Nedim İlikçi

Beş Türk Eyaletine Doğru

Nedim İlikçi

Değerli okurlar; Birinci Dünya Harbinde coğrafyamızın kaderini belirleyen iki önemli isimden bahsedilir. Bu isimlerden bir tanesi Sir Mark Sykes, diğeri Francios Georges Picot'tur. Her iki diplomatın da ortak özellikleri coğrafyamızı ve insanlarımızı çok iyi tanımaları, aynı zamanda bugünkü devlet sınırlarımızın belirlenmesinde etkin isimler olmalarıdır.

Sir Mark Sykes yazar, gezgin, siyasetçi, diplomat ve asker olan bir İngiliz'dir. Arap yarımadasında ve Türkiye'nin doğusunda geziler yaparak bölgenin coğrafi, etnik ve dini yapısı hakkında detaylı bilgiler ediniyor. Bölgenin ileri gelen mensuplarıyla görüşmeler yaparak coğrafyamızı en ince ayrıntısına kadar araştırıyor. Bu gezisi ile ilgili günlük notlar tutuyor.

Sayks'ın kitabına "Beş Türk Eyaletine Doğru" ismini vermesinin sebebi; o dönemin sancak kentlerini eyalet olarak değerlendirmesinden kaynaklandığını düşünüyorum.

Francois Georges Picot, Hukukçu, diplomat ve siyasetçi olan bir Fransız'dır. Birinci Dünya Harbi döneminde Beyrut'ta konsolosluk yapıyor, 1917-1919 yıllarında Fransa'nın Suriye ve Filistin Yüksek Komiserliği görevinde bulunuyor.

Kısaca Sykes-Picot diye anılan anlaşmanın yazılması için yukarıda bahsi geçen bu iki diplomat görevlendiriliyorlar. Bu gün hala gündemimizi meşgul eden ve coğrafyamızdaki anlaşmazlık ve çatışmaların sebebi olan anlaşmanın maddelerini bu iki diplomat belirliyorlar. Anlaşmayı İngiltere adına Sykes, Fransa adına Picot 16 Mayıs 1916'da imzalıyorlar. Bu anlaşma İngiltere ve Fransa arasında imzalanmış gizli bir anlaşmadır. Merak eden okuyucular anlaşmanın maddelerine bakabilirler.

Bu anlaşmayı coğrafyamızın aydınları; "böl yönet anlaşması" veya " bölgemizin barışını bozan barış anlaşması" diye isimlendiriyorlar.

Anlaşma tarihine gelinceye kadar bu yabancı diplomatlar coğrafyamızda gezgin görünümü ile detaylı incelemeler yapıyorlar. Sir Mark Sykes; Şam, Halep, Deyr, Bağdat, Musul, Bitlis ve Van vilayetlerini geziyor, Ağrı Dağı, Erivan, Batum üzerinden deniz yolu ile geri dönüyor.

Sykes; Şam, Bağdat, Musul ve Bitlis'ten sonra Van'a gelmek için Tatvan iskelesine geliyor. Limanda üç tane geminin olduğunu ve bu gemilerin hepsinin de Ermenilere ait olduğunu söylüyor. Pazarlık sonucu Jami isimli gemiyi kiraladığını, geminin elli ton balık çekebilecek kapasiteye haiz olduğunu, dışının zift ile içinin inek gübresi ile sıvanmış olduğunu belirtiyor. Tatvan iskelesinde gördüğü gemilerin bakımsızlığından yakınıyor. Macera dolu bir yolculuk sonucunda Van'a ulaşıyor.

Van'da İngiliz Konsolosluğunda misafir kalıyor. Van'ın büyük bir yerleşim yeri olduğunu ve kilometrelerce uzanan çamur evlerden ibaretmiş gibi durduğunu, şehrin mutsuz ve tenha göründüğünü söylüyor. Van'da bir takım Alman arkeologları ile karşılaşıyor ve bunların Van ve çevresi hakkında önemli bir şeyler yazdıklarını anlatıyor.

Medeniyet başlığı altında Osmanlı ve Rus insanının davranışlarını karşılaştırıyor. Osmanlı sınırından Rus sınırına girişini anlatıyor. Sınırı geçer geçmez küstahlık ve aptallığın kendisini selamladığını, sandalyede oturan sınır nöbetçisinin kendisini homurtu ile karşıladığını ve atının başını tuttuğunu, nöbet kulübesinden fırlayan bir çavuşun gelip pasaport istediğini söylüyor. Beş dakika boyunca pasaporta baştan aşağı bakan çavuşun Rus vizesini okuduktan sonra başını sallayarak pasaportu geri verdiğini söylüyor ve kaba iletişimlerinden yakınıyor. Bir bardak su istediğinde askerin eline bardak tutuşturduğunu ve çeşmeyi gösterdiğini, bu duruma çok şaşırdığını belirtiyor. Eğer bu bir Türk kulübesi olsaydı yemek ikram edilirdi ve benim hoş tutulmama imtina edilirdi diyor.

"Beş Türk Eyaletine Doğru" isimli kitap Sir Mark Sykes tarafından yazılmış ve bahse konu eyaletleri gezerken tuttuğu günlük notlarından oluşmuştur. Sadece ilimizin değil o dönem Osmanlı coğrafyasında bulunan eyaletler hakkında da çok önemli bilgiler vermektedir. Kitap Halil Sağdıç ve Büşra Aycibin tarafından Türkçeye tercüme edilmiş, 2013 yılında İnsan Yayınları tarafından basılmış ve 118 sayfadan ibarettir. İlimizin, insanımızın, coğrafyamızın 1900 yılındaki halini ve Mark Sykes'in seyahatinde yaşadıklarını öğrenmek isteyen herkesin okuması gereken bir kitap olduğunu belirtmek isterim.

Kalın sağlıcakla…

Yorumlar 1
Şahbettin 03 Şubat 2021 07:11

Sınırlarımızı ve Ortadoğu ülkelerinin sınırlarını biri Ingiliz, biri Fransız olan iki insan çizmiş! Vanda Alman arkeologları yönetim meşgul iken tarihi değerlerimiz üzerinde çalışıyorlarmış! Bılmediğimiz kim bilir daha neler var!

Yazarın Diğer Yazıları