Yitik kentin susturulan sesi TRT Van Radyosu

Geçenlerde 1950’lerde kurulan Van Folklor ve Turizm Derneği Türk Sanat Müziği Topluluğu solistlerinden Şadican Türkmenoğlu’nun seslendirdiği, sazendelerin sazlarıyla eşlik ettiği 'Menekşe gözlerde hiç vefa yokmuş' adlı şarkının 1962 yılına ait Van İl Radyosu yayın kaydıyla ilgili gazetemizde bir haber yaptık. Haber sonrası okurlardan ve dostlardan “ 1962’de Van İl Radyosu var mıydı?”, “ TRT Van Radyosu neden kapatıldı?”, “TRT Van Radyosu yeniden açılamaz mı?” gibi sorular geldi.

TRT Van Radyosu’ndan yayınlanan nağmelere mırıldanarak eşlik eden, yerel haber ve söyleyişlere dikkat kesilen Vanlıların radyo anılarını tazelemek, TRT Van Radyosu geçmişiyle ilgili kamuoyunu bilgilendirmek, kentin hafızasına katkı sunmak… Yazılanlardan hareketle  radyo, televizyon stüdyolarına sahip TRT Van Bölge Müdürlüğü’nün kurulması için hareket başlatılır hayali/umuduyla TRT Van  Radyosu’nun talihsiz serencamını yazmanın gereklilik olduğunu düşündük. Yazı sonunda ortaya TRT Van Radyosu’nun kısa bir tarihçesi çıktı.

İlk radyo yayınları

1927 yılında, Ankara ve İstanbul’da kurulan beşer kilovatlık telsiz istasyonlarından başlayan Türkiye’de ilk radyo yayını kamu yayıncısı olarak başlar.  Radyo yayınları 1940’da Matbuat Umum Müdürlüğü’ne daha sonra Matbuat Umum Müdürlüğü’nün 26 Temmuz 1943’te Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü’ne dönüştürülmesiyle bu teşkilata bağlanır.

Radyo

1970-80’li yıllara kadar evlerin sesi, eğlencesi ve lüksü sihirli kutu olarak adlandırılan radyolardı. Evlerin en özel yerlerinde duran radyoları üstüne örtülen dantel örtüler tamamlardı. Radyoların evde, bahçede, iş yerinde, araçlarda sadık dost dinleyicileri vardı. Mesela bizim doğup büyüdüğümüz kerpiç evimizin duvarında metal ayaklı özel raf üzerinde duran Philips marka  uzun, kısa, orta dalgası olan  radyo ailemizden bir parça gibiydi. Yaşamın rengi, bir ses, bir nefesti radyo. Radyosu olan biri yalnızlık hissetmezdi. Televizyonlar ortamı esir alıncaya kadar radyo dostluğu devam etti.

Ajans

Vanlı eski yaşlılar gibi rahmetli babam da gün ağarmadan erken uyandırdı. Önce radyonun düğmesini çevirirdi. Eğitici, bilgilendirici tarım, çiftçi programı arasında çalınan şarkı türkünün ardından saat 07.30’da eskilerin “ ajans” olarak nitelendirdiği haberleri can kulağıyla dinledikten sonra evden ayrılırdı. Akşam eve dönüşünde yine ajans dinleyerek günü tamamlardı. Kimi zaman önemli bulduğu ajansın yorumunu aile fertlerine yapardı.

Aynı şekilde en güzel türküler, şarkılar, haberler, ilginç söyleyişiler Halit Kıvanç’ın heyecanlı futbol maç anlatımı, Orhan Boran’ın keyifli program sunuşu yıllarca radyolardan dinlenildi.  Hafta içi Radyo Tiyatrosu, Okul Radyosu gece saat 11.00’den sonra yayınlanan "Gecenin İçinden" müzik programı, Yurttan Sesler Korosu konseri, ünlü sanatçılarının canlı radyo konserleri dinleyenlere hoş dakikalar yaşatırdı. 

Van Halkevi’nde 1940’lı yıllarda büyük pillerle çalışan kocaman bir demirbaş radyonun bulunduğunu, Vanlı beylerin akşam ajansını bu radyodan dinledikten sonra evlerine yol aldıklarını rahmetli eğitimci, folklorcu Fevzi Levendoğlu ağabeyimizden dinlemiştim.

 Van İl Radyosu

Van İl Radyosu 1958 yılında Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü’ne bağlı olarak İskele Caddesi üzerindeki Karayolları 11 Bölge Müdürlüğü binasında tahsis edilen bir odada yayınına başlar. Kuruluşta Mahmut Öngör sonrasında teknisyen Nuri Kılıçer, İdari personel Ekrem Sinaner ve  müstahdem Ahmet Alkan’dan oluşan üç kişinin görev yaptığı Van İl Radyosu kısa dalga üzerinden günde 2 saat deneme yayını yapar. Radyo 1963 yılında Turizm ve Tanıtma Bakanlığı’na bağlanılarak paket yayınına devam eder.

TRT Van  Radyosu Müdürülüğü

1 Mayıs 1964’de TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu) kurulur. Böylece, Türkiye’de radyo ve televizyon alanında yeni bir dönem başlar. TRT’nin kurulmasıyla birlikte aynı yıl Van İl Radyosu TRT Van  Radyosu Müdürülüğü'ne  dönüşür. Kurumsal kimlik yanında teknik ve idari imkanlara kavuşan radyo Karayollarından İskele Caddesi üzerinde, 30 dönüm sahip arsanın bir bölümünde  inşa edilen 7 idari ve teknik oda, 1 stüdyo, 1 ana kumanda merkezinden müteşekkil iki katlı  kendi binasına taşınır.  TRT Van Radyosu'nun   1964 yılında gerçekleştirilen mütevazi açılışına Van Senatörü Ferit Melen, Vali Naci Babacan, Belediye Başkanı Şadan Dinçer, yetkililer ve Van halkı  katılır.  Açılışta 1915 muhacirliğini, acılarını yaşamış  Vanlılardan Yasin Hoca (Yasin Saatçioğlu)  Van’ın ve Vanlıların hatıralarını göz yaşı içinde anlatarak  TRT Van Radyosu’nun kuruluşundan duyduğu memnuniyeti ifade eden teşekkür konuşma yapar. Yeni yerinde 10-12 personelin görev aldığı Van Radyosu önce uzun, daha sonra orta dalga üzerinden yayın yapar. Van’dan birkaç yıl sonra  da 1967’de Erzurum, 1968’de ise Çukurova Radyoları kurularak yayın hayatına adım atar.  

Bizim eller ne güzel eller

Çalışan sayısı zaman içinde 30 kişiye ulaşan TRT Van Radyosu’nun günlük yayını hergün sabah 06.00’da Van’ın müzik simgesi olan “ Bizim eller, ne güzel eller” türküsünün ezgisiyle açılır. Ardından spikerin , “ Burası orta dalga 254 metre, 1179 kHz üzerinden yayın yapan TRT Van İl Radyosu. Günaydın sayın dinleyiciler” anonsuyla yayın başlar. Yayınlar 06-10.00, 12-14.00, 16-23.00 saatleri arasında Van ve çevresi dinleyici hedef kitlesine yönelik eğitim, müzik, kültür, spor,  söyleyişi, tarih, edebiyat vs.vs programlar ile günde 13 saat sürer. Mesela istek programında spiker  şarkı öncesi şöyle bir anons yapardı, ” Van’dan İsmet, Kısmet, Nimet Şakire kardeşler, Adilcevaz’dan Hakkı, Mahsun,  Gevaş’tan Neşide, Erciş’ten Mahbube ve bütün dinleyenlerimiz için ‘Seni ben ellerin olsun diye mi sevdim’  şarkısını Zeki Müren okuyor”

Van’da hazırlanan programlar

İlerleyen yıllar içinde istihdam ettiği 30’u aşkın personelin yanı sıra eğitici, bilgilendirici yayınlarıyla TRT Van İl Radyosu Müdürülüğü ilin kültür ve sosyal hayatına unutulmaz katkılar sağlar. Vanlıların sesi, gözü kulağı atan kalbi olur. Birçoğu Vanlı yapımcı, yönetmen tarafından hazırlanan “Ercişli Emrah’ı anlatan araştırma programı, “Van’da spor saati”, hafta sonu Türk Halk Müziği, Türk Sanat Müziği istek programı, Mevlüt Okayer ile “Tarihte bir sayfa”, “ Yöremizden” vesaire programlar, reklamlar ve İki Nisan Van’ın Kurtuluşu, Hıdrellez, Bahar Bayramı, Nevruz, 1 Temmuz Deniz Bayramı, Dini ve Milli bayram, Koyun kırkımı gibi tarihi, kültürel anlamı olan günlerde yayınlanan özel programlar radyo ile dinleyiciler arasında daha yakın dostluk güç sağlardı.

 Radyonun emektarları

Personellerinin büyük çoğunluğu Vanlılardan oluşan TRT Van  Radyosu'nda Fatih Sungur, Semra Odabaşı, Serap Paköz, Bahşende Coşkun, Gülay Talı, Sevim Çağlar spiker, Ekrem Sinaner, Celil Akan, Zeki Akman, Turan Altaylı, Cemil Üzal, Tekin Özgüner, Ahmet Saatçioğlu, Gürcan Akman, ismet Saylık görev yapan isimler arasında yer alır.  TRT Van Radyosu Müdürülüğü  bünyesine  çalışanlarından oluşan futbol  ve voleybol takımı kurulur,  takımlar  il düzeyinde katıldıkları müsabakalarda  dereceler elde eder. 

Radyosunun sesi kısılıyor

1958’de yayının hayatına  başlayan TRT Van Radyosu   için talihsiz günler 1988'de başlar. Önce TRT Van  Radyosu’nun yerel program yayınlarına son verilir. Ardından   Türkiye Radyoları ortak yayınına bağlanır. Böylece kapanma süreci sessizce başlamış olur. TRT Van Radyosu dinleyicileri  durumu müzik isteklerinin, yerel programların yayınlanmamasıyla fark ederler.  Gazetecilik yaptığımız 1989'da   “ TRT Van Radyosu kapatılacak”  duyumlarını rahmetli Ziya Balkan’ın sahibi olduğu Köşk Restaurant’ta düzenlenen Anavatan Partisi toplantısında ANAP’tan seçilen 18.  Dönem Van Milletvekillerine ayrıntılarıyla aktardık.   TRT Van Radyosu’nun kapanmasının Van için kayıp olacağını, Vanlıların karara üzülerek tepki gösterdiğini vurgulayarak   kapanmanın engellenmesini dile getirdik.  Aktardıklarımızı   dinleyen vekiller tek parti  iktidarı gücüne  rağmen ilgisilik nedeniyle sonucu kapanma kararını  maalesef durduramadılar. 

TRT Van Radyosu susuyor

Az sayıda insanın özverili çabaları sonuç vermeyince kentin gelişmesine, eğitimine sosyalleşmesi ve ekonomisine önemli katkıları olan TRT Van Radyosu’nun kısılan sesi 1991 yılında kapısına kilit vurulmasıyla susar. Türkiye'nin ilk kurulan radyolarından TRT Van Radyosu’nun bölge müdürlülüğü olması beklenirken sahipsizlik, ilgisizlik sonucu kapatılır. Kurum personelinin bir kısmı Diyarbakır, Antalya, Ankara illerine tayin edilerek giderken, emekli gününü dolduranlar emekliye ayrılır. Van aylar sonra kentin bağrından yükselen sesin kesildiğinin farkına varır.Kurumun binası ve arsası önce Radyo Televizyon Üst Kurumu (RTÜK) Van Bölge Müdürülüğü'ne ardından Van İl Emniyet Müdürülüğü'ne tahsis edilir.  Ne hazindir ki bu süreçte  TRT Van Radyosu susturulurken Van’dan yıllar sonra yayına başlayan Trabzon, Erzurum, Diyarbakır, Çukurova, Antalya radyoları yeni televizyon, radyo stüdyoları yanında personel ve sanatçı kadroları  artırılarak TRT Bölge Müdürlüklerine dönüştürülür. 

Vanlılar radyolarını geri istiyor

Stratejik bölgesel konumu, kalabalık nüfusu, turizm, kültür kenti , İran ile  komşuluğu bulunan Van, TRT Van Radyosu’nu geri istiyor. 250-300  Van insanına çalışma alanı sağlayacak TRT Van Bölge Müdürlüğü  istendiği takdirde kurulabilir.  Yeter ki  karar verilsin. Bunun için de tabiki önce Vanlılık ruhuna sahip, kente ve toplumun beklentilerine duyarlı kesimlerin ortak çabası, ısrarlı takibi gerekiyor. Van’ın haklı talebini Ankara gündemine taşıma görevi başta Vali İbrahim Taşyapan’a, Milletvekillerine, YYÜ’ye, Meslek odalarına, ilgililerine ve bütün Vanlılara düşmektedir.