GELENEKSEL TÜRK EVİ VE VAN EVLERİ
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; insanoğlunun kullandığı evler binlerce yıllık tarihi süreç içinde süregelen kültürel birikimin sonucunda şekillenirler. Zaman içinde yaşam koşulları farklılaştıkça evlerin de hem yapı malzemeleri, hem mimari yapıları değişir. Yeni yaşam koşullarına uyumlu hale gelir. Evlerin yapılışındaki yapım teknikleri, bu teknikleri uygulama yöntemleri, cephe ve iç bölümleri yaşamın geldiği şekle uygun şekillendirilir. Bu şekillenmede coğrafi koşullar ve iklim de etkili olur. Ayriyeten yöre insanının inançları, ekonomik koşulları ve yaşam alışkanlıkları da evlerin mimari yapısında belirleyici olurlar. Tüm bu faktörlerin etkisi ile Anadolu’nun farklı coğrafyalarında bölgeye özel mimari uygulamalar görmemiz mümkündür. İklimin ve malzemenin etkisiyle İç ve Doğu Anadolu’da kerpiç, Güneyde taş, kuzeyde ahşap evler inşa edildiği gibi.
Van’ımız tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, tarihi, kültürü ve mimari mirasıyla önemli bir yerleşim merkezidir. Kentimizin Anadolu’da uygulanan konut mimarisinin karakteristik özelliklerini büyük ölçüde yansıttığını söyleyebiliriz. Van’ da yaşamış bulunan farklı kültür ve medeniyetler farklı mimari yapı tipleri meydana getirirken, birbirleri ile etkileşimleri sonucu Van kent dokusu kendine özel bir hal almıştır.
Geleneksel Anadolu ve Van ev mimarisi zamanın koşullarına karşı koyamamış ve yok olmaya doğru hızla yol almıştır. Son elli yılda değişen yaşam koşulları, konut mimarisinde kullandığımız toprağa dayalı ve doğal malzemelerin yerini betona dayalı malzemelere bırakmıştır. Betona dayalı ev mimarisi, coğrafi bölgeler arasındaki ev mimari farklılıklarını da ortadan kaldırmış ve farklı coğrafi bölge mimari yapılarını birbirine benzetmiştir.
Yazarımız kitabında Van evlerinden bahsederken şöyle bir kayıt düşer:” Van konut mimarisi 1915 isyanından önce kale dibine konumlanmış eski Van şehrinde gelişimini sürdürürken 1915 isyanı ile birlikte konutların hepsi yanmıştır. Eski Van şehrinden geriye kalan fotoğraflar ve gravürler ışığında kentteki evlerin çoğunlukla tek katlı veya iki katlı, düz damlı olarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. Evler, kentin küçük bir alanında konumlanmış olması nedeniyle bitişik nizamda yapılmıştır. Urartuların ahşap hatıl destekli kerpiç duvarlı evlerinde olduğu gibi kale dibine konumlanmış eski Van kentinde de konut yapımında ana yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılmıştır.”…..
Yazarımız geleneksel Van evlerinde avlu ve bahçenin öneminden bahsederken şöyle söyler:” Bahçe ve hayat(avlu) ilişkisi geleneksel Van evlerinde önemlidir. Genellikle hayat evin arkasında, bahçe ve ev arasındadır. Bahçe ve hayat arası çitlerle ayrılır. Bahçenin bir bölümünde ailenin sebze ihtiyacını karşılayacak büyüklükte bir bostan (kerdi) yer alır. Bahçe çitlerle veya çamurdan yapılmış möhre duvarıyla çevrelenir. Tandır evinin yapıdan ayrı inşa edildiği bazı durumlarda ise hayat ev ve tandır evi arasındadır. Hayat, oturma, yemek yeme, çamaşır yıkama, çamaşır asma, çocukların banyosunu yapma gibi birçok işlev için kullanılır. Evin inşa edildiği arazinin durumuna bağlı olarak hayat; kare, dikdörtgen ya da yamuk bir düzenlemeye sahip olabilir. Zemin kaplamasında sıklıkla sal taşı kullanılmıştır.”…….
“Geleneksel Türk Evi ve Van Evleri” isimli kitap Arş. Gör. Gökhan Uşma tarafından yazılmış. Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık ltd. Şti. tarafından 2019 yılında basımı yapılmıştır. Kitap 162 sayfadan ibarettir. Yazarımız bu çalışmasında geleneksel Türk evlerini incelemekle beraber Van evlerinin özgün özelliklerini ve değerlerini ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Van’ın Tuşba ve İpekyolu ilçelerinde halen ayakta kalan 35 adet konutu incelemiştir. Bu konutlara ait fotoğrafları da kitabında okuyucuların bilgisine sunmuştur. Çalışmasının sonucunda geleneksel Van evlerinin Anadolu’daki Türk evleri içindeki özgünlüğünü, edindiği bulgular çerçevesinde değerlendirmiştir. Anadolu’daki geleneksel Türk evlerinin ve özellikle geleneksel Van evlerinin tarih içindeki seyrini, malzeme, plan, cephe ve süsleme özelliklerini öğrenmek isteyen herkesin faydalanabileceği bir kaynak kitap olduğunu belirtmek isterim. Kalın sağlıcakla….
