Amerikan Misyonerlerinin Faaliyetleri ve Van İsyanları (1896)
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; ABD Temsilciler Meclisi'nde kabul edilen ve siyasi baskı amacı taşıyan Ermeni sözde 'soykırım' yasa tasarısı kamuoyunu meşgul etmektedir. Emperyalistlerin ihtiyaç duyduklarında bu konuyu raflardan indirip gündemlerine aldıklarına alışmıştık. Ancak bu mesele rutin olarak her yılın 24 Nisanında gündeme alınırdı. Anlaşılan bu sefer çok ihtiyaç duydular ki 24 Nisan'ı bekleyemediler. Tabii her zaman olduğu gibi bu olaylarda yaşanan Müslüman kayıplarını ise görmezden gelmeye devam ediyorlar.
Meselenin tarihi seyrine baktığımızda Amerikan-Ermeni ilişkilerinin uzun bir geçmişe sahip olduğunu fark ediyoruz. Bu ilişkinin Amerika'nın Osmanlı coğrafyasında yaptırdığı misyonerlik faaliyetlerinin başladığı 1800'lü yıllara uzadığını görüyoruz. Bu tarihlerde misyonerleri aracılığı ile sadece Ermenilerle değil, Nesturi, Yezidi, Rum gibi halklarla da yakın ilişkiler geliştirdiklerine şahit oluyoruz.
İlk geldikleri dönemlerde Misyonerler, dini tebliğ maskesi altında faaliyetlerini yürütürken gerçek amaçlarını devlete ve Müslüman ahaliye htirmemeye özen göstermişler. 20. Yüzyılın başlarında Osmanlı Devletini çeşitli yöntemlerle iyice zayıflattıktan sonra yıkıcı faaliyetlerini gizleme ihtiyacı bile hmemişler. Gayrı Müslim çeteleri Osmanlıya karşı örgütlemeye ve bölücü faaliyetlere ayan beyan destek olmuşlar. İsyanların başarılı olması için gerekli olan diplomatik, siyasi ve askeri desteği sağlamışlar.
Osmanlı coğrafyasındaki bu yıkıcı misyonerlik faaliyetlerini sadece Amerikalılar yapmamış. İngilizler, Fransızlar, Almanlar, Ruslar, İtalyanlar gibi emperyalist güçlerin hepsi yapmış. Her biri kendi dini ve mezhebi anlayışlarını Osmanlı ahalisi olan gayrı Müslim halklara kabul ettirebilme yarışına girmiş. Ancak ilahi amaçlardan ziyade dünyevi amaçlar için uğraşmışlar. Eğitim, sağlık, yetimhane ve yardım faaliyetlerini maske olarak kullanmışlar. Osmanlı coğrafyasında siyasi, ticari, askeri amaçlarını gerçekleştirebilmek için kendi direktifleri doğrultusunda hareket edebilecek muti çeteler yaratmak için çaba harcamışlar. Hatta Müslüman ahali üzerinde de bu faaliyetlerini denemiş ancak umdukları başarıyı elde edememişler.
1800'lü yılların ortalarında misyonerler Van'a geldiklerinde Müslümanlardan ziyade Ermeni halkından tepki almışlar. Ermeniler kendilerinden farklı mezhepleri olan Misyonerlerin kendilerini mezheplerinden edeceğini söyleyerek tepki göstermişler. Misyoner Allen; "Van halkının arasına hemen karışamadıklarını, Ermeni Gregoryen rahiplerinin Ermeni halkına; Protestan misyonerlerden uzak durmaları gerektiği yönünde öğütler verdiğinden yakınır." Ancak Ermeni çete önderleri misyonerlerin çalışmalarını kolaylaştırmak için ellerinden gelen her yardımı esirgememişler. Amerikan misyonerleri de 1872-1920 tarihleri arasında Van'da kurdukları misyonerlik istasyonunda çalışmalarını sürdürmüşler. Van'da hastane işletmiş, okullar açmış, yetimhaneler çalıştırmış, yardım faaliyetlerinde bulunmuşlar.
Misyoner Raynolds Van'a gelip hana yerleştikleri ilk gün beraberlerinde getirdikleri kitapları sergilemeye başladıklarını, iki genç adamın kendilerine gelerek şehri gezdirdiklerini söylüyor ve devamını şöyle aktarıyor;" Bizim arkadaşlarımız gibi davrandılar. Ertesi gün onları tekrar çağırdık ve bizimle birlikte bahçelere geldiler. Burada büyük Ermeni okulları vardı. Zengin sınıftan birkaç kişinin evlerini de gösterdiler. Ermeni okulunda İngilizce konuşan devlet tarafından görevlendirilen Türkçe öğretmeni vardı. Ancak Perşembe ve Cuma günleri hiç kimseden dostça bir yaklaşım görmedik." Anlaşılacağı üzere Ermeni ve Müslüman'ı ile Van halkı misyonerleri çok da hoş karşılamamış.
Van'daki misyonerler ve konsoloslar isyanların büyümesi için çaba harcamışlar. Emperyalistlerin siyasi, askeri ve ticari emellerine hizmet edecek yalan yanlış haberler yaymışlar. Olayların uluslar arası boyut kazanması yönünde uğraş sarf etmişler. Sonuçta çeteleri aracılığı ile ilimizde ve Anadolu'da yaşayan Müslim ve gayrı Müslim halkların tümünü kana ve gözyaşına boğmuşlar ve telafisi olmayan acılar yaşatmışlar. Emperyalistler bugün hala çeteleri ile beraber yaşattıkları bu acıların nemalarını yemeye çalışıyorlar ve hiç utanmıyorlar.
Bahse konu bilgileri ayrıntılı olarak "Amerikan Misyonerlik Faaliyetleri ve Van Ermeni İsyanları-1896-"isimli kitapta bulacaksınız. Kitap Doç. Dr. Dilşen İnce Erdoğan tarafından yazılmış. Hocamız şimdi Adnan Menderes Üniversitesinde profesör olarak akademik çalışmalarına devam etmektedir. Kitap uzun soluklu bir araştırma ve incelemenin sonucunda vücut bulmuş önemli bir çalışmadır. Tamamen belgelere dayalı olarak hazırlanmıştır.2008 yılında "IQ Kültür Sanat Yayıncılık" tarafından basılmış ve 432 sayfadan ibarettir. Misyonerlik müessesesini ve Van'daki misyonerlik faaliyetlerini merak eden herkesin okuması gereken bir kitap olduğunu belirtmek isterim…
Kalın sağlıcakla…
