Van üniversitesinin az bilinen geçmişi
İkram Kali
Van'a üniversite kurma girişimler yüz yıl öncesine dayanır. Said Nursı 1907'de dönemin padişahı 2. Abdülhamit'e Van'da "Medresetü'z-Zehra" adıyla Van üniversite kurulmasını önerir. Öneri kabul görmez. Bediüzzaman daha sonra, Sultan Reşad'ın Rumeli seyahatine katılarak Kosova'ya gider. O zaman Kosova'da büyük bir İslâmî Üniversitenin kurulması için girişim başlatılmıştı. Said Nursı, Sultan Reşad'a şöyle der: "Şark böyle bir darülfünuna daha ziyade muhtaç ve Şark, âlem-i İslâmın merkezi hükmündedir." Bu söz üzerine Sultan Reşad ikna olur. Bu arada Kosova'da yapılması düşünülen üniversite, Balkan Harbi nedeniyle gerçekleşmez. Bediüzzaman da, Sultan Reşad'dan bu Üniversite için ayrılan ödeneğin (20 bin altın) Doğu Üniversitesine (Van) verilmesini ister. İstek Sultan Reşat tarafından kabul edilir.
Bunun üzerine Bediüzzaman Van'a gelir ve Van gölü kenarında yer alanEdremit'te medresenin temelini atar. Birinci Dünya Savaşı patlak vermesi üzerine üniversitenin kurulması tekrar sekteye uğrar.
Kurtuluş savaşı sonrası Sadi Nursı İstanbul'un işgali ve Milli Mücadele sırasında gösterdiği büyük hizmetlerinden dolayı Ankara'ya davet edilir. Ankara'ya gittiğinde Van'da kurmak istediği Doğu Üniversitesinin kurulması fikrini, bu kez TBMM'de gündeme getirir. Bazı milletvekilleri bu fikre karşı çıkarlar. Bediüzzaman milletvekillerine yaptığı konuşma sonrası 200 milletvekilinden ikna olan 163'ü, darülfünunun kurulmasını imzalarıyla kabul ederler. Ve Van üniversitesinin kurulması için 150 bin banknot tahsis edilir. Onay ve tahsisata rağmen Van'a üniversite kurulması hayata geçirilemez.
Sevgili Oktay Türkoğlu abimiz "Anılarıyla "Bir Üniversitenin Kuruluş Sancıları" adlı bir kitap verdi. Kitap 1979 yılında, Yüzüncü Yıl Üniversitesi'nin çekirdeğini oluşturmak amacıyla, Atatürk Üniversitesi'ne bağlı olarak kurulan Van Fen - Edebiyat Fakültesi, Fakülte Sekreterliği görevine atanan, bu görevi yanında, Van, Yüzüncü Yıl Üniversitesi'nin kuruluş çalışmalarında da görev alan. Dr. Lütfi Sezen tarafından kaleme alınmış Kitapta. İlginç ayrıntılar var.
Gazetemizin eski yazı işleri müdürü, değerli büyüğümüz Ali Laleci Van'a üniversite kurma çabalarını, Vanlıların verdikleri mücadeleyi dizi haline köşesinde yayınladı. Bu bilgilere katkı sunacak bazı ayrıntılar da şunlardır:
Doğu'da Şark Üniversitesi fikri ilk defa 1 Kasım 1937 nutukları ile Atatürk tarafından ortaya atılmıştır. Aynı nutukta üniversite kurulmasına uygun şehrin de Van olduğu gerekliliği belirtilmiştir. 1950 nutukları ile dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından tekrarlanmış. Ancak Atatürk'ün vasiyetine karşın Van'a üniversite kurulamamıştır.
Zaman zaman eksik, yalan yanlış bilgilerle üniversite kurulması konusunda Vanlıların yeterli çaba göstermedikleri ileri sürülerek Van halkını suçlayanlar 1915 Rus işgali, Ermeni olayları sonrası yakılıp yıkılan Van'a Cumhuriyet sonrası ilk lisenin dahi 1948'de açıldığı gerçeğini ya bilmezler, ya da görmezler. 1940'lı yıllara kadar Van'da lise olmadığı için o günün Vanlı gençlerinin bir çoğu lise okuma imkanı bulamamıştı. Rahmetli Fevzi Levendoğlu Hocamız lise okumak için günler süren tren yolculuğu sonrası Kars'ta yatılı olarak lise eğitimine başlamış. Van'da ilk lise açıldıktan sonra ancak lise eğitimini Van'da tamamlamıştı.
Van'da üniversite kurulması fikrinin yeniden ivme kazanması 11 Aralık 1973- 1977 tarihleri arasında Van Belediye Başkanlığı yapan rahmetliTayyar Dabbağoğlu tarafından başlatılmış. O dönemde Üniversite Kurma ve Yaşatma Derneği Başkanlığı'nı da yapan Dabbağoğlu bir grup yürekli Vanlı ile büyük mücadele vermişti.
O yıllar Van üniversite kurma çabaları Van'ın milli meselesi haline gelmişti. Siyasi mitinglerin yapıldığı Beşyol kavşağında, İskele caddesine doğru yolu bölen bir refüjde iki ayaklı, demirden kocaman bir levha vardı. Bu levhada Atatürkün Şark Üniversitesi vasiyeti yazılmıştı. Levha Valiliğe gelen giden devlet büyüklerine şehrin üniversite isteğini yansıtıyordu.
Başkan Tayyar Dabbağoğlu Van'a üniversite kurma mücadelesinden sonuç alamaz. 1975 yılında başlattığı girişimler farklı sonuç verir. Ve Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof Dr. Kemal Bıyıkoğlu Van Belediye Başkanlığı'na gönderdiği 24.04.1975 tarih ve 0.20.1/4046 sayılı yazıda Atatürk Üniversitesi Senatosu'nun 10.04.1975 gün ve 6 sayılı senato toplantısında üniversiteye bağlı olarak Van'da Fen Edebiyat Fakültesi kurulduğu bildirilir. Dabbağoğlu Erzurum'da alınan bu kararın Yüksek Öğrenim Kurumu'ndan 08.08. 1975 tarihinde olumlu karar çıkınca Milli Eğitim Bakanlığı'da YÖK kararını onaylayarak Van'da Fen-Edebiyat Fakültesi açılmasını uygun bulur. Fakülteye 1977 yılında 78 memur ve hizmetli, 252 öğretim üyesi ihdas edilir. Van Fen-Edebiyat Fakültesi İnönü İlköğretim Okulu'nun ikinci katında eğitim öğretime başlar.
31.10 1977 günü vefat eden Tayyar Dabbağoğlu'ndan sonra Van'a üniversite kurma mücadelesi bu kez gerçekçi ve samimi çabalarla dönemin Valisi Doğan Pazarcıklı tarafından sürdürülür.
Van'da kurulan Fen-Edebiyat Fakültesi için 2000-2500 dönüm arazi kamulaştırma işlemleri için görevlendirilen Dr. Ass. Jeo. Yük. Müh. Ali Bilgin, Jeo. Yük. Müh. Suat Boynukalın, İnş. Yük. Müh. Ahmet Orhan Topoğraf Erdal Tüzmen, İstimlâk Şefi Alâeddin Ağyurt'tan oluşan heyet 17.07.1979 tarihinde Erzurum'dan Van'a gelerek araştırma yapar. Araştırma sonucunda üç yer tespit edilerek rapor hazırlanır. Bunlar;
1- Edremit Hidroelektrik Santrali ile Gevaş arasında Van Gevaş Devlet Karayolu ve sahil ile çevrili arsa. Bugünkü Çiçekli beldesi ve çevresi. Bu güzelim yer inşaat yapmaya elverişli olmadığı, yer altı suyu imkanı olmadığı gerekçesiyle üniversite kampusu olarak uygun görülmez, buradan vazgeçilir.
2- Edremit Kadembas ile Çimento Fabrikası arası devlet yolu cepheli arsa. Bugünkü Jandarma Kampı karşısında yer alan arsa.Bu bölgede aynı şekilde kayalık olarak değerlendirilir, yer inşaat yapmaya elverişli olmadığı, yer altı suyu imkanı olmadığı gerekçesiyle üniversite kampusu olarak uygun görülmez, buradan vazgeçilir.
3- Bardakçı köyü Zelve Şehitliği yolu Akpınar (Mermit) deresi ile çevrili arsa. Bugünkü YYÜ bulunduğu kampus alanı. Heyet bu arsayı beğenir. Fakülte gelecekte üniversite arsası olarak da kamulaştırılmasını teklif eder. Yüzde 10.5'i mera ve köy tüzel kişiliğine ait Bardakçı köyü arsasından köylüler 250 dönümlük arsayı fakülteye bağışlar, diğer 2000 dönüm arsa ise 2-2,5 TL bedelle kamulaştırılır. Neticede Yüzüncü Yıl Üniversitesi için yaklaşık 5 milyon metrekarelik arazinin istimlâk edilir.
Van'ın ve üniversitemizin kaderini etkileyen o günkü heyet, üniversite için düşünülen ancak beğenmedikleri yerde Edremit TOKİ konutlarını ve beğenerek seçtikleri bugünkü YYÜ kampus alanının 30 yıl sonraki halini acaba gördüler mi? Ne düşünüyorlar, çok merak ediyorum.
YYÜ'nün kuruluş hikayesinin devamı bir sonraki yazıda..
