OSMANLI ORDUSUNDA DÖRT YIL (1915-1919)
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; bu hafta sizlere Osmanlı Ordusunda binbaşı rütbesi ile dört yıl görev yapmış Venezüellalı bir paralı askerin hatıra kitabını tanıtmaya çalışacağım. Bu binbaşının 1915 yılı Mayıs ayında Rus ve Ermeni işgali sonucu ilimizin boşaltılması esnasında Van'da görev yapıyor olması hatıratının önemini artırıyor.
Nogales hatıratına hayatını anlatarak başlıyor. Osmanlı Ordusuna nasıl katıldığı ve Anadolu'nun genel durumundan bahsediyor. Tanıştığı birçok Osmanlı yetkilisinin kendisinde bıraktığı izlenimleri anlatıyor. Enver, Talat ve Cemal paşalarla yakından tanışıyor. Tanıştığı yetkililer hakkında hem olumlu hem de olumsuz sözler sarf ediyor. Enver Paşa'nın amcası Halil Paşa ile yıldızları bir türlü barışmıyor.
Nogales Osmanlı'da askerlik ile ilgili şöyle bir tespitte bulunuyor;"Sultan II. Mahmut 1826'da yeniçerileri kaldırdıktan sonra, Türkiye'de zorunlu askerlik kondu. Gülhane Hattı Şerifiyle, Osmanlı uyruğu olan Hıristiyanlar, ufak bir bedel ödeyerek, askerlikten muaf tutuluyorlardı. Sınırlı bir geliri olan Müslümanlar er olarak hizmet ediyorlardı. Askerlik bazen 10-12 yıl sürüyordu. Bu adaletsiz ve keyfi düzen, çok kötü sonuç verdi. İmparatorluğun Hıristiyan uyrukları zenginleşip, çocuklarını okuturken, Müslümanlar, özellikle orta ve batı Anadolu'nun çiftçileri fakirleşiyorlardı."
Nogales Anadolu'ya geçtikten sonra gördüklerini ve htiklerini yazıyor. Bunlardan bir gözlemi şöyledir;"Birisi Müslümanlığı anlamak isterse onu İstanbul'da aramamalı. Anadolu şehirlerine bakmalı. Oralarda insanlar ruhsalı, maddeselin üzerinde tutmaktan çekinmezler. Yakın doğu kentlerinin, Avrupa'dakilerden daha az kültürlü olduğunu sananlar aldanıyorlar."
Nogales İstanbul'dan trenle yola çıkıyor ve Şarkışla'ya geliyor. Şarkışla'dan sonra Sivas, Erzincan, Erzurum, Bingöl, Muş, Bitlis, Ahlât ve Adilcevaz'a varıyor. Adilcevaz'dan Van'a tekneyle ulaşıyor. 25 Nisan 1915'te Van'a varıyor.14 Mayıs 1915 tarihine kadar yaklaşık 20 gün Van'da görev yapıyor. Van boşaltılınca ordu ile beraber Norduz üzerinden Siirt'e geçiyor. Diyarbakır, Halep, Şam Bağdat, Filistin gibi Osmanlı şehirlerine görevi gereği gidiyor. Gittiği yerlerde gördüklerini ve yaşadıklarını kendi his ve düşünce dünyasında yoğurarak hatıra kitabına yazıyor.
Van'a varınca kendisini dönemin Van Valisi Cevdet Bey karşılıyor. Bu karşılamayı şöyle anlatıyor;"Enver Paşa'nın kaynı, Van Valisi, İmparatorluğun en enerjik ve güçlü memurlarından Cevdet Bey kale kapısından çıkıp beni karşıladı. Kendisi kırk yaşlarında, kırpık bıyıklı, zayıf ve ortadan uzun boylu, son Paris modasına göre giyinmiş biriydi. Koyu siyah gözleri ve saçları cildinin sarılığıyla zıt bir görüntü yapıyordu. Bütün gerçek Osmanlılar gibi çok kültürlü, terbiyeli ve işine geldiğinde eli açık olan Cevdet Bey, aslında insan biçiminde bir panterdi. Onu taciz edeni ya da gerektiğinden fazla bileni, yolundan sessizce kaldırıyordu."
Nogales Vali Cevdet Bey'le hükümet konağında yediği akşam yemeğini şöyle tasvir ediyor;"Bir uşak gelerek beni alıp yemek odasına götürdü. Odanın ortasında bir masa, gümüş ve kristal yemek takımlarıyla parlıyordu. Bu sofranın düzeni Avrupa'da bile geçer not alırdı. Vali, akşam yemeği kıyafetiyle, beyaz kravatı, hatta yaka deliği çiçeğiyle karşımda oturuyordu. Solumda da Yüzbaşı Reşit Bey kusursuz üniformasıyla oturuyordu. Kendisi Laz Taburunu komuta ediyordu ve aynı zamanda valinin sağ koluydu."
Osmanlı ordusundaki varlığı bir muamma olan Nogales'in kitabının birçok çelişkili anlatımlar ihtiva ettiğini söyleyebilirim.
Venezüellalı Binbaşı Rafael De Nogales Mendez'in hatıraları ilk olarak1924 yılında Buenos Aires'te bir Alman yayınevi tarafından basılmış.1931 yılında "Hilal Altında Dört Sene" adıyla Türkçeye çevirilmiş. Bendeki kitap Yaba Yayınları tarafından 2008 yılında basılmış. Kitap İngilizceden Türkçeye Vedii İlmen tarafından tercüme edilmiş ve 301 sayfadan ibarettir.
1915-19 yıllarında Anadolu ve Arap coğrafyasında görev yapmış olan bu yabancı askerin gözü ve duyguları ile o yılları öğrenmek isteyen herkesin okumasını önereceğim bir kitap olduğunu söyleyebilirim.
Kalın sağlıcakla….
