Van'da İpek böcekçiliği ve dokumacılığı neden olmasın?

Van bölgesine gelen seyyahların, araştırmacıların yazdıklarını okurken iki şey dikkatimi çekti. Biri Van Bezi diğeri İpek dokumacılığı ve ihracatı.  Bir asır önce dokunan Van Bezi’nin ham maddesi, dokuma tekniğiyle ilgili yazılı bir kaynak şimdilik yok.   Ama Van ve diğer illerde istihdama ve kültüre katkı sağlayan örnek projeler hayata geçiren Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı (DAKA) Van Bezi’nin yeniden dokunarak Van’ın marka ürünü olması için araştırma yaptığını duydum.  DAKA öncülüğünde unutulmaya yüz tutmuş iki geleneksel üretimin yeniden canlandırıldığını görmek tüm Vanlıları mutlu eder.

İpekböceği ilk defa İsa'dan 2600 yıl önce Çin'de beslemeye başlamış. Çinliler ipek böceği yetiştirme ve ipekli kumaş yapmanın sırrını uzun yıllar ülkelerinde saklamışlar. Ülkemizde  ipek böcekçiliğinin 1500 yıllık bir geçmişi  var. İpekçilik Osmanlı döneminde XVI. yüzyılın başında büyük bir gelişme göstererek bir taraftan ipek ticareti, diğer taraftan ipekli dokumacılıkla büyük bir iş hayatı yaratmış.  Van’da bu ticaretin yapıldığı yerlerden birisidir.

 İpek böceği yetiştiriciliği; arazilerin diğer tarım dallarına elverişli olmadığı yörelerde, gelir kaynakları çok kısıtlı aileler tarafından küçük ölçekte yapılıyor. Çok fazla yatırım gerektirmeyen ve kırsal alanda gizli işsizliğin önlenmesi ve tarımsal gelirin daha dengeli dağılmasında İpek böcekçiliği önemli derecede etkili yardımcı bir tarım faaliyeti olarak yürütülmektedir.
Ailede yaşlı, genç herkesin emeğini değerlendirilebildiği İpek böcekçiliği dut ağacı yetişen her yerde yapılırken ipek dokumacılığı geçmişi olan, dut ağacı yetişen Van’da neden yapılmasın? Geleneksel ipek  kilim, halı, şal gibi dokuma çeşitleri  Van'ın prestij ürünü olabilir.  

Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü 2015 verilerine göre, Türkiye'de halen 24 ilde, 280 köyde 3 bin aile ipek böcekçiliği yapılarak yüksek düzeyde gelir sağlanıyor.  Ülkemizde 140 ton yaş kozadan 60 ton kuru koza, ondan da 20- 25 ton ham ipek iplik elde ediliyor. İpek ipliğinin yüzde 80'i ipek halı dokumada kullanılıyor. Türkiye'nin yıllık ipek iplik tüketimi ise yaklaşık 200- 300 ton. İhtiyaç duyulan ipek ipliği ithal yoluyla karşılanıyor.

Her köşe başında dut ağacının olduğu Van’da ipek böcekçiliği ve dokumacılığının yapılması pekala mümkündür. Van’da ipek böcekçiliği ve dokumacılığı ile bol kazançlı yeni bir istihdam alanı  yaratabilir.  Çünkü ipek böcekçiliği heyecan verici, az maliyetli ve gizemli olmasıyla birlikte maddi açıdan getirisi epey yüksek bir iş koludur.

Uzmanlar ipek böceği yetiştiriciliğinin arıcılıktan sonra en karlı işlerden biri olduğunu belirtiyorlar. İpek Böcekçiliği işine girenlere devlet tarafından yüzde 100 hibe sağlanıyor. İpek kozası satma sıkıntısı da yok.  Koza hazır olduğunda gelip kapıdan alıyorlar. Ödeme de banka yoluyla anında yapılıyor. 

 İpek böcekçiliği nasıl yapılıyor?

 Özetle anlatalım.

Minicik bir böcek, yeryüzünün bilinen en sağlam ipliğini üretiyor. İpekböceğinin hayatında dört değişik dönem var. Bunlar yumurta - larva (tırtıl) - krizalit ve kelebek dönemleridir. Besleme yönünden önemli olan dönem larva (tırtıl) dönemidir. Böcekler ergin-kelebek dönemine ulaştığında ipek üretiyor.

1 dönüme 150-200 dut fidanı dikilmesi ile iş başlıyor.  Bahçe oluşturulduktan ve ipekböceği temininden sonraki aşama ise ipek böceği tohumlarının inficarı (Yarılma, doğma) oluyor. Bakım ve beslenmesinden sonra olgunlaşmış ipekböcekleri koza örüyor. Dut yaprağından beslenen bir ipek böceği 3–4 gün süresince ortalama 900-1500 m. uzunluğunda bir iplik çıkarıyor. Koza örmenin 4. veya 5. gününde krizalit haline dönüşen ipek böceği, 8–14 gün süren krizalit devresinde metamorfoza uğrayarak kelebek haline dönüşerek kendi salgıladığı maddeyle kendini sarmalayarak gözden kayboluyor.  Kozayı örme ve tamamlama işlemi, gece gündüz durmaksızın 3–4 gün sürüyor. Bir paket ipekböceği tohumu yaklaşık 20 bin canlı yumurta içeriyor, bundan da 30-35 kilogram arası yaş koza elde ediliyor.

Özellikle tarıma elverişli olmayan yerlerde oturan dar gelirli kişilerin kurtarıcısı durumunda olduğu belirtilen ipek böcekçiliği üretimine girmek isteyen girişimcilere merkezi Bursa’da olan Kozabirlik de yardımcı oluyor. 

Tohumlar devlet destekli olduğu için bedava veriliyor, Hiçbir maliyet koymadan bir aile evin önündeki dut ağaçlarından  kazanç sağlayabiliyor. 

Bu arada Türkiye'nin birçok ilinde ipek böcekçiliği ve dokumacılığı projelere devam ediyor.
İpek böcekçiliği projelerinden bir örnek vermek istiyorum.

Antalya Gazipaşa'da yaşayan ipek böcekçiliği yapan bir çiftçi aile Gazipaşa Kaymakamlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın ipekböceği ile ilgili proje desteklerinden yararlanarak bir yılda 3,5 ton koza üretimi yapmış.  Çiftçi, eşiyle birlikte 40 gün içinde 200-250 koza üretimi sonucu ayda 15 bin lira bir gelir elde etmiş.  
 Altını çizmekte yarar var.

İpek böcekçiliği kırsal kalkınma ve aile işletmeciliğine en uygun projedir.  Arıcılığın,kilim dokumacılığın geleneksel olarak yapıldığı çok iyi bilindiği bölgemizde ipek böcekçiliği ve dokumacılığı ile yeni bir sektör başlatılabilir.

 İpek böcekçiliği ve memleketimizin bir asır öncesi el sanatlarından olan ipek el dokumacılığı DAKA, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu İl Koordinatörlüğü  iş birliği ile hazırlanacak projelerle hayata geçirilebilir.

Van kırsal kalkınmada istihdam ve yüksek gelir getiren ipekçilikte iddialı kentlerden biri olabilir.
Tarihi İpekyolu adından esinlenerek ilçesine, yoluna, iş yerlerine ipekyolu adını veren  Van’a ipek böcekçiliği ve dokumacılığı  yakışır.