YIKILAN BİR ŞEHRİN ANATOMİSİ
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; bu hafta sizlere değerli hemşehrimiz ve büyüğümüz Aydın Talay Bey’in kaleme aldığı “Yıkılan Bir Kentin Anatomisi” isimli kitabı tanıtmaya çalışacağım. Bu kitapta yine arşiv belgelerine dayalı birçok bilgi bulacaksınız. Kitabın okuyucuya bilmediklerini öğreteceğini ve unutulmuş olanları hatırlatacağını söylemeliyim. Böylesine uzun uğraş ve emek gerektiren çalışmayı hemşehrilerine sunduğu için Aydın Talay Beye teşekkür ediyor, sağlıklı, huzurlu ve verimli bir ömür diliyorum.
Aydın Talay Bey kitabında “Van’ın Coğrafi ve Jeopolitik Durumu” başlığı altında ilimizin coğrafi yapısı ve iklimini konu ediniyor, bölgenin jeopolitik önemine binaen göçlere ve istilalara maruz kaldığını anlatıyor. Coğrafi koşulların bölge insanının yaşam tarzını nasıl etkilediğini işliyor.
”Osmanlı Bünyesinde Ermeniler” başlığı altında Ermenilerin fevkalade hayat şartlarına sahip olduklarını, başta İstanbul olmak üzere bütün vilayetlerin en yüksek makamlarına şüphe edilmeden getirildiklerini, Ermenilere milleti sadıka dendiğini söylüyor.
”Ermeniler ve Van Tarihi” başlığı altında Ermeniye kelimesinin coğrafi bir tabir olduğunu ve Ermen yahut Armen kelimesinin yüksek ve ulu anlamına geldiğini ve nitekim Ahlât merkez olmak üzere bölgeye hâkim olan Ahlât-Şahlara Ermenşahlar da dendiğini yazıyor.
”İttihatçılar Zamanında Van ve Ermeniler” başlığı altında Rusların Van’a girişlerinde Aram’ı Van Valisi yaptıklarını oysaki Aram’ın daha önceki tarihlerde Rusya’da karışıklık çıkardığı için idama mahkûm edilmiş bir suçlu olduğunu yazıyor. Batılıların oyunlarına gelmemek hususunda okuyucuyu uyarıyor.
”Ermenileri Kıyıma Kimler Hazırladı?”başlığı altında Taşnak yayın organı Hairenik Gazetesinin 28 Haziran 1918 tarihli nüshasında yayınlanan yazıdan bahsediyor ve şöyle bir alıntı yapıyor;”Türkiye’deki Ermeniler arasında ihtilalcı ruhun uyanması Rus kışkırtmaları sonucudur. Rusya sınır halkı üzerinde her türlü merkezkaç eğilimini teşvik etmiştir.”diyor.
”Van’da Son Ermeni Kıyam Hareketi ve Yaptıkları Mezalim” başlığı altında Sultan Abdulhamid Han başta iken eşkıya hareketi gibi dağlarda gezen ve her şeyi yazıp söyleyemeyen Ermeni Komitacılar, O’nun tahttan indirilmesinden sonra İttihatçıları da yanlarına alarak her şeyi açıkça söyleyip yazmaya ve legal hareket etmeye başladılar.”diyor. Meşrutiyetin Ermeni tedhiş örgütleri tarafından nasıl istismar edildiğini anlatıyor.
“Mezalimden Ayakta Kalanlar Ne Diyor?”başlığı altında 1915 olaylarını ve sonrasını yaşamış Vanlı hemşehrilerimizin hatıralarına yer veriyor.
Van boşaltıldığında dokuz yaşında olan Emekli Tümgeneral Ahmet Hulki Saral; “3 Mayıs 1915 gecesi Ermenilerin bir Müslüman mahallesine hücum ederek birçok evleri yaktıkları bildirildi. Bunun üzerine Van Valisi Cevdet Bey halkın yavaş yavaş iç kısımlara çekilmesini emretti. Halk tarafından Van’ın boşaltılması isyan başladıktan 10 gün sonra yani 3 Mayıs 1915’te başlamıştı. Halk Bitlis istikametine çekildi. Bunu gören Ermeniler 13 Mayıs 1915 günü Van Gölü’nün güney kıyılarından Zıvıstan (Elmalı)-Edremit yolu ile çekilen Müslüman ailelerine taarruz ederek şehit ettiler.”diyor. Anlatımının sonunda 1915 olaylarının sebeplerini sorguluyor ve şu cevabı veriyor.”Bunları Rusya, Fransa ve İngiltere ile Ermeni çılgınlarından sormak lazımdır.”diyor.
Yine kendisini rahmetle yâd ettiğimiz Cemil Yörük “Bu günkü Van Devlet Hastanesinin (depremde yıkılan hastane) önünde yer alan Hamid Ağa Kışlasına Ermeni çeteleri bomba yerleştirerek patlattılar ve 20’den fazla askerimiz şehit oldu. İki katlı ve çok müstahkem merkez olan Hamid Ağa Kışlasından geriye kalan askerler perişan ve yaralı vaziyette Eskişehir’e(Kaledibi) geldiler. Daha sonra Hacı Kadri Soydan’a ait hamamın yapıldığı bu kısımda 1945’te buldukları bir bombayı kurcalama neticesinde 9 çocuk daha parçalandı.”diyor.
“Yıkılan Bir Şehrin Anatomisi” isimli kitap Van’da belediye başkanlığı da yapmış Aydın Talay Bey tarafından yazılmış. Van Belediye Başkanlığı, Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınlarından 1996 yılında piyasaya çıkmıştır. Kitap 193 sayfadan oluşmaktadır. Kitabı okumayı özellikle her Vanlıya tavsiye ediyorum. Tarihimizi öğrenmeye gayret edelim diyorum. Kalın sağlıcakla…
