Vanı 2 Nisan 1918de kim kurtardı?
İkram Kali
Yarın 2 Nisan. Van’ımızın düşman işgalinden kurtuluşunun 97. yıl dönümü. Eski Van şehri, Zeve ve ilçelerimizin toprağı bahar aylarında bir başka kokar. Her kurtuluş yıl dönümünde Vanlıları sevinçle hüzün arası buruk bir duygu kaplar.
Ali İhsan Sabis
Van’ın düşman işgalinden kurutuluşunda Türk, Kürt, Çerkez, Laz birliklerinin yanı sıra gönüllü Türk, Kürt milislerin kahramanlıkları unutulmaz. Kurtuluş mücadelesinde gösterdiği kahramanlık ve fedakarlıklar nedeniyle saygıyla anılacak önemli isimlerden birİ de Osmanlı Ordusu'nda I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi 4. Kolordu Komutanı Ali İhsan Sabis’tir. Ali İhsan Sabis Paşa 1. Dünya Savaşı'nda kolordu ve ordu komutanı olarak Kafkasya ve Irak cephelerinde bulundu. 1914'de Tortum'da yerel başarılarla başlayan komutanlığına, Sarıkamış, Dilman ve Van'da devam etti. 9., 4. ve 13. Kolordu kumandanlıklarında bulundu.
Ali İhsan Sabis zorlu yıllara ait hatıralarını 5 ciltte yazmış. 4’cü cildinde Van’ın tarihi açısından önemli bilgilere yer vererek özetle şunları anlatır:
“Müslim vatandaşlarımızı bir an evvel kurtaracağız”
“ Üçüncü Ordu Komutanlığından ( 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa) gelen telgraf üzerine 16 Şubat 1918’de şu emri verdim: Ruslar ile harp hali hitam (son) bulmuştur. İlhaksız ve tazminatsız sulh esastır. Fakat istilaya uğramış arazide Ermeni ve Gürcüler buralardan çıkmayarak kendi memleketlerine bu toprakları ilave etmek istediklerinden ve müslüman halkı öldürerek buralarda yalnız Ermeni, Gürcü ve Rum ahali bulunduğunu iddia eylemek niyetinde olduklarından katliama başlamışlardır. Rus kuvvetlerinin kâffesi deniz ve ve karayolları ile geri çekilmişlerdir. Hududa kadar tekmil olan arazimizi tekrar işgal ve kıyıdan tahrik ederek müslim vatandaşlarımızı bir an evvel kurtaracağız.”
“4. Kolordu Van’ı zapt ve işgal edecektir”
“Birinci ve İkinci Kolorduları Mama Hatun-Bayburd Of hattından şarka doğru ilerlerken 4. Kolordu’da Malazgird-Hınıs’a kadar ilerleyecektir. Diğer bir kol da Van Gölü cenubundan ilerleyecektir… İstilaya uğramış Van’daki düşmanın kendiliğinden çekileceği tecrübe edilmiştir… 25 Şubat’ta üçüncü ordunun verdiği malumata göre Van’da iki Ermeni alayı varmış… Van Gölü şimalinde Ernis’te Rusların bir liman tersane vücuda getirmiş oldukları haberini, orda birkaç motorun, çok miktarda erzak ve harp malzemesinin bulunduğu haberini aldım. Van Gölü’nün cenubundaki arazi çok sarp dağlık olduğundan Van şehrinin zabtı bugünkü vaziyete pek zor idi... 4. Kolordu Van’ı zapt ve işgal edecektir… 5. Fırka külliyesiyle yarın 30 Mart’ta Adilcevaz şarkında toplanacak ve 31 Mart ile 1 Nisan’da Erciş’in 10 kilometre garbına takarrüp edecektir….Nisan sabahı fecirle beraber Erciş ‘e taarruz ve orayı zapt ederek fasılasız ileri harekete devam ile Ernis mevkiinin zapt ile ve işgal etmelidirler. Aynı günde süvarisi ve aşiretler Bargiri’ye (Muradiye) yerleşip burayı tahrip ve ihraka meydan vermeden İşgal etmelidirler… Ercik (Erçek) işgal olunmalı ve Ermenilerin Van’dan Saray’a giden ricat hattı kesilmelidir… Eğer 3 Nisan’da Van Van cenup müfrezesi Van şehrine girmemiş olursa 4 Nisan’da fırka kısm-ı küllisi Ercik’ten Van’a ilerleyip bu şehri katiyen zapt edecektir. Eğer Van daha önce tahliye edilmiş ise fırka kısm-ı külsi Ercik civarında kalıp Saray’a kuvvetlice bir müfreze gönderecek ve ötede beride kalmış şakileri imha edecektir”
“3 Nisan akşamı emir verdim”
“5. Fırka 3 Nisan 1918 sabahı erkenden taarruza başlayarak beş saat müsademeden sonra Erciş’i işgal etti… 5. Fırkaya hiç durmayarak Ernis ve Bargiri’yi zapt etmesi için 3 Nisan akşamı emir verdim. 4 Nisan’da 5. Fırka Ernis’i zapt etti… Aynı gün de Van cenup müfrezesi de iki günlük müsademe neticesinde Vastan’ı zapt etti.”
“Van cenup müfrezesi 6 Nisan 1918’de Van’a girdi”
“ Van cenup müfrezesi 6 Nisan 1918’de Van’a girdi. 7 Nisan ‘da istirahata 8 Nisan’da Saray istikametine hareket edeceğini bildirildi. Van’da 85 ton kadar erzak elimize geçti..8 Nisan’da 5. Fırka Van’ın şark-ı şimalisinde Ercik Kasabası’nı işgal etti. 10 Nisanda 15. Piyade Alayının iki taburu yla bir makineli tüfek bölüğü, dört toplu cebel bataryası, altı süvari ve üç tüfek bölüğü bir müfreze Saray’ı işgal etti. … Van’da elimize geçmiş olan erzak ile hududa doğru ileri harekatımız mümkün oldu. Şu suretle Nisan ayının ilk yarısında Van vilayeti işgal edilmiş… 16 Nisan’da Başkale işgal edildi…18 Nisan’da 5.Fırkaya verdiğim bir şifreli telgrafla Saray müfrezesinden Koturun işgallini tebliğ ettim…20 Nisan’da Kotur müsademesiz işgal olundu. Nisanın son haftasında her gün şiddetli yağmurlar yağmağa başlamış ve karlar ermiş ise de her taraf batak olmuş, toprak yolar berbad bir hale gelmiş idi… 2 Mayıs 1918’de saat 15’de Hoy’u arızasız işgal etmiştir… Halk şüpheli bir tavır takınarak Osmanlı askerinin İran Hükümetine karşı ne vaziyet alacağını sormuşlar. Evvelce tebliği ettiğim vecihle cenubun işgalinden maksat Ermenilere karşı müdafaadır. İran halkına karşı son derce iyi muamele edilmesini 6. Fırkaya bildirdim…”
“Van’a 12. Alayın Üçüncü Taburu geldi”
“ Van valiliğine evvelce bu havalide ulunmuş Haydar Bey tayin edilerek Van’a gelmiş idi. Bu zat asayişi temin ve erzak tedariki için bizim ile el birliği yapıyordu. Bilahare karargahıma iltihak ederek Ermeni, Nasturi, Asurilerin tedibinde mahalli malumatından istifade ederek bize yardım etmişti... 26 Mayıs ‘ta 5. Fırkaya şu emri verdim: Van Valisi Haydar Bey Van’ın cenup ve cenup şarkısında meskun aşiretleri toplayarak yakında yapacağımız umumi taarruz için Bargiri üzerinden Rumi’ye tearuz yapacaktır… Dersim’de bulunan 12. Asayişin İkinci Taburu Van’a doğru yürüyüşe devam edecektir…15. Ağır istasyon Diyarbekir’den Van’a gelecektir. 13 Haziran’da motorla Tatvan’dan Van’a 12. Alayın Üçüncü Taburu geldi. “
“Mücahit İsmail Ağa ( Semiko)”
“ 18 Haziran akşamı Deyr’in cenbu şarkisinde Mirava civarın gelecek ve orda bulunacak mücahit İsmail Ağa ( Semiko) atlılarını maiyetine alarak Mirava civarında emniyet hattı vücuda getirecek ve düşmanın her suretle keşfine mani olacaktır.”
”2 Nisan mı, 6 Nisan mı”?
Yukarıdaki bilgiler ışığında şu soru akıllara gelebilir: O zaman Van’ın kurtuluş tarihi 2 Nisan mı, 6 Nisan mı? Arşiv kayıtlarında 6 Nisan geçmektedir. Muhtemelen 1918’de Van’a ilk müfreze 2 Nisan günü ayak basmıştır. Van’ın kurtuluş tarihinin bu nedenle 2 Nisan olduğu düşüncesindeyim. Başlıkta ki soruya gelince. Van’ı kurtaran komutan Ali İhsan Sabis Paşa’dır
“Van tarihi aydınlatılmalı”
Ali İhsan Sabis Paşa’nın değerli hatıralarından alıntılar yaparak Van’ın tarihinden özet bir kesit aktarmaya çalıştık. 2 Nisan Kurtuluş Bayramınız kutlu, şehitlerimizin aziz ruhları şad olsun.
KAZIM KARABEKİR
1882 yılında İstanbul'da doğdu. Mehmed Emin Paşa'nın oğludur. İstanbul Zeyrek’teki Sıbyan Mektebin’de İlkokula başladı. Ertesi yıl, babası Van Jandarma Alay komutanı olunca Temmuz’da ( 1887) İstanbul’dan ayrılıp Van’a (Sıhke Caddesi’nde bulunan evde kalmışlar) gitti. Yarım kalan ilkokul hayatına Van’da üç yıla yakın devam etti. Öğrenimini Harput ve Mekke'de tamamladı. 1896'da İstanbul Fatih Askeri Rüştiyesi'ni, 1899'da Kuleli Askeri İdadisi'ni, 1902'de Harbiye Mektebi'ni ve 1905'te de Erkân-ı Harbiye Mektebi'ni bitirerek yüzbaşı rütbesiyle orduya katıldı. 1917'de Diyarbakır'daki 2. Kolordu komutanlığına getirildi ve Van, Bitlis, Elaziz (Elazığ) cephelerindeki II. Ordu komutanlığına vekâlet etti.
Kâzım Karabekir, Cafer Tayyar Paşa ile o yıllarda yapılabilen karşılıklı yer değiştirme - becayiş - usulü ile Kafkas Cephesindeki II. Kor. K. olarak atandı. Bu Kolordu; Van Gölü'nün güney mıntıkası, Bitlis, Muş, Murat Çayı ve Palu Doğusu'na kadar olan geniş bir araziyi müdafaa etmekle yükümlüydü. Bu dönemde Osmanlı Devleti, toplam dört kolordusu olan iki ordusunu Van Gölü ile Karadeniz arasında bulundurmaktaydı. Bu orduların en aşağı tarafta olanı Kâzım Karabekir'in komutanı olduğu II. Kolordu idi. Bu kolorduda on aya yakın bir süre görev yapan Kâzım Karabekir bölgedeki başarılarından dolayı 23 Eylül 1917'de padişah iradesi ile yeniden "Kılıçlı İkinci Mecidi Nişanı" aldı.
