Nedim İlikçi

Van Tarihi

Nedim İlikçi

Değerli okurlar; bu hafta tanıtmaya çalışacağım "Van Tarihi" isimli kitabın yazarı İbn- i Nuh, bu eserini 1710 tarihinde kaleme almaya başladığını ve o dönem elli bir yaşında olduğunu belirtiyor. Müellifin doğum ve ölüm yeri olan Van'a düşkünlüğü eserinden anlaşılıyor. Eser 1719 yılının olaylarını anlatırken aniden kesiliyor. Eserin böylesine aniden kesilmesi ve Osmanlıda adet olan hatime kısmının yazılmaması yazarımızın 1719 yılında 60 yaşında vefat ettiği kanaatini uyandırıyor. Yazarımızın bu eseri yazmaya başladığı tarihi esas aldığımızda, hicri yılın miladi yıla oranla kısalığını da hesaplayarak 1661 yılında Van'da doğduğu sonucuna varıyoruz. Böyle önemli bir eseri bizlere bıraktığı için kendisini rahmetle anıyorum.

Yazarımız elimizdeki bu kitabı dostlarının ısrarı ile yazmaya başladığını belirtir. (-iltimas-ı ahbap mütevali olup sinnim ömr ser-haddi sayılan hamsinden bir menzil teveccühde iken-der.) Kitabında Van'da doğduğunu iftihar ile anlatır. (-Van daru'l eman, gıpta numai-yı ekasire-i İran ve Turan'dır. Bu hakirin meskat-ı re'si, yani mevlüdi hem, mevtanı olmuştur.-der.)   Yazarımızın Van'da doğduğu, Van'da yaşadığı ve yine Van'da vefat ettiği kendi yazdıklarından anlaşılıyor. Van'a son derece düşkün olan İbn-i Nuh, Van'ın bölgenin en güzel beldelerinden biri olduğunu fakat Van hakkında yazılı bir belgenin bulunmadığını, bu sebeple kendisinin uzun süredir (dostların da isteği ile)böyle bir eser bırakmak için araştırmalar yaptığını söyler.

Yazarımızın Van'da gerek halk nezdinde gerekse mülki idareciler yanında önemli bir yerinin olduğu, Ulu (Ermen-Şah) Camii'de hatip olduğu, halka ve vilayet erkânına küsüf namazı (güneş tutulunca kılınan namaz) kıldırdığı, divan toplantılarına davet edildiği ve divanda konuşmalar yaptığı eserinden anlaşılmaktadır.

İbn-i Nuh'un Van Tarihi kitabı iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde İslam şahsiyetlerinin hayatları ve özellikleri ile ilgili bilgiler verir. Kitabın ikinci bölümünde Van ile ilgili bilgileri okuyucuya aktarır. Kitabını anlattığı konu ile ilgili şiirler ve beyitler ile zenginleştirir. Kitabında araştırdığı, duyduğu ve bizzat şahit olduğu bilgileri okuyucuya aktarır.

Dönemin devlet idarecilerinin kötü yönetim tarzlarından, halkın ve bölge milletlerinin iletişim ve yaşam biçimlerinden şikâyette bulunur ve onlara nasihatler verir.

Günümüzde yine deprem gündem oluşturduğu için İbn-i Nuh'un kitabından depremler ile ilgili bir bilgiyi sizlerle paylaşmayı uygun buldum. İbn-i Nuh Van'da yaşanmış olan bir depremden bahsederek şöyle der:"1646'da Van'da azim zelzele oldu. Ve Camii Kebir'in canib-i garbisi yıkılub çok binalar harab ve üç bin mikdarı nefs telef olmağla çok ciğerler kebab oldu. Ol esnada yine vilayet ahalisi iki taraf olub birbirine adavat ederdi. Hatta def-i bela içün hacet namazına çıktıklarında alat-ı harb ile çıkarlar idi.Yaramaz niyetlerinden üç dört ay mikdarı, zemin hareketten hali olmadı.Bahar eyyamı idi. Halk taşrada ve haymelerde (çadırlarda) sakin olub çok sergerdanlık (avarelik) çekdiler…."

Yine 1718'de Şaban ayının yirminci gecesi Van'da da hissedilen Erzurum merkezli bir depremin olduğunu söyler. Ancak bu deprem her ne kadar hissedilse de Van'da bir zayiatın olmadığı ancak Erzurum'da büyük can kayıplarının olduğunu ayrıntılarıyla anlatır.

İbn-i Nuh kitabında her işte bir hikmet olduğunu ve her şeyin zıddı ile bilinebileceğini ifade eder ve şu beytini paylaşır;  

Kadrini bimar bilür sıhhatin,/ Müflise sor lezzetini devletin./

İbn-i Nuh dünya malına çok meyletmenin yanlış olduğunu söyler ve düşüncesini şu beyti ile bildirir.

Kalb-i  arifde meyl-i mal olmaz./ Mail-i malda kemal olmaz…/

 "Van Tarihi" isimli kitap İbn-i Nuh tarafından yazılmış ve Yard. Doç. Dr. Zeki Tekin tarafından yayına hazırlanmış. 2003 yılında Ahenk Yayınları tarafından Van'da basılmış. Kitabın dilinin çok ağır olduğunu belirtmek isterim. Kitabı okumak isteyenlerin eğer Arapça ve Farsçaya hâkim değillerse kapsamlı bir Osmanlıca sözlüğü yanlarında bulundurmaları gerekir. Aksi halde kitabı anlamanın çok zor olacağını belirtmek isterim. Van'da Ulu Camii hatibi olan İbn-i Nuh isimli hemşehrimizin anlatımı ve gözlemleri ile Van'ımızın 320 yıl öncesini merak eden her hemşehrimizin okuması gereken bir kitap olduğunu tavsiye ederim.…

Kalın sağlıcakla…

Yazarın Diğer Yazıları