İkram Kali

Seyyahların gözüyle Van (1)

İkram Kali

Çeşitli dönemlerde Batı'dan çok sayıda seyyah Van'a gelerek seyahatnamelerinde bölgenin coğrafi,  siyasi, etnik, askeri, dini ve ekonomik durumu hakkında ayrıntılı bilgilere yer vermiş.

 

Bir yazarın değişik sebeplerle yurt içinde ve yurt dışında yaptığı geziler sırasında gördüklerini, yaşadıklarını, duyduklarını anlattığı yazılara gezi (seyahat-seyahatname) yazısı deniliyor. Seyahatnamelerde gezilen yerlerin toplum yapısı, kültürü, önemli şehirleri yanında; orada yaşayan insanların günlük hayatı, dili, dinî inanışları vs. ile gezi sırasında yaşanan olaylar konu ediliyor.

 

Akademisyen İsmail Mangaltepe Van'a gelen seyyahların seyahatnamelerini araştırarak Van açısından çok değerli bir eser ortaya koymuş.

 

İsmail Mangaltepe tarafından 2005 yılında yaptığı uzun araştırmalar, emekler sonucu yüksek lisans tezi olarak hazırlanan, 2010 yılında XIX Yüzyıl Seyyahlarına Göre Van isimli kitap  olarak basılan eserde Van ile ilgili çok önemli bilgiler yer alıyor.

 

 Mangaltepe, kitabında Van'ın Türkiye'nin stratejik noktasında bulunması, Kafkasya, Orta Asya, Uzak Doğuya açılan konumda olması nedeniyle Şark meselesi adı altında hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik stratejiler geliştirmeye ve bunları uyguladıklarını, Van ve çevresi de batılıların ilgi odağı olmuş bölgelerden biri olduğuna dikkat çekiyor. Kitapta,  XIX. yüzyılda Van ve çevresine seyahat gerçekleştiren seyyahların yazdıkları eserlerden yola çıkarak batılıların bu bölgeyle ilgili dikkatleri ayrıntılarıyla ortaya koyuluyor.

 

Van hafızasının canlanması, bilgilerin tazelenmesine önemli katkılar sağlayan XIX Yüzyıl Seyyahlarına Göre Van adlı eserde  coğrafya, bölgenin fiziki durumu, Van sancağı ve Kazaları, Van ve Çevresindeki etnik ve dini yapı ve mimari eserler ayrıntılı olarak ele alınmış.

 

Van Merkez Sancağı bölümünde seyyahların Van'ı Semramis'in kurduğu belirtilirken, Van'da Tarım Ticaret ve Sosyal İşler Bakanlığı'na bağlı olarak Tarım Bankası'nın bir şubesinin olduğu, 1896 yılında Şakir Paşa ve Teftiş Heyeti'nin Van Vilayetinde yaptığı tespitlerin rakamları da yer alıyor.

 

Bu tespite göre Van'da; İslam 207. 278, Ermeni 71.106, Nasturi 28.750,Yahudi 1.408 olmak üzere 300. 292 nüfus bulunuyor.

 

Devlet borçları idaresi bakından Van Vilayet merkezinin Erzurum'da bulunan nezarete bağlı olduğu,1881 yılında Van'a gelen M.E. Chantere'nin tespitine göre posta idaresi müdürünün Fransız asıllı M. Gaillard olduğu belirtiyor.

 

Van'da 26 Telgraf istasyonunun olduğu, bunlardan üçünün uluslar arası yazışma görevi yaptığı, burada telgrafların Türkçe ve Fransızca alınıp gönderildiği, 23 istasyonun ise yurt içi haberleşme görevi yürütüldüğünden söz ediliyor.

 

Her bölümünde şaşırtıcı bilgelerin, istatistikî rakamların yer aldığı tarihe yolculuk yapılan  kitapta, 1876 yılında yayınlanan Tarih-Coğrafya sözlüğünde Van Paşalığı'nda kazlarla birilikte 150.000 kişinin yaşadığı vurgulanıyor.

 

1891 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun bütün coğrafyası hakkında geniş bilgiler veren seyyah V. C. Cuinet, Van'ın nüfusunu şu şekilde açıklıyor.

 

 Müslümanlar:  Osmanlı Türkleri 10.500, Kürtler 50.000,  Çerkezler 500.  Hıristiyanlar:  Ermeni Gregoryenler 64.000, Ermeni Katolikler 708, Ermeni Protestanlar 209, Keldani Katolikler 1.000,  Fransız misyonerler 2. Yahudiler 1.000,  Yezidiler 1.400, Çingene 600 olmak üzere toplam 130.000 bin kişiden oluşuyor.

 

 M.J. Duckerts 1904'te yazdığı eserinde Van Merkez nüfusunun 30.000 olduğu, Doğu Anadolu'da Türk- Kürt nüfusunun ise 3.000.000,  Ermenilerin  700. 000 oluğuna yer veriliyor.

 

 Kitapta  mahalleler ilçeler, ticaret ile ilgili çok çarpıcı bilgiler yer alıyor.  Özellikle Çatak ilçesinin ticari hayatı, üretim ürünleri  şaşırtıcı, dikkat çekici niteliktedir.

 

Gelecek yazımızda kitapta yer alan ancak bugüne kadar pek bilinmeyen, duyulmayan alıntılar paylaşmaya devam edeceğiz.

 

 

Kitaplar destek bekliyor

 

Van’ın tarihine, kültürüne, toplumsal yaşamına,  yazdıkları değerli kitaplarla katkı sunmaya çalışan  yazarlarımız var.

 

Yazarlarımızın uzun araştırmalar, yorucu emekler ve maddi fedakârlıklar sonucu   hazırladıkları Van ile ilgili kitaplarda çok değerli bilgiler yer alıyor.

 

Şehrimizle ilgili çıkan her yeni bir kitap yeni bilgi içeriyor.

 

Geçmişle günümüz arasında bağ kurarken gelecek için de yol gösteriyor.

 

Van ile ilgili kitapların olan yazarların desteklenmesi gerekir.

 

Van Büyükşehir Belediyesi’nin Van’ın kurtuluşunun 100. yılı olan 2018 etkinlikleri kapsamında Van konulu 100 yeni kitap çıkarma çalışmaları devam ediyor.  Bunlar güzel, yararlı çalışmalar ama daha fazlasına ihtiyacı var.

 

Van’a yapılacak hizmetlerin en güzellerinden biri eğitime, öğretime, kitaba yapılan yatırımdır.  Yaşadığı şehri her yönüyle okuyarak araştıran, tanıyan ve tanıtan, yaşadığı yere aidiyet duygusu taşıyan, kendisi ve çevresiyle barışık bilgili ve duyarlı bir nesil yetiştirmenin yolu kitaplara ve yazarlara destekten geçtiği de unutulmamalıdır. 

 

Şehrimizin tarihi, kültürünü, ekonomik ve sosyal yaşantısını öğrenciler, araştırmacılar ve vatandaşlar  şehir  kitaplarından öğrenmektedirler. O nedenle Van ile ilgili  daha çok kitabın yazılmasına, daha çok kitabın okurlarla buluşturulmasına ihtiyaç vardır.

 

Van Büyükşehir Belediyesi başta olmak üzere… 13 İlçe belediyesi,  gençlik merkezleri ve üniversitemiz yazarların kitaplarının basılmasına yardımcı olmaları gerekir. 

 

Ayrıca kurumlarımız eğitim için kaynak harcarken… Kütüphaneler kurarken Van’ı farklı yönlerden ele alan baslı olan kitaplarından yazarların maddi yükünü hafifletecek sayıda kitap alabilirler. Genel bütçe giderleri içinde bu rakamın sözü dahi edilmez.

 

Valilik talimatıyla kurulacak bir komisyonun incelemesi sonrası uygun görülen kitapların basılması, basılan kitaplardan da satın alınarak okullara, kütüphanelere dağıtılmasıyla  Van ile ilgili kitap yazan yazarlara ve yazacak olanlara  destek ve teşvik sağlanmış olur.

 

Yazarlara, kitaplara destek, Van’ın kültürüne eğitimine,  geleceğine destektir.

 

Destekler yeni edebiyatçıların, araştırmacıların, şehrine gönül veren yazarların önünü açarak  yeni yazarların çıkmasını da teşvik eder.

Yazarın Diğer Yazıları