Sivilleşme mi, bütünleşme mi, bölünme mi?

Siyaset, antropoloji, sosyoloji ve diğer birçok bilimi alanına giren, kolektif dayanışmanın etkin olduğu aşiretler-topluluklar yaşadığımız coğrafyada toplumun sosyolojik bir gerçeğidir. Aşiretler-topluluklar kimi zaman abartılmakta kimi zaman da yok sayılabilmektedir. Geçmişte geleneksel yapı içinde aşiret ağası, beyi veya lideri etrafında toplanan aşiretler-topluluklar son dönemlerde kırsaldan kente yoğun göçlerin olması, eğitimli genç birey sayısının artması ve birlikte reform geçiriyor!  Ağalık- lider temsiliyeti yerine dernek başkanlığı geliştirilmeye başlandı..

Kent yaşamı ile birlikte kabuk değiştiren  aşiretlerin sivil toplum yapılanması İl içinde farklı, İl dışında farklı şekilde oluyor. Mesela yoğun olarak İstanbul, Adana, Kocaeli gibi kentlerde yaşayan aşiret bireyleri bulundukları kentlerde aşiret adı yerine il, ilçe bazen de köy isimleriyle kurdukları hemşehri dernekleri çatısı altında bir araya geliyorlar. Farklı aşiret üyelerinin oluşturduğu bu derneklerin faaliyetleri genelde üyelere taziye, düğün, hastalık gibi zamanlarda sosyal destek sağlamak oluyor. Ayrıca siyasilerin gözdesi olan aşiret mensupları etrafında kurulan dernek, federasyon, konfederasyon yöneticilerinden bir kısmı genel ve yerel seçim dönemlerinde siyaset sahnesine aday adayı ve aday olarak çıkabiliyor. Ancak yanlarında varsaydıkları aşiretlere/oylara rağmen siyasette arzu ettikleri yere ulaşmaları mümkün olmuyor!

Şehrimizde son dönemlerde aşiret ve topluluk gençlerinin öncülüğü ve yönetiminde kurumsal bir anlayışla yönetilen sivil toplum kuruluşu yani dernekleşmeye dayalı sistem etrafında toplanılması aşiretlerde-topluluklarda ilgi görmeye başladı. Bu tür derneklerin sayısı hızla artıyor.

Van'da ilk olarak Azerbaycan hanlıklarından oldukları belirtilen Makü Hanlığı bünyesinde bulunan Oğuz Türklerinin Çepni boyundan oldukları belirten Küresünniler topluluğu gençleri öncülüğünde Tarih ve Kültür Araştırma Derneği kuruldu.  Topluluğun ileri gelenlerinin destek verdiği dernek kuruluşunu şu ifadelerle açıkladı: "Van ve çevresi ile Türkiye'nin birçok iline dağılmış, Azerbaycan ile İran'da halen varlıklarını sürdüren Küresünnileri bir araya getirerek, tarih ve yok olmaya yüz tutan kültürlerini yaşatmaktır. Sünni oldukları için mezheplerinden dolayı İran'dan zorla göç ettirilmeyi, dışlanmışlığı, ötekileştirilmeyi ve mazlum bir halk olmayı iliklerine kadar yaşayan Küresünniler, küçümsenme zincirlerini kırarak 'Bir Halkın Uyanışını' aradan geçen 100 yıl sonra halklarla bütünleşerek paylaşmak istiyor.

Politik bir temsil olarak 2016 yılında  merkezi Van olan Kadim Aşiretler Federasyonu kuruldu. Aralarında Graviyan, Ezdinan, Gevdan, Alan, Jirki, Mamhuran, Şidan, Mehmet Piran, Haviştan, Halilan, Gevaş Beyleri, Görentaşlılar, Brukiler, Kürhesünniler, Milan, Özvanlı, Haniler, Bekiran, Şemsikan, Arvasiler, Menzik, Celali ve Pinayanişi gibi aşiret temsilcilerinin yer aldığı federasyon " Ülkemizde yer yer büyük ve küçük yüzlerce aşiret bulunmaktadır. Aşiret dildir. Kültür yönünden büyük bir benzerlik gösteren, birçok sülaleden oluşan, yapısındaki aileler arasında köken, kan veya evlilik bağları bulunan, aynı dine inanıp, aynı veya benzer ekonomik alanda faaliyet gösteren, göçebe veya yerleşik nitelikteki topluluktur… Aralarında husumet bulunan aşiretleri barıştırmak, onları bir araya getirerek hayırlı işler konusunda işbirliği sağlamak ve bunların arasında birlik, beraberlik ve kardeşlik duygularını pekiştirmek" ifadeleriyle kuruluşunu duyurdu.

Van'ın kalabalık kitleye sahip aşiretlerinden Burukan aşireti gençleri 2018 yılında dernek çatısı altında birleştiklerini açıkladılar. Dernek açılış törenine  aşiretin ileri gelenleri de  katıldı. Kurumsallaşmak amacıyla dernekleşmeye gidildiği belirtilen  açıklamada, "Brukan Aşireti birden çok ülkeye ve coğrafyaya yayılmış olan geniş nüfusunu kurumsallaştırarak sahip olduğu kadim tarih ve kültürünü gelecek nesillere aktarmak, birbirleri arasında gönül bağı kurmak, dayanışma adına veri tabanı oluşturmak ve tüm bu kurumsal yapıyı ülkemizin sahip olduğu ortak paydada birleştirerek ihtiyaç duyulan birlik ve beraberliğe katkı sunmak, derneğimizin ortak amacı ve hedefi olacaktır. Hiç bir şekilde bu yapılanmanın bölünmeye parçalanmaya ve ya farklı yaklaşımlara çekilmesi şeklinde algılanmasın. Tam aksine ülkemizin içinde bulunduğu durumları değerlendirdiğimizde, bölgemizde yaşanan olaylara bakıldığında, aşiret topluluklarının kurumsallaştırılmasına en çok ihtiyaç duyulan bir dönem olduğu" belirtildi.

Van'ın yerli ailelilerinin genç ve orta yaştaki eğitimli bireylerinin girişimleri ve öncülüğünde 2017 yılında başlayan dayanışma çalışmaları Kadirşinas Vanlılar Derneği'nin kurulmasıyla tüzel kimlik kazandı. Dernek kuruluşunu Vanlılar arasında birlik beraberliği sağlamak, Van'a hizmet etmek, Van'ın tanıtımına ve kalkınmasın katkı sağlamak amacıyla sosyal ve kültürel etkinlikler düzenlemek olarak açıkladı.

En son Özalp Mukurililer Derneği kuruluşunu sosyal medya üzerinden ilan etti.  Bizim bilmediğimiz veya duymadığım kurulmuş veya kuruluş çalışmaları olan aşiret dernekleri olabilir.

Aşiret, topluluk vurgusu yapılarak dernek kurulmasıyla ilgili farklı görüşler var. Kimileri aşiretlerin-toplulukların kentleşmeyle birlikte dernekleşerek daha etkin ve yararlı hizmetler yapacağını ileri sürerken kimileri de etnik yapıya, aşirete, topluluğa dayalı isimlerle dernek kurulmasının bölünmelere, ötekileştirmelere hatta ileride çatışmalara  yol açacağını ileri sürüyorlar.

Bilim adamı sorululuğu ve ahlakıyla Van için çok önemli bilimsel çalışmalar yapan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyoloji Bölüm Başkanı değerli dostum Suvat Parin'e aşiretlerin dernekleşme konusunu sordum.

Hocamın yanıtı netti.

Aşiret ve toplulukların dernek kurmalarının siyasilere güç gösterisi olduğunu kaydeden Parin şunları söyledi: "Modern toplumlarda sivil toplum örgütleri insanların örgütlenebilmeleri açısından çok önemli deneyimlerdir. Fakat biraz heterojendirler. Bizde ise tam aksi bir durum var. Bu şekilde dernek dünyanın hiçbir yerinde yoktur. Burukiler veya Mukiriler Derneği gibi bir şey olamaz. Bu bütünüyle Türkiye'de politik arenada nemalanmayla ilgili bir güçtür. Van'daki çoğu derneklerin sadece tabelası var. Dernek kurmalarının nedeni siyasilere güç göstermektir. Dernekler modern toplumlarda önemlidir fakat bizim gibi toplumlarda sadece bir güç elde etme, karşı tarafa bir güç gösterme anlamı taşıyor."

Sivilleşmeyi, dernekleşmeyi sanırım yanlış anlıyoruz.  Veya doğru anlayıp  işimize geldiği için yanlış kullanıyoruz.