İkram Kali

Van Belediyesi ve Siyasette Onbirler Hareketı

İkram Kali

31 Mart 2019 günü gerçekleştirilecek yerel seçimler yaklaşıyor. Vanlı seçmenler büyükşehir, 13 ilçe belediye başkanı, belediye meclis üyesi ve mahalle muhtarı seçimi için oy kullanmak üzere sandık başına gidecek. Seçilecek belediye başkanları, belediye meclis üyeleri ve mahalle muhtarlarının vaatleri doğrultusunda yapacakları hizmetleri göreceğiz.  

Değerli okurlar, seçim süreci vesilesiyle sizleri 46 yıl önce yani 1973 yılı Van Belediyesi ve 73 seçimine damgasını vuran Onbirler Hareketı ile  ilgili ilginç gelişmelere götürmek istiyorum.

Ama önce Van'ın nüfusu ile ilgili iki çarpıcı bilgi…

Osmanlı dönemi 1910 tarihli Salnamede (İl yıllığı) Van'ın genel nüfusunun 315 bin, il merkezi nüfusu ise 80 bin olduğu belirtiliyor.

1970 nüfus sayımında ise  Van il geneli toplam nüfusu 325 bin 773, şehir nüfusu 46 bin 751, merkez nüfusu köylerle birlikte 88 bin 254 kişi olduğu belirleniyor.

1915'de travma geçiren Van, 1910 yılı nüfusuna 60 yılda ancak ulaşabiliyor.  Bu ayrıntı  kentimiz yakın tarihi ve sosyolojisi açısından önemli ve dikkat çekicidir.

Van Belediyesi'ne gelince…

46 yıl önce 1973 yılında bugünkü Merkez Bankası ve Park AVM arasında yapımı planlanan Kent Park alanındaki  boş arsada bulunan  belediye;  Cumhuriyet Caddesi'nden yaklaşık 7-8 metre yüksek kotta yer alan, 20-25 basamakla çıkıldıktan sonra önündeki birkaç basmak sonrası kapısından içeri girilen tek katlı, çatılı, yığma malzemeyle yapılan mütevazı mimariye sahip bir binada hizmet vermekteydi.

Belediye'nin sağında Atatürk İlkokulu, sonraları İl Özel İdaresi binası, sol tarafında  Şehir Parkı, arka kısmında Halk Evi/ Şehir Sineması (kışlık)  bulunuyordu.

Başkan Mustafa Altay, Başkan Yardımcısı Demiray Şaşıhüseyinoğlu tarafından yönetilen belediye meclis üyelerini M. Remzi Perihanoğlu, Suat Keçecioğlu,  Servet Mehterbaşıoğlu,  Fuat Şengül,  Baki Görgülü, Sulhattin Hamzoğlu, Ömer Faruk Orbay, Mustafa Altınbaş,  İsmet Yörük, Mizbah Halitoğlu, Şeref Önay, Ali İhsan Demirel, Timurlenk Bozkurt, Cevdet Güner, Nazif Işık, Ömer Polatoğlu, Ahmet Çelik, Cafer Akköprü, Nurettin Ergin, M. Sırrı Gazioğlu, İsmail Kısmet, Necmettin Yüzbaşıoğlu, Şemsettin Gündüz, İbrahim Talay, Kadri Perihan, Yaşar Budak, Tahir Arslan oluşturuyordu.

Yazı İşleri Müdürü Selahattin Şanal, Fen İşleri Müdürü Korkmaz Erdemir, Elektrik İşleri Müdürü Fikret Tekbudak, İşletmeler Müdürü Nahİt Selçuk, Hal Müdürü Zeki Gören, Muhasebe Müdürü Mehmet Metin, İktisat Şefi Fikri Gültaşlı, Zabıta Müdürü Cemal Türkoğlu, İşletmeler Saymanı Mehmet Gencer' in  olduğu belediye bu dönemde kısıtlı imkanlara sahipti.

3 otobüsü,1 çavuş 4 itfaiye erinin görev yaptığı  2 yangın söndürme aracı, 2 vidanjör, üç çöp arabası, 10-15 temizlik işçisi bulunan Van Belediyesi bu  imkanlarına rağmen rutin hizmetlerinin yanında  şehrin ara sokaklarını çamurdan kurtarmak amacıyla betonla kaplarken Sıhke Caddesi'ne turistik görünüm kazandırmak için proje hazırlıyor.

Seçilmiş belediye başkanı, meclis üyeleri ve  amirlerden oluşan belediye yönetimi geleceğin şehrini de  planlıyor.  Belediye bu amaçla;1973-1977 yıllarını kapsayan Üçüncü Beş Yıllık Yatırım Programı hazırlayarak önemli  hizmetler hedefleniyor.

Bir çoğu daha sonra seçilen başkanlar tarafından gerçekleştirilen 5 yıllık yatırım programında şu hizmetler yer alıyor:

Soğuk Hava Deposu, Obüs Garajı, Kanalizasyon, İmar Planındaki Yolların Açılması, Park-Çocuk Bahçesi, ve Yeşil Saha, Kapalı İçme Suyu Deposu ve  Şebeke İnşaatı, Belediye Sarayı ve Pasajı, Plaj yapımı, Milli Fuar Alanı,  Belediye Özel Araç Garajı (Otopark), Kapalı Sebze Hali İnşaatı...

1970'li yıllarında su ve elektrik...

Şehrin elektrik ihtiyacı 70'li yıllarda Etibank'a ait Edremit- Engil Hidro Elektrik Santrali'nin ürettiği elektrikten karşılanıyor. Belediye de elektrik dağıtım  hizmeti veriyor. Üretilen 4500 Kw'lık elektrik şehrin ihtiyacına cevap veremiyor. Şehrin elektriksiz semtlerinin  elektriğe kavuşması ve  ihtiyaç duyulan elektriğin karşılanması için 1971 yılında  20 bin lira harcamayla elektrik üreten santralde trafo sayısı 65'e çıkarılarak elektrik gücünün 8500 Kw'ya yükseltilmesi için ihale yapılıyor . Üçüncü Beş Yıllık Plan'ında Keban Barajı'ndan Van'a  elektrik nakil hattı çekilmesi projesine özel  bir yer veriliyor.

Şehrin içme suyu ihtiyacı 1970'lerde Erek Dağı eteklerinde saniyede 18 litre su veren Zernabat ile saniyede 40 litre suyu olan Bencevan kaynaklarından sağlanıyor. Kaynak suları  şehir için yeterli olmayınca belediye bir su kuyusu açarak kuyu suyuunu  şebekelere bağlıyor.

İller Bankası Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan 1/1000 ölçekli imar planının gönderilmesini bekleyen belediye bu yıllarda planlı şehirleşme çalışmalarının ön hazırlıklarını başlatıyor.

25 dükkânı, toptancı hali, kapalı sebze hali çarşısı (Peynirciler Çarşısı), hayvan pazarı, mezbahana, garajı ve birçok taşınmazı bulunan  dönemin Van Belediyesi Tuğla ve Kiremit Fabrikası, Şahmanıs Kömür İşletmesi ortakları arasında yer akarak yerel girişime  destek sağlıyor.

Bunlar 1973 belediye seçimini Başkan Mustafa Altay kazandırmaya yetmiyor. Zira Vanlılar belediyeden yeni hizmetler bekliyor.

 

 

Van siyasetinde Onbirler efsanesi

1973 yerel seçimlerine partiler hazırlık yaparken Van siyasetinde sürpriz bir gelişme yaşanıyor.

Memleketi adına sorumluluk duyan, siyaset dışında duran, sevdası yalnızca Van olan 11 esnaf, tüccar bir araya geliyor. Daha güzel yaşanılabilir, gelişen bir şehir için Van Belediye Başkanlığı seçiminde irade ortaya koyma kararı alıyor.  Onbirler Hareketı çalışma başlatıyor. Kabul ve ilgi gören oluşum disiplinli çalışkanlığı ile tanınan genç yaşından itibaren Van'a yararlı hizmetlerin içinde olan, halk arasında sevilip sayılan vizyon sahibi olan  İstanbul İl Milli Eğitim Müdür Yardımcısı Tayyar Dabbağoğlu'na adaylık teklifinde bulunuyor.  Teklifi kabul edince Onbirler Hareketı Dabbağoğlu'nu Van Bağımsız Belediye Başkan Adayı gösteriyor.

Van siyasi tarihine adını ilkeli, ahlaki ve güven veren duruşları ve başarısıyla yazdıran harekettin içinde toplumun saygı-sevgi duyduğu isimler yer alıyor.

Bu isimler...

Turan Haydaroğlu, Alaattin Şen, Nail Başıbüyük, Burhan Sofuoğlu, Mehmet Kuralkan, Halil Kırmızıtaş, Sülhattin Umman, Cevdet Baba, Zekai Dağtekin, Cevdet Ünsal,  Mustafa Pala'dan oluşuyor. Halkın içinden çıkan oluşumun sayısı katılımlar ile 40’a daha sonra binlere ulaşıyor.

Kapı kapı gezerek gece gündüz çalışan Onbirler Harekâtı rüzgar estiriyor.

Onbirlerin maddi ve manevi olarak karşılıksız desteklediği Tayyar Dabbağoğlu seçimde Van'ın efsane siyasi lideri, Van milletvekili,  eski başbakanlardan Ferit Melen'in desteklediği Cumhuriyetçi Güven Partisi adayı, mevcut belediye başkanı Mustafa Altay, CHP adayı Kaya Kayaçelebi ile yarışıyor. 

Bu arada oluşumda alınan karar doğrultusunda Onbirliler Hareketı içinden tek bir kişi belediye meclis üyeliği için müracaatta bulunmuyor.

Seçim renkli ve çekişmeli geçiyor

11 Aralık 1973 günü yapılan seçimi Tayyar Dabbağoğlu Melen faktörüne rağmen farklı sonuçla kazanıyor.

Rahmetli Ferit Melen seçim sonrası engin devlet adamlığı, bilgeliği ve Van sevgisiyle Tayyar Dabbağoğlu'na belediye başkanlığı süresince her konuda destek oluyor. Sorun yaşadığı yerlerde siyasi gücünü kullanarak yardımcı sağlıyor. Seçimi sonuçta Van’ın ve Van halkının kazandığını herkes kabul ediyor.

Onbirler seçim sonrası, "Biz memleketimiz için üzerimize düşen görev ve sorumluluğu Vanlıların destekleriyle  başarıyla yerine getirdik" diyerek aktif siyasetten ve belediyeden uzak durarak işlerin başına dönüyor. Başkanlığı süresince Onbirler Tayyar Bey'den yakınları ve kendileri için hiçbir talepte bulunmuyor. Meclis üyesi bulunmayan Tayyar Dabbağoğlu bu eksikliğe rağmen çok önemli hizmetler gerçekleştiriyor.

8 yıl başkanlık koltuğunda oturan,  Van halkının  "Abe"  lakabıyla sevgi ve saygı duyulduğu Mustafa Altay dönemi siyaset ve belediyede son buluyor. 

Başkan Dabbağoğlu'nun ömrü yeni bir seçime katılacak kadar uzun sürmüyor. Dabbağoğlu 1977 yılının kış ayında feci olay yaşıyor. Çıktığı tek katlı evinin çatısından kayıp düşerek hayatını kaybediyor. Kentin kaderinde bir sayfa böylece kapanıyor.

2 Nisan1918'de işgal ve savaştan ağır hasarlı ve kayıplarla çıkarak yokluklar içinde gelişmeye çalışan Van'ın belediyesinin ve siyasetinin yarım asır önceki durumu özetle böyle. 

2012 yılında büyükşehir olan Van, 31 Mart günü seçilecek belediye başkanlarından hezimet değil, önemli hizmetler bekliyor.

 

 

İz bırakan muhtarlar

1970'li yılların Van Belediyesi  ve siyasetini anlatırken   mahalle sakinlerine özveriyle hizmet eden mahalle muhtarlarını anmadan geçmek olmaz.

Şehir merkezinde…

Şerefiye Mahallesi Sabri Akdeniz'e, Bahçıvan Mahallesi Yusuf Şengül'e, Akköprü Mahallesi Rıza Akköprü'ye, Aşağı Norşin Mahallesi (Ali Paşa) Necati Suvar'a, Edremit Sokağı (Hacıbekir) M. Emin Kara'ya,  Emin Paşa Mahallesi Hüseyin Yaylacı'ya, Çalık Mahallesi (Cumhuriyet) Cemalettin Altıok'a, Halilağa Mahallesi Mehmet Emin Koçer'e, Hafızye Mahallesi Ahmet Akalın'a, Mercimek Mahallesi (Cevdet Paşa)  Şeref Dizlek'e,  Selimbey Mahallesi Sıddık Akkuş'a,  Şabaniye Mahallesi Selahattın Gültep'ye, Tepebaşı Mahallesi (Vali Mithatbey) Niyazi Dayıoğlu'na, İskele Mahallesi  Ali Deymez'e, Edremit Bucağı İbrahim Ceberrut'a muhtar olarak emanet ediliyor.

 

 

Dönemin siyasi partileri

Ferit Melen'in Senatör... Kinyas Kartal, Fuat Türkoğlu, Mehmet Salih Yıldız, Mehmet Emin Erdinç'in Van Milletvekili olduğu 1970'li yıllarda 6 siyasî parti Van'da faaliyet gösteriyor.

Adalet Partisi İl Başkanı Fevzi Kartal, CHP İl Başkanı Azmi Soydan, Cumhuriyetci Güven Partisi İl Başkanı Necmettin Vangöl, Milliyetçi Hareket Partisi İl Başkanı Servet Mehterbasıoğlu,  Milli Selamet Partisi İl Başkanı Yusuf Sürmeli, Demokrat Parti İl Başkanı Hikmet Tekbudak tarafından yönetiliyor.

Şehrimizin demokratik hayatına, kalkınmasına katkı sunarak aramızdan ayrılan siyasilerimizi, seçilmişlerimizi ve muhtarlarımızı rahmetle, saygıyla anıyorum.

Yazarın Diğer Yazıları