilgiler ediniriz.

 

Aşiret kadınlarını anlatırken şöyle der:" Kadınlar hayatın, tabiatın, müşkülat ve şiddetiyle ünsiyet etmişlerdir. Tabiatın ve herhangi bir kuvvetin tazyiki karşısında şaşırmazlar. Baskına veya taarruza uğrayan aşiretin kadınları bayılmaz, kendisine düşen vazifeyi yapar. Erkekler sulha- mukabeleye çalışırken, göç etmek lazım geliyorsa kadınlar, evlerini, çadırlarını, yükler yola çıkarlar. Günlerce yaya yürüyebilirler."

Kitap ilimiz ve bölgemizdeki aşiretlerden bahseder. Mesudi'nin Muruc-ez Zeheb isimli miladi onuncu yüzyılda yazılmış kitabını kaynak gösterir.  Mesudi'nin yaklaşık bin yıl önce bahsettiği bölgemizdeki on sekiz aşiretten hiç birinin bugün aynı isimle var olmadığını söyler. Bu aşiretlerin tamamen mahvolacağı bir muhaceretin veya olayın son bin yılda yaşanmadığını, haliyle bu aşiretlerin başka bir nüfuz altında başka bir isim aldıklarını söyler. Yani zaman içinde aşiretlerin kendi içinden başka aşiretler türeterek yeni isimlerle kendilerini devam ettirdiğini anlatır. Bu iddiasına örnek olarak Şikak Aşiretinden birçok farklı isimde aşiretin türediğini söyler ve bu yeni aşiretlerin isimlerini verir.

 

 "Van Tarihi ve Kürtler Hakkında Tetebbuat" isimli kitap TBMM Kütüphanesi ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığının Eski Harfli Türkçe (EHT) bölümünde 197.106.723 numara ile kayıtlıdır. Kitabın yazarı merhum İstiklal Madalyası sahibi Süleyman Sabri Paşa'dır. Kitabın ilk baskısı İstanbul'da 1928 yılında Eski Osmanlıca Harflerle Matbaa-ı Ebu-l Ziya'da yapılmıştır. İkinci baskısı 1960 yılında Ankara Altınok Matbaası tarafından, üçüncü baskısı "Van Tarihi ve Kürtler Hakkında İncelemeler" adı ile 1982 yılında Gamze Gayeoğlu'nun yayına hazırlaması ile Ankara Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü tarafından yapılmıştır.

 

Bende bulunan kitap Sinop Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Süleyman Büyükkarcı tarafından Osmanlıcadan günümüz Türkçesine çevrilmiş, "Van Tarihi ve Kürtler" adı ile 2015 yılında IQ Kültür Sanat Yayıncılık tarafından yayınlanmıştır. Kitap toplam 294 sayfadan oluşmaktadır. 1928 yılında basılan Osmanlıca aslı da kitaba eklenmiştir. İsteyen okuyucu kitabı Osmanlıca metninden de okuma şansına sahiptir. Kitaba eski deyim ve kelimelerin okuyucu tarafından anlaşılabilmesi için sözlük de konmuştur. Van'ı ve Kürtleri Süleyman Sabri Paşa'nın bakışı ve anlatımı ile öğrenmek isteyen herkesin okuması gereken bir kitap olduğunu tavsiye ediyorum.

 

Kalın sağlıcakla…

Yazarın Diğer Yazıları