Merak edenlere Van raporu

1862 Osmanlı nüfus sayımına göre Van Vilayeti'nin toplam 418.700 olan nüfusun 209.100'ünün Müslüman, 209.600'ünün Hıristiyan ahali olduğu tespit edilmiştir.

1914'e gelindiğinde Osmanlı nüfus sayımına göre Van'da Ermenilerinin nüfusunun 67.797,  Müslümanların (Türk-Kürt ve diğerleri) nüfusunun ise 179.422 olduğu kaydedilmiştir.

Ermenilerin Van'da çıkardıkları ilk isyan 1895 yılındadır. Rus generali Mayewski'nin bildirdiğine göre, Ermeni komiteleri, Ermenileri ayaklanmaya teşvik etmiş, hatta anarşi ve teröre karşı çıkan bazı Ermenileri şiddetle cezalandırmışlardır.

I. Dünya Savaşı sırasında 2-3 Nisan 1915'de Rusların desteğiyle Van Ermeni İsyanı ya da İkinci Van İsyanı  ve    çatışmalar başlamış, şehir merkezine sıçrayan çatışmalar 15 Nisan'dan sonra şiddetlenmiştir. Van çevresinde 250 bin kadar Ermeni çetesi toplanmıştır.

Rus işgal ve Ermeni isyan ile birlikte eski Van şehri günlerce yakılıp yıkılmış, on binlerce Müslüman ahali katledilirken  Van'da yaşam kesintiye uğramıştır.

3 Mayıs 1915'ten itibaren canlarını  kurtarabilen Vanlı Müslüman yaşlı, kadın, çocuk kara ve göl yoluyla   zor koşullarda farklı illere göç etmek zorunda kalmıştır.

Rus birlikleri Ermenilerin kontrolündeki Van'ı 18 Mayıs 1915 günü işgal etmiştir. 21 Mayısta Rus General Yudeniç Van şehrine girmesi ve Aram Manukyan'ı Vali olarak atanmasıyla Van düşmüştür."

Malazgirt'te Osmanlı kuvvetlerine yenilen Rus kuvvetleri Van'da toplanan Ermenilerle beraber Temmuz ayı içerisinde acilen Van'ı terk etmek zorunda kalmış. Ermeni çeteleri Van'ı ateşe vererek terk etmişlerdir. Osmanlı kuvvetleri kısa bir süre sonra Van'ı tekrar Rus ve Ermenilere terk etmek zorunda kalmıştır. Van Türk Ordusu tarafından 2 Nisan 1918'de kurtarılmıştır.

 Savaş, ölüm ve göçler ile Van şehri insan gücünü, ekonomik potansiyelini, toplumsal hafızasını yitirerek harap bir kente dönüşmüştür.

Çeşitli kaynaklarda işgal, isyan ve göç sonrası   1918-1920 kayıtlarına göre Van'ın şehir merkezinde 3 ile 6 bin civarında Van'lının  bulunduğu belirtilir.

Van, Cumhuriyetin ilanı ile 1923' de Vilayet olur.

1920-30 arası Bağlar Mevki denilen bugünkü ovada yokluk, imkânsızlıklar içinde 3 yıl süren işgal ve savaş sonrası Van şehri yeniden kurulmaya başlar.

1920-1937 yılları arasında Van'daki iskân çalışmaları yürütülür. İran, Kafkasya'dan gelen toplam 13.545 muhacir, mülteci Van'da iskân edilir.

 1927 yılındaki nüfusu sadece 6.981 kişiden oluşan Van şehrinin nüfusu 10.000 rakamına ancak 1940'ta ulaşır.

1944'de Van-Erciş'te etkili olan 5.9 şiddetinde depremde 194 kişi hayatını kaybederken çok sayıda konut hasar görür.

1945'de Van merkezinde 5.8 şiddetinde meydana gelen depremde can kaybı yaşanmazken ev ve ahır gibi yapılar ağır ve orta şiddete etkilenir.

Van 1918 sonrası gelişmeye, kalınmaya diğer illere göre çok gerilerden başlar. Örneğin Van ancak 1948'de Lise, Kız ve Erkek Meslek Liselerine kavuşur.

1972 yılında 5,2 şiddetinde  hasarlı deprem daha yaşanır.

24 Kasım 1976 da Çaldıran-Muradiye'de 7.5 büyüklüğünde meydana gelen, 3 bin 840 kişinin hayatını kaybettiği deprem sonrası bu ilçelerimizden Van şehir merkezi ve il dışına göçler olur.

1980'den itibaren bölgede ve Van'da yaşanan olaylar, çatışmalar, ölümler kırsaldan şehir merkezine doğru yoğunlaşarak yaygınlaşır.  Toplumda  ilk tedirginlik bu şekilde filizlenir. 1980 de 93 bin olan şehir nüfusu 1990 da 153 bine 2000 yılında da 284 bine çıkmıştır

1990'dan itibaren önce Hakkâri'nin Çukurca ilçesinin Uzundere beldesinden olmak üzere çevre illerden  çok sayıda aile güvenli buldukları Van'a göç eder.

1992'den itibaren plansız  göç  almaya başlayan Van,   Antalya, Mersin, İzmir, İstanbul, Bursa, Ankara gibi illere  hızla göç vermiştir.

23 Ekim-9 Aralık 2011'de Van-Erciş merkezli iki büyük depremde 644 kişi hayatını kaybederken 20 binden fazla binada ağır ve orta hasar meydana gelmiştir. Deprem nedeniyle Van'dan 68 bin 731 kişi farklı illere göç etmek zorunda kalmıştır. Göç edenlerin çok büyük çoğunluğu Van'a bir daha geri dönmemiştir.  Aksine onlara yeni aileler eklenmiştir.

 Depremin ardından Van,   yaşanan olayların etiksiyle geçen 4 yıl içinde ekonomik ve sosyal açıdan toparlanamaz.

6-7 Ekim 2014'de aralarında Van'ın da bulunduğu çok sayıda ilde meydana gelen sokak olaylarında iş yerleri, kamu binaları, araçlar yakılıp yıkılmıştır. Deprem yıkımının üzerine  gelen,  toplumda kaos ve endişe yaratan şiddet olayları Van'dan dışarıya göçü tetiklemiştir.

1990'lı yıllarda başlayan şiddet olayları, çatışmalar iş yaşamını ve toplumsal hayatı doğrudan etkilemeye devam etmesi nedeniyle Van'dan farklı illere sermaye ve insan göçü artarak devam etmektedir.

Yıl 2016. Hakkâri, Şırnak gibi illerden çok sayıda aile Van'a kafileler halinde göç geliyor. Şehir nüfusunun hızla arttığı son 35 yılda birçok problem ortaya çıkmıştır. Göçle gelen büyük nüfus yığınının şehre adaptasyon problemi sürmektedir.

 Gelelim bu tablonun anlattığı sonuca.

Öğrencilerin yarıyıl tatiline girdiği 26 Ocak 2015 Cuma günü Türkiye İstatistik Kurumu ( TUİK) Van'ın ekonomik, sosyal göstergeleri  açıkladığında yaşanan sorunlu sürecin sonuçları bütün çıplaklığıyla ortaya çıkmıştır.

Van'ın  Altyapı hizmetlerine erişim endeksinde 45'nci sırada,  Yaşam memnuniyeti endeksinde 49'uncu sırada,  Çevre endeksinde 57'nci sırada, Sosyal yaşam endeksinde 59'uncu sırada,  Güvenlik endeksinde 60.ıncı sırada,  Konut endeksinde 71'inci sırada, Çalışma hayatı endeksinde 73'üncü sırada, Gelir ve servet endeksinde 74'üncü sırada,  Eğitim endeksinde 75'inci sırada, Sağlık endeksinde 77'nci sırada,  Sivil katılım endeksinde 78'inci sırada olduğu açıklanmıştır.

 31 Aralık 2015 tarihli Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre, Türkiye'de göç veren illerin başında Diyarbakır geldiği,  Diyarbakır'ı Van'ın izlediği belirtmiştir.

Deprem afetinin gerçekleştiği 2011 yılından bu yana Van'dan göç edenlerin sayısı sürekli arttığı (net göç alınan 2012 yılı hariç) ve 5 yıl içerisinde Van'dan göç edenlerin toplamı 86 bin 300 kişiye ulaştığı kaydedilmiştir. Göç veren  Van'ın net göç aldığı başlıca  il Hakkâri olurken, bunu Şırnak, Ağrı ve 114 kişi ile Bitlis illeri takip etmiştir. Van'ın  en çok net göç verdiği başlıca iller ise İstanbul, Ankara, Antalya, Bursa, Kocaeli Tekirdağ olmuştur.

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı işbirliğiyle oluşturulan geçici dış ticaret verilerine göre Van'ın TL bazında ihracatı, 2015 yılında yüzde 10,9, İthalatı ise yüzde 1,1 azalmıştır.

İsyan, işgal, savaş, çatışma, göç, ölüm, deprem ve son dönemde yaşanan iç ve dış göçlere maruz kalan Van'ın  üzücü  tablosundan özet bir kesit/rapor verdik. Boks ringinde sürekli yumruk yiyerek düşen, ayağıya kalkmakta sıkıntı çeken boksör veya bir türlü iyileşemeyen hasta durumunda olan Van'ın görüntüsü böyle.

Tarih ve rakamlar yalan söylemez.  Göçlerle hormonlu, çarpık, sağlıksız şekilde irileşen Van'ın düşündürücü olduğu kadar üzücü kimi zaman umutsuzluk yaratan acı gerçeği budur. Memleketimizin makus talihi değiştirilemez mi? İstenirse, samimi çaba harcanırsa, bir de Van promosyon olarak feda edilmemişse olumsuz her şey değiştirilebilir! Tıpkı Şanlıurfa gibi.