Tarıma Dayalı İhtisas OSB yanlış mı planlanıyor?

1970'li yıllarda 8 milyon küçükbaş hayvan potansiyeline sahip olan, Bağdat'tan Şam'a, Halep'ten Tahran'a hayvan ihracatı yapan Van, 2 buçuk milyon hayvan potansiyeliyle bugünde Türkiye’nin en büyük küçükbaş hayvan üreticisidir.

Olmayan ahırlara verilen hibe krediler, eşe dosta, yandaşa dağıtılan ve öldü denilen ithal hayvanlar, emeklerle kurulan ama çalışmayarak kapanan ahırlar, tarım ve hayvancılık tesisleri, takibi yapılmayan projeler, ortak akla değer verilmeyen sayısız toplantılar, iyi niyetli olmayan projelere verilen destekler, heba edilen kaynaklar ve daha birçok olayın yaşandığı Van'ın 40 yıllık hayvancılık öyküsü 40 cilt kitaba ancak sığar.

Tarım ve hayvancılık alanında yapılan az sayıda iyi işlerde var. Birde yeni hayata geçirilen Tarıma Dayalı İhtisas OSB projesi var.

Ancak yeni projeyle ilgili kaygılar var.

Hafızamızı tazeleyelim önce…  

Van Ticaret Borsası Eski Başkanı Feridun Irak, yönetimi ve ekibi tarafından 2005 ve 2006 yıllarında Van Ticaret Borsası Organize Hayvancılık Bölgesi A.Ş.'yi (VOTAŞ) kurarak Tarım Meslek Lisesi'nin 9 bin 500 dönümlük arazisi 1.7 milyon liraya satın alındı.  Arazi sahibi VATBO kamu-özel sektör ve meslek kuruluşu işbirliğine örnek olmayı hedefleyerek Van Ziraat Odası, özel sektör olarak 30 işadamı ile yola çıkılan proje için 6.5 milyon lira harcadı. 250 baş damızlık süt sığırının yetiştirileceği, 3.5 kilometrelik alanda 11 bin elma ağacı dikildiği proje tamamlandığında işletmedeki sığır sayısının 2 bin baş öngörüldüğü işletme günlük 100 ton kapasiteli süt işleme fabrikası kurulması öngörüldü.  Her yıl ortalama 800-900 baş damızlık süt sığırının yetiştireceği Türkiye'nin ilk ve tek 'Organize Tarım İşletmeleri (VOTAŞ) Projesi' olduğu belirtilen, toplam yatırım maliyeti 20 milyon lira olan projeyle 250 kişinin istihdamı planlandı. Proje kapsamında enerji üretimi, kaba yem üretimi, meyvecilik ve seracılık bir arada olması, bin baş sığırın ihtiyacını karşılayacak şekilde de ikişer adet sağım, doğumhane ve süt ünitesi, sağım ünitesi, doğumhane ve hastane yapıldı. 

Güneş enerjisinden yararlanılmasının yanı sıra Ziraat Meslek Lisesi'nin yeniden açılması, sulanabilir arazide tarıma varıncaya kadar önemli tarımsal hedefler öngörülen, Van Ticaret ve Sanayi Odası'nın da ortağı bulunduğu 'Organize Tarım İşletmeleri Projesi'  daha büyümek için VOTAŞ beklediği destekleri alamayınca 2016 yılında VOTAŞ hisseleri Van Büyükşehir Belediyesi'ne devredildi. Bu arada 9 bin 500 dönümlük arazinin 5 bin 500 dönümü yeni yatırımlar yapmak isteyen VATBO'ya iade edildi.

Bir yıl sonra Büyükşehir Belediyesi VOTAŞ hisselerini ihaleyi çıkardı.  Büyükşehir 19 milyon 510 bin TL'lik teklifle ihaleyi kazanan Van Ticaret ve Sanayi Odası kuruluşu Asya Tarım Hayvancılık İnşaat A.Ş.'ye 39 yıllığına 30 Kasım 2017 günü hisseleri devretti.

VOTAŞ yoluna devam ederken 1977 yılında bir Dünya Bankası Projesi olarak Van'da kurulan başına gelmedik kalmayan, 1985 yılında Entegre Et Tesislerinin temeli atılan ve 1988 yılında üretime başlayan Van Et düşük kapasiteyle çalışırken, Alaköy'de tamamlanan et ve süt kombinası açılmaya hazırlanırken yeni bir gelişme daha yaşandı.

Tarım ve Orman Bakanlığı, valilik öncülüğünde, Büyükşehir Belediyesi, Ticaret ve Sanayi Odası, Van Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı, İpekyolu, Tuşba, Gevaş, Gürpınar belediyeleri, Van Ticaret Borsası, Van Kırmızı Et Üreticileri Birliği ve Van Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği'nin paydaş olduğu, çok sayıda insanın istihdam edileceği, 12 bin büyükbaş hayvanın yetiştirileceği, et işleme ve kaba yem üretim tesislerinin bulunacağı Tarıma Dayalı İhtisas Organize Hayvancılık Bölgesi'nin (TDİ OSB), kurulmasına onay verdiğini açıkladı.

Etüt çalışmaları başladı

TDİ OSB projesiyle Gürpınar, Edremit ve Gevaş ilçelerimiz arasında kalan ve mera olarak kullanılan 17 milyon metrekarelik arazinin, 4 milyon metrekaresi TDİ OSB olarak değerlendirilecek.  12 bin büyükbaş hayvana yetecek işletmeler kurulacak. TDİ OSB’de 4 ton et işleme, deri işleme ve yem fabrikalarının kurulacağı, ayrıca hayvan gübrelerinden elektrik enerjisi üretilerek işletmelerin maliyetlerinin düşürülmesi öngörülüyor. Projede ahırların çatısına kurulacak güneş enerjisi panelleri ile işletmelerin elektrik ihtiyaçlarının bir kısmı da buradan karşılanacak. Üretilen ürünlerin yerinde katma değeri yüksek ürünlere dönüşeceği, sucuk, salam gibi ürünler elde edilecek. İhracat imkanıyla ilimizin hayvancılığının yüzde 8'i burada yapılabileceği planlanan TDİ OSB arazisinde jeolojik etüt çalışmaları geçen hafta başladı.  İki yılda tamamlanması planlanan tesis ülkemize, Van'a ve besicilerimize hayırlı olsun.

Projeye uyarı ve itiraz var

Van Ticaret Borsası Eski Başkanı, VOTAŞ kurucusu, Feridun Irak, yeni projeyle ilgili sorularımızı yanıtladı. Irak, Vali Mehmet Emin Bilmez'e çağrıda bulunarak TDİ OSB ile ilgili itiraz ve çözüm önerilerinin olduğunu söyledi. Sektörde edindiği tecrübe ve deneyimlerle konuştuğunu anlatan Irak, bu önemli projede hatalar yapıldığını, hatalardan dönülmesi gerektiğine dikkat çekerek şunları söyledi: 

1. TDİ OSB toplantılarına katılarak orada fikirlerimi, tecrübelerimi paylaştım. Ancak yola çıkıldığı zamanla, gelinen nokta arasında büyük farklılıklar var. Söylediklerimiz masada kalmış. Bu durum beni endişelendirmektedir. Bu proje şuanda 11 ilde uygulanıyor ve hiçbirinde başarı elde edilmemiştir. Sebebi ise uygulamadaki yanlışlıklardır. (O zaman neden Van'da da uygulanıyor? İ.Kali)

2. Projenin başarılı olabilmesi için işletmelerin kaba yemini kendilerinin üretmesi ve işletme sayılarının da buna göre belirlenmesi gerekir. Hayvancılıkta hele ki büyükbaş hayvancılıkta, başarılı olmanın olmazsa olmazı, yemini kendiniz üretiyor olmanızdır. Eğer ki hayvanların kaba yemini kendiniz üretemiyorsanız bugün ki şartlarda dünya ile rekabet etmeniz başarılı olmanız imkânsızdır.

3. Güneş enerjisinden faydalanmak için kurulması gereken tesisler yem depolarına, yaklaşık 3 bin dönüm arazi ayrılırsa, geri kalan 5 bin dönümlük arazi ile tarım yapılır. 5 bin dönümlük araziden elde edilecek kaba yemi, orantısına ve arazi büyüklüğüne göre işletme sayısı belirlenmesi gerekir. Burada 5 bin dönümlük işletmeler bulunmalıdır.

4. Van Organize Sanayi Bölgesi'nde kapasitesinin yüzde 10'u ile çalışan yem fabrikaları dururken ilk toplantıda hiç gündeme gelmeyen yem fabrikası kurulmasının gündeme gelmesi manidardır, yanlıştır.

5. Geçmişte yem fabrikası olan biri olarak söylüyorum; kendi ilimizde fabrikaları yüksek kapasite ile çalıştırarak korumak yerine, projenin içine yem fabrikalarının konulması yanlıştır.

6. Proje alanının yanında kapasitesinin çok ama çok altında çalışan Van Et var. Et kombinası projeden kesinlikle çıkarılmalıdır.

Bir maddede ben ekleyeyim.

Şehir içinde bazı ailelerin sütünü, yoğurdunu karışlayan 3-5 inekli aile tipi ahırları var. Ahırların TDİ OSB'ye taşınması mümkün değildir. 100-200 hayvandan oluşacak işletmelerden oluşan proje farklı, aile tipi işletme daha farklıdır.

Damdan düşeni dinleyin

Hikâyeyi biliyorsunuz. Damdan düşen Nasreddin Hoca, her kafadan bir ses çıktığını görünce "Bana damdan düşen birini getirin" demiş.

Hayvancılık projelerinde Van'ın damdan düşeni, bilge insanlarından biri Feridun Irak'tır. Irak'ın kaygıları, uyarıları dikkate alınmalıdır. Başarısız 11 projeden söz ediliyor. Başarısız 12'ci proje Van'da olmamalı.

TDİ OSB’nin amacına uygun şekilde hayata geçirilmesi ve profesyonellerce yönetilerek hizmet vermesi hepimizin temennisidir. Lakin küçükbaş ve mera hayvancılığında 1 numara olan Van'ın başarısız projelere rağmen büyükbaş hayvancılık yapma inat ve ısrarına anlam veremiyorum.