1915 Van'da Ermeni İsyanı

Değerli dostlar,  benim yazı günüm pazartesidir. Ancak konunun önemi nedeniyle bugün 1915'te  Ermenilerin  Van'da gerçekleştirdikleri  isyanı çeştili yönleriyle  anlatan  önemli bir kitabı tanıtmam gerekti.

Prof.Dr. Justin Mc Carthy ve Prof.Dr. Esat Aslan, Prof.Dr. Cemalettin Taşkıran, Prof.Dr. Ömer Turan tarafından hazırlanan ''1915 Van'da Ermeni İsyanı'' isimli kitap, 1870'lerden 1919'yılına kadar Van'da yaşanmış olayları konu almaktadır. 

Türkiye'de özellikle Ermeni meselesindeki çalışmaları Ermenilerin Van'da gerçekleştirdiği isyan ve katliamlar üzerine  çeşitli ülkelerde verdiği konferanslar, yazdığı kitaplar  ile tanınan, dünyanın önde gelen Türk tarihi uzmanlarından Prof. Justin Mc Carthy, ABD'de Lousville Üniversitesi'nde Ortadoğu Tarihi profesörü olarak çalışmakta, aynı zamanda Sosyal ve Beşeri Bilimler Enstitüsünün de başkanlığını yapmaktadır. Mc Carthy bir anlamda Vanlıların tarihçi hemşehrisidir. Ancak  Vanlıların yaşadıkları acı gerçekleri dünyaya anlatma çabası veren Mc Carthy ne ilginçtir ki konferans vermek üzere bugüne kadar Van'a  bir kez olsun davet edilmemiştir!

Prof. Justin Mc Carthy'nin  ''1915 Van'da Ermeni İsyanı'' isimi ile basılan kitabının ilk baskısı 2006 yılında Amerika'da University of Utah Press tarafından yapılmış. Türkiye'de ilk baskısı Tarih-Kuram yayınları tarafından Mayıs 2015'te 2000 adet olarak yapılmıştır. Kitap 318 sayfadan ibarettir.

Kitapta Van hakkında bahse konu yıllara ait(1870-1919) birçok bilgi edinmek mümkündür. Van'ın Cadde, sokak ve insanlarından bahsedilir. Farklı yıllara ait nüfus oranları verilir.

Van'ın dış illerden ne tür ticari ve sanayi malzemeleri aldığı ve ne tür ticari ve sanayi malzemeleri üretip ihraç ettiği anlatılır.

Van'da yaşayan Türkler, Kürtler, Ermeniler, Nasturiler, Yahudiler'den birçok yönleri ile bahsedilir. Hem kendi iç ilişkileri, hem de birbirleri ile olan ilişkileri anlatılır.

Amerikalı, Avrupalı ve Rusların Van'daki misyonerlik faaliyetlerinden bahsedilir. Amerikalı ve Avrupalıların halka sundukları sağlık hizmetleri ve yardımların nitelik ve nicelikleri anlatılır. 

Van'daki Osmanlı Bürokrasisi ve ordusundan bahsedilir. Osmanlı bürokrasisinin olumlu ve olumsuz yönleri anlatılır.

Ermeni komitacılarının faaliyetlerinden bahsedilir. Bu ihtilalcı teşkilatların Ermeni, Kürt, Türk ve diğer dini cemaatler ile ne tür ilişkilerinin olduğu anlatılır. Ermeni ihtilalleri neden ve sonuçları ile detaylı olarak işlenir. 

Hamidiye Alayları ve faaliyetlerinden bahsedilir. Bu alayların faaliyetleri iyi ve kötü yönleri ile ele alınır.

Van'da adına türküler yakılmış olan Van Valisi Ali Rıza Paşa hakkında bilgiler verilir. Niçin, nerede, kim tarafından katledildiği ve cenazesinin akıbetinden bahsedilir.

Ermeni çetelerinin sadece Müslüman ahaliye değil, kendileri gibi düşünmeyen ve kendilerine maddi- manevi destek sağlamak istemeyen Ermenilere de zulmettiklerini belgeleriyle açıklar.

1909'da hem Müslüman hem de Ermenilerin oyları ile Van Belediye Başkanı seçilen Bedros Kapamacıyan'ın, 10 Aralık 1912 akşamı kızı ve eşi ile birlikte damadının evine gitmek üzere evinden çıkıp kızağına bindiği anda, ihtilalcı bir Ermeni tarafından iki kurşun ile katledildiği anlatılır. Karagündüz köyünde yakalanan katillerin kimlikleri açıklanır.

Van'daki Ermeni komitacılarının komutanı Aram ile komitacı Davit(Davo)arasında, Vatan adlı kıza ilgi duymaları sebebiyle yaşanan rekabet anlatılır. Aram ve Davit arasındaki çekişmenin ne tür sorunlar doğurduğu ve nasıl sonuçlandığı anlatılır.

Casten Mc CARTHY muhacirliğe çıkmak zorunda kalan Vanlıları anlatırken şöyle der;'' 8 Mayıs 1915'te Ermeniler Van ve civar köylere saldırı başlattı. Cevdet Paşa Müslüman kadın ve çocuklarla bazı görevlilerin ayrılması emrini verdi. Onları Van Gölü üzerinden önce Tatvan daha sonra da Bitlis'e taşımak için on dört tekne kullanıldı. Teknelerden yedi tanesi kötü hava koşulları yüzünden Erciş bölgesine sürüklendi ve bunlardan da üç tanesi Ermeniler tarafından batırıldı. Kurtulan olmadı. Kıyıdan Ermenilerin açtığı ateş ise diğerlerini öldürdü. Yola çıkan 1200 kişiden 700'ü Bitlis'e ulaşabildi.''

Kitap Ermeni ihtilalcilerinin Avrupalılarla ve Ruslarla Van'daki konsolosluklar aracılığı ile nasıl ilişkiler kurduklarını uzun uzadıya belgelere dayalı olarak anlatır.

Nihayet Rus ordusu, Ermeni ihtilalciler öncülüğünde 20 Mayıs 1915'te Van'a girer.

Bu tarihten sonra yaşanan hazin olaylar, Van'da kalan Müslümanlar, yine belgelere dayalı olarak anlatılır.

Mc Carthy, ''Dünü anlamak bu günü aydınlık kılar'' diyor; iyi okumalar diliyorum. Sağlıcakla