Irkçılık yapanlara cevap

Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü araştırmacılarıyla birlikte yürüttüğü Türkiye Genom Projesi ile bilinen, Harvard Tıp Fakültesi’nin ardından çalışmalarını New York Eyalet Üniversitesi’nde sürdüren Yrd. Doç. Ömer Gökçümen ile T24 muhabiri Hazal Özvarış özel bir söyleyişi gerçekleştirdi.

Gökçümen söyleşide biyolojik açıdan ırk ve etnisite konuları, insanların ten rengi gibi fiziksel özelliklerini hangi etmenlerin farklılaştırdığı, insanın dünyaya yayılışının öyküsü ve şempanze ile insan arasındaki mesafe gibi birçok ilginç alan hakkında çarpıcı açıklamalar yaptı.   İlginizi çekeceğine inandığım o söyleşiden bazı alıntılar yaptım.

Irk nedir? Irk ne yapar?

Bir kültürel antropologa sorarsanız, ırk kavramı gerçektir. Ama bir biyologa sorarsanız, cevap kısa ve net: İnsan ırkı yoktur. Elimizdeki bilgiye göre, herhangi bir insan grubunu diğerlerinden ayıracak kadar genetik varyasyon (değişken) yok. Modern insanın kökeni 200 bin seneye dayanıyor. 

Etnisitelere dair bildiğimiz en derin genetik temeller belki Yahudi popülasyonlara dair vardır. 2-3 bin sene önce muhtemelen Araplar ve İsrailliler aynı gruptu, zaten şu anda da Arap ve İsrailli çok benziyor. Coğrafya çok önemli olduğu için istatistik olarak bir Türk ve Arap’a kıyasla, bir İsrailli ile Arap daha benzerdir, çünkü aynı coğrafyanın, genel olarak Akdeniz havzasının işaretlerini taşıyorlardır. 

Ben garanti veriyorum ki, kimse Kürtler’den ve Türkler’den DNA alıp “Siz farklısınız”ı kanıtlayamaz. Ne Kürt geni var, ne Fransız geni var. Bütün toplumlar içinde her şey var. Zaten Ermeniler ve Türkler arasında bir araştırma yapıldı. Ve genetik bir farklılık çıkmadı. Benim profesyonel düşüncem, ırk kavramını mümkün olduğu kadar siyasi söylemden uzak tutmak. Çünkü benim kanaatime göre toplumları biyoloji üzerinden sınıflandırma hem hiçbir şey üretmez, hem de bir sürü sorun çıkarır.

Irk yok ama ırkçılık mı var?

Dünyada ırkçılık olduğu için biz bugün ırkı tartışıyoruz, yani ırk kavramına mana veren ırkçılık. Türkiye’de “Ben 20 nesildir Kürt’üm”, “50 nesildir Türk’üm” denilebilir mi? Açıkçası ben kendim için söyleyemem. Etnisite de biyolojik olarak hiçbir anlama gelmiyor. Antropolog olduğum için söyleyebilirim ki, tamamen kültürel bir terim. 

Soy ve kan bağını nasıl tanımlıyorsunuz?

Aile ağaçları tabii anlamlı, bizim büyük sülale dediğimiz şey önemli bir konsept. Bu akrabalık üzerinden insanların ilk toplulukları oluşuyor. Benim çalışmalarıma göre de, Türkiye köylerini de oluşturan en önemli etmen akrabalık. “Hepimiz akrabayız”dan sonra Kürtlük, Türklük gibi üst tanımlar geliyor.

Bu yüzden de bir insana “Sen şusun” demek yanlış, çünkü genomumuz üç milyar harften oluşan bir tarih kitabı. Biz de bu tarih kitaplarının genetik varyasyonun olduğu yüzde 0,1’e bakarak iki şeyi bulmaya çalışıyoruz; 1- Tarihsel demografik hareketleri. 2- Adaptasyonları; yani neden bazı insanlar daha koyu renkli, neden bazıları daha açık renkli; bazı insanlar neden daha uzun boylu vs. Bunun için genomun çeşitli yerlerindeki varyasyonlara bakıyoruz.

 İnsanların ten rengi neden farklı?

Ten renginin dilden, dinden bağımsız olarak Ekvator’a yakınlıkla açıklandığı ortaya çıktı. Örneğin, birbirinden çok farklı Afrikalı grupların, Avustralya yerlilerinin ve Güney Hindistanlılar’ın hep koyu renkli olması bir tesadüf değil. 

 Peki, ilk insan nereden geldi? Göç yolları hangileriydi?

Sizden bir DNA aldığımızda, diyelim ki üç milyar değil de 10 harften oluşuyor, bu 10 harfi dünyanın farklı yerlerindeki 100 kişiden alıp karşılaştırıyoruz. Kiminde üç, kiminde iki harf değişik; bunları birbirine bağlayıp bu genomların birbirine uzaklığını ölçüyoruz. Hemen ortaya çıkıyor ki başka organizmalara kıyasla insanlar arasındaki uzaklık çok az.. Kürtler ve Türkler’i bırakın, sarı ırk denilen Çinliler ile beyaz ırk denilen Batı Avrupalılar arasındaki farklılıklar bile iki Afrikalı arasındaki farklılıklar karşısında küçük kalıyor. 

150-200 bin yıl kadar önce Doğu Afrika’da modern insan evrimleşiyor. Bu modern insanlar çok uzun süre Afrika içinde yayılıyorlar, 100- 150 bin sene kadar. Daha sonra Sahra Çölü’nü geçip Güney Afrika’ya ve Orta Doğu’ya geliyorlar 50-60 bin sene önce. 30-40 bin sene önce de Avrupa ve doğuya doğru yayılıyorlar. Kuzeye gidemiyorlar çünkü soğuk.

İnsanın şempanze ile ortak atası kim?

Bilmiyoruz, insanlar ile şempanzelerin ortak özellikleri bulunan ama ikisinden de daha farklı bir yaratık… Evet, kültürümüz var, dilimiz var, teknolojik üstünlüğümüz var. Ama biyolojik olarak beyin aynı beyin, göz aynı göz, kıl aynı kıl, gen aynı gen. Hatta genler o kadar benziyor ki şu an bile bilmiyoruz şempanzenin bizden neden bu kadar farklı olduğunu bazı konularda.

İnsanı insan yapan genlerin neler olduğu bilinmiyor mu?

Bazılarını biliyoruz. Ama bazı önemli kısımlar o kadar komplike ve bazı gen ile genomlar o kadar benziyor ki…

İnsan evriminin devamı için neler öngörülüyor?

İnsan evrimi devam ediyor. “Artık biz genç yaşta ölmüyoruz” demek, evrim işine ara verdi demek değil. Yüz nesil sonra insan popülasyonunda muhtemelen sizin genlerinizi taşıyan insanlardan daha çok olacak, çünkü logaritmik olarak DNA’larınız daha fazla yayılacak. Geleceğe dair ne olacağını bilemiyoruz. Mesela, şu olabilir filmlerde de işlenen bir teoriye göre, hızlı yayılan ve ölümcül bir virüs gelecek ve insanların beşte biri gidecek. 

Günümüzde etnik köken üzerinden ırkçılık yaparak toplumda fitne fesat çıkarmaya çalışanların beyhude işlerle uğraştıklarını Ömer Gökçümen anlaşılır biçimde ortaya koyuyor.