Van valileri ve görev süreleri!

Van Valisi Murat Zorluoğlu Ak Parti Trabzon Büyükşehir Belediye Başkan Adayı gösterilince görevinin 16. ayında yani başında Van'dan gitmek zorunda kaldı.

Vali Zorluoğlu kentin sorunları, beklentileri ve öncelikle yapılması gereken hizmetlerini tespit ederek çözüm bulduğu veya aradığı bir dönemde görevinden ayrıldı.

Van olumsuz etkilendi.

Van'ın idarede yaşadığı tayin istikrarsızlığı Osmanlı döneminde başlamış günümüze kadar devam etmiştir.

Kanunî Sultan Süleyman tarafından muhasara edilerek, on günlük bir mukavemetten sonra 25 Ağustos 1548'de fethedilen Van ve civarında fetih sonrası yapılan düzenlemelere göre Van şehri Paşa Sancağı'ndan oluşan Van Beylerbeyliği adıyla yeni bir beylerbeyliği kurulmuş 1755-1835 tarihleri arasında Van eyaletine 91 atama yapılmış. Bunlardan 36 tanesi ilk defa valilik görevine tayin ediliyor.

 1755-1792 tarihleri arasında 37 yıllık süre içerisinde 53 defa vali tayini ve ibkası olmuş. 53 tayinden 22'si yeni bir vali tayininden, 31'i ise ibka yani görevinde bırakılanlardan oluşmuş.

Van'a ağırlıklı olarak Erzurum, Trabzon, Karaman, Musul, Şehr-i Zor, Diyarbekir vilayetleri valileri ile Kangırı, Ankara ve Maraş sancakları valileri tayin edilmiş. Bir başka ifadeyle Van'a muadili illerde görev yapmış valiler gelmiştir.

1792-1835 yılları arasında 38 tevcihat (Osmanlı devletindeki yönetimsel işleyiş sistemlerinden biridir. Memuriyetlerin atanması işlemini ifade eder. Osmanlı devletinde tevcihatlar bir senelik olup, eğer görevli tekrar aynı göreve atanırsa buna da "ibka" denir) yapılmış,  bunun 13'ü yeni tayin, 25'i ise ibka olmuştur.

1755-1835 yılları arasında ise 36 vali görev yapmış. Bunlardan 16 vali ibka yapılmak suretiyle yeniden Van Valiliğine tayin edilirken 20'si sadece bir defa valilik görevine getirilmiş.

Valilerden Timur Paşa 10, Ahmed Paşa 9, Mehmed Esad Paşa 7, Timur Paşa'nın oğlu İshak Paşa da 3 defa ibka yapılmak suretiyle en fazla valilik yapan isimler olurken Van Eyaleti'nde 1 aydan 6,5 yıla kadar görev yapan 32 validen en fazla dikkat çeken Timur Paşa ile Ahmed Paşa olmuştur.

5 gün görevde bulunan Hüseyin Paşa en kısa süre valilik  yapan isim olmuştur. Uzun süre görev yapan valiler de var.

Mesela...

8 Ağustos 1773'te göreve getirilen Ahmed Paşa, Timur Paşa ile münavebeli (sırayla, nöbetleşerek) olarak üç kez, 15 Haziran 1775'te göreve getirilen Timur Paşa da tekrar iki defa vali olarak tayin edilmiş.

Ahmed Paşa'nın toplam görev süresi 1773-1790 yılları arasında 8 yıl, Timur Paşa'nın ise 1775-1790 yılları arasında 10 yıl olmuş. Ahmed Paşa ve Timur Paşa 17 yıl süresince Van Eyaleti'ni idare ederken Derviş Mehmed Paşa da, 1812-1819 yılları arasında aralıksız olarak 7 yıl süresince Van Eyaleti'ni idare etmiş.

Cumhuriyet dönemi Van Valileri...

20 Mayıs 1915'te Rus işgaline uğrayan, Ermeni çeteleri tarafından yakılıp yıkılan Van, 1918'de düşman işgalinden kurtulmuştur. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte 1923' de yeniden İl olan Van'da bugüne kadar 46 vali görev yapmış.

Bunlar;

1920-1923 yılları arasında Van valiliği yapan ilk idareci Mehmet Kadri Üçok'tur.  1923-1924 yılları arasında valilik görevini Zühtü Bey sürdürmüştür.

Sonraki yıllar...

Süleyman Sabri Bey 1924-1925,  Osman Nuri Paşa 1925-1926,   Nuri Bey 1926-1927,  Nürettin Bey 1928-1929,  Bekir Sami Baran 1929-1931,  Mithat İzzet Sağlam 1931-1932,  İbrahim Mesut Dinçer 1933-1935,  Şaip Okay 1935-1937,  Suheyp Karafakıoğlu 1937-1942,  Abdullah Dilaver Argun 1942-1943,  Hamit Onat 1943-1945,  Gafur Soylu 1945-1947, Nurettin Aynuksa 1947-1949,  Niyazi Dalokay 1949-1950,  M. Emin Ergüven 1950-1951,  İlhan Engin 1951-1955,  Ömer Naci Rollas 1955-1957,  Ahmet Fevzi Hamurcu 1957-1959,  İbrahim Öztürk 1959-1960,  Fikret Ersanlı 1960-1961,  Namık Kemal Şentürk 1961-1963,  Mehmet Nazım Öner 1963-1966,  Naci Babacan 1966-1968,  Mahmut Polat 1968-1970, Tekin Alp 1970-1973,  Ahmet Tosun 1973-1977,   Bekir Öztürk 1977-1978,  Doğan Pazarcıklı 1978-1979, Y. Uğur İnal 1979-1980,  Nazmi İyibil 1980-1981,  Behçet Eren 1981-1984, Özdemir Hanoğlu 1984-1987, Adnan Darendeliler 1987-1991,  Nurettin Turan 1991-1992,  Mahmut Yılbaş 1992-1995, Abdulkadir Sarı 1996-2000,  Durmuş Koç 2000-2003,  Hikmet Tan 2003-2004, Mehmet Niyazi Tanılır 2004-2007, Özdemir Çakacak 2007-2009, Münir Karaloğlu 2009-2013,  Aydın Nezih Doğan 2013-2015,  İbrahim Taşyapan 2015-2017, Murat Zorluoğlu 2017-2018 yılları arasında görev yapmıştır.

Van'da 46 validen yaklaşık 40 vali 1 ile 2 yıl arasında görev yaparken geri kalan valiler 3 ile 4 yıl arasında görev yapmış.

1755-1835 yılları arasında 1 aydan 10 yıla kadar... 

1920-2018 yılları arasında valilerin görev yaptığı Van'da idari yönden tam bir istikrar sağlandığı söylenemez. Valilerin hizmete dayalı başarı karnelerini değerlendirmek bir yana, yaşanan istikrarsızlığın kent ve toplum üzerinde de olumsuz yansımaları olmuş ve olmaktadır.

Hamid Paşa

Şehit edilen Van valisidir.

Urfa Mutasarrıfı Hamid Paşa 1883 tarihinde Van Vilayetine vali atanmış.

Van Vilayetinin birçok sorunla yüz yüze geldiği zorlu bir dönemde valilik yapan, çalışkan,  yiğit bir idareci olan Hamid Paşa görevi süresince, vilayetin; ekonomik, sosyal, eğitim ve kültürel kalkınmasına yönelik önemli hizmetlerde bulunmuştur.  Ermeniler, gizli ya da açıktan planlı ve programlı bir tertibin ürünü olduğu anlaşılan amaçlarının önünde engel gördükleri Vali Hamid Paşa'yı Dâhiliye Nezareti'ne şikâyet ederek görevden aldırmaya çalışmışlar, bunda muvaffak olamayınca Van Vilayeti Belediyesine eczacı olarak tayin edilen, Malta asıllı Luigi Damato (Luici Efendi) zehirleyerek öldürmüştür.

Ali Paşa

Şehit edilen ve Vanlılar tarafından adına ağıt yakılan Van valisidir.

Osmanlı devleti Van'a 18 Mart 1907'de Hakkâri mutasarrıfı Ali Paşayı vali olarak tayin etmiş.

Ermenilerin Rusya'dan İran'a oradan da çeşitli yollar kullanılarak Van'a silah, mühimmat istihdamının yanında çok sayıda ihtilalci Ermeni'yi geçirdikleri dönemde Ali Paşa, Hükümet işlerini yoluna koyarak kanun kaçaklarını takibata alarak birçoğunu yakalatmış, devletin alış verişini, mali kaynaklarını, Ermen, tüccarların ödemediği vergi borçlarını, memur ve emekli maaş ödemelerini düzene koymuştu.

Vali yardımcılığına Ohannes Efendiyi getiren, kardeşi Armarak Efendiyi ise Gevaş'a kaymakam olarak atayan, Van halkı nezdinde itibarı artan,  Ali Paşa'nın başarılı çalışmaları Ermenileri destekleyen Avrupa devletleri tarafından iyi karşılanmadığı için İstanbul'a görevden alınması hususunda başlatılan büyük baskılar sonucu Babıâli Ali Paşayı görevden almıştı.

Ali Paşa için sonu acı bir ölümle noktalanacak hüzünlü dönem başlamıştı. Ali Paşa, İstanbul'a dönerken Ermeni komitacıları tarafından mutlaka öldürüleceğini biliyordu. Onun için İstanbul'a gideceği güzergâhını gizli tutmuştu. Yaklaşık bir buçuk yıl canla başla çalışarak hizmet verdiği Van halkıyla gözyaşları içinde vedalaşan Ali Paşa Ermeni çetecilerinden kurtulmak önce Erzurum'a oradan bin bir güçlükle Revan'a ulaşmıştı.

Ali Paşa Tiflis üzerinden de Batum'a oradan da vapurla İstanbul'a gitmeyi planlıyordu.  Ermeni komitacılarından Alev Başyan 1908 yılının son günlerinde Batum iskelesinde vapura binerken takip ettiği Ali Paşa'yı hançerleyerek öldürdü. Harekete hazır olan gemi Ali Paşanın cenazesini İstanbul'a götürmek için demir aldı, ancak fırtına nedeniyle günler sonra Sinop açıklarına ulaşabildi. Ali Paşanın cesedinde çürüme emareleri baş gösterince Cenazesi Seyid Bilal cami bahçesine defnedildi.

Cesur, çalışkan, kahraman valilerimizi saygı ve rahmetle anıyoruz.