Hayata giden ilk yol sokak

Kentlerde ana yolların her birine cadde, ara yollara ise sokak denir. Caddeler sokaklardan büyük ve geniştir.  İşlevsel olan sokak, kentin en küçük fiziki parçasıdır. Araç trafiği az, insan trafiği daha fazladır sokakta.  Mahalle ve sokak kentlerin, kasabaların komşuluğa dayalı yaşam alanlarıdır. Kentin, kasabanın sosyal kimliğini, ruhunu mahalleler ve sokaklar oluşturur.  

Yaşadığımız yeri yani ikamet adresimizi tarif ederken önce ait olduğumuz sokak ve mahalleden “bizim” diye söz ederiz. Sokak anı defteri gibidir.    

Mahallenin kolu kanadı,  yaşam damarları sokaklar çok şey ifade eder. Evden hayata giden ilk güvenli yol sokaktır. Çocuklukta hayatı sokak ile tanımaya başlarız. Çocuklar için sokak özgürlük, oyun ve etkileşim alanı; gençler için mülkiyettir.     

Evlerin önü sokaktır.  

Sokakta oturanlar bir birlerine akrabadan daha yakın olurlar. Kaynaşma, yakınlaşma, arkadaşlık, paylaşma ve dayanışma sokakta kök salar.  Koyu sohbetler, sosyal ilişkiler, yardımlaşmalar sokakta filizlenir. Diğerkâmlık sokak komşuluğunun ilkesidir.  

Kişilik oluşumu, özgüven, dayanışma sokakta şekillenir.  Gençler, kızlar, çocuklar sokak ile kamusal alana sahip olduklarını fark ederek aralarında güç birliği oluştururlar.    

Sokak okuldur.    

Kentin tarihine, kültürüne ilgi ve sevgi sokakla başlar. Gelenek görenekler sokak ile öğrenilir. Heyecanlandıran ortak sevinçler, içselleşen üzüntüler, saran hüzünler sokakta hissedilir. Sınırları aşmalar, yasakları çiğnemeler sokak sayesinde gerçekleşir.     

Bayram coşkusu sokakta yaşanır. Unutulmaz destansı gerçek aşklar sokak aralarında başlar. Mektuplar sokak aralarında verilir,   görüşmeler yakınlaşmalar sokak başında son bulur.  

Sokağın öznesi insandır.    

Sokak komşuluğunda yaşanmışlıklar dilden dile dolaşarak unutulmaz hikâye olur.  Hayattaki yanlışlar, terslikler gibi girişi olan çıkışı olmayan çıkmaz sokaklar da var. Yaşam orda ismi gibi çıkmaz olur.     

Bahçeleri, evleri, ağaçları, elektrik direkleri, açan çiçekleri, ferahlık veren iğde ve leylakları,  simgeleşen ağaçları,  duvarı, yolu, parkı, camisi, okulu, kahvesi, delisi, akıllısı, geçimsizi, kuşu, köpeği, kedisi çocuk sesleri, büyüklerin ayaküstü konuşmaları, kadınların karşıdan karşıya bitmeyen sohbetleri sokağa aittir.    

Sokak; cinsiyet, dil, inanç, statü farkı gözetmeden, ötekileştirmeden büyük aile gibi güven içinde birlikte yaşanılan yerdir.   

Sokak, kente dair hikâyenin ön sözüdür. Mahalle, sokak isimlerini değiştirmek yaşarken sokağı öldürmek, hafızasını silmektir. O nedenle değişmez, değiştirilemez.  Çünkü insanın ilk anavatanı mahalle ve sokağıdır. Belediyelerin isim değiştirme girişimleri toplumun tepkisini bu nedenle çekmektedir.     

Sokak hayattır.    

Dünyanın ünlü sanatçılarının bir çoğu sokaktan çıkmıştır. Gençler, amatör sanatçılar, öğrenciler sokakta özgürce müzik yaparlar.  Sokaktan geçenler de doğallıklarıyla eşlik ederler. İstanbul’un Sokak müzisyenleri sokağı: " özgür bir sahne" olarak tanımlıyorlar.     

Sporcularda öyle.   

Ünlü sporcuların başarısında sokak aralarında oynadıkları futbol, basketbol var.    

Düğün, eğlence evlerden sokağa taşarak komşuların katıldığı ortak eğlenceye dönüşür.    

Sokak edebiyattır, sanattır, lezzettir.     

Her mevsimin en güzel fotoğrafları, şarkıları, şiirleri, resimleri sokaktan yansır.  Güzel kızlar, yakışıklı gençler en güzel giysilerini sokaklarda sergilerler.    

Sokak satıcıları kapıya gelen muhabbettir. İhtiyaç olmasa da sohbet olsun diye alış veriş yapılır.  Eskiciye verilen değerli eşyalar sokakta meçhule gider.    

Sokak romantizmdir.   

Sokağın namusu sokağın “bıçkın” gençlerinden sorulur. Tanınmayan, bilinmeyen birinin sokaktaki şüpheli geçişi,  beğenilmeyen davranışı kusur sayılır.  Tekrarı halinde sorgulama, sonrası ovalamayla son bulur. Sokak böylesi bir mekândır.     

Zekâya, yaratıcılığa, kolektif anlayışa dayalı sokak oyunları çocukluk döneminin zevkle geçen, gelişimi besleyen unutulmaz zamanlarıdır. Yetişkinlerin anılarında can alıcı bölümü sokak oyunları oluşturur.       

Giysileriyle, çalgılarıyla farklılıklarıyla sokak festivalleri, şenlikleri renktir, ahenktir.   

Şık restoranlar, kafeler, lokantalara açılsa da damak çatlatan yemeklerin değişmez adresi sokak lezzetleridir.    

Kimi zaman “Sokak süprüntüsü, sokak çocuğu, sokak kadını ”  deyimleriyle sokak aşağılama vesilesi de olur.  Sonu barışla biten sokak kavgaları renkli geçer, sokak sakinleri araya girinceye kadar.   

 Vanlıların “Suvağ yetimi” deyimi de rahmetli annemin sulayarak toprak kokusunun yayıldığı sokak temizliği ve komşuluğu da sokak ile gelen kültürüdür.    

Toplumcu bir sanat anlayışıyla yaşamı boyunca çok sayıda eser kaleme alan Hüseyin Rahmi Gürpınar, sokağı edebiyata taşıyan yazarımızdır.     

Behçet Necatigil ‘Eski Sokak’ Şiirinde sokağın mekânsal ruhunu sorgulayarak anlatır: “Küçük ahşap bir dizi evlerdi /On yıl önce o sokak/ Sonra geniş caddelere çıktık Apartman --- sizden uzak/… Bilinmedi, ne çare, sizdendik/ Yalnız biraz daha iyi yaşamaya özlemli/ Şimdi aynı uzaklık, aynı utanç, Düşündükçe o sokağı, o evleri.”    

***

Ahmet Hamdi Tanpınar sokağı “Sokak, evinizin kapısından başlayan hayat, ayrıldığınız zaman hüzün duyduğunuz arkadaş, bir humma gibi sizi saran macera ve yarın içine gireceğiniz kördövüşüdür” mısralarıyla tarif eder.    

***

Necip Fazıl Kısakürek de  “ Sokak” şiirinde… “Öyle bir sokak ki, bu/Her köşede bir kadın; Geçene, öz yolcusu/ Gibi bakar... Anladın...” der.    

***

Sokaktaki insanın şiirini söyleyen Orhan Veli Kanık “Kuyruklu Şiir” de “Uyuşamayız, yollarımız ayrı; Sen ciğercinin kedisi, ben sokak kedisi; Senin yiyeceğin, kalaylı kapta; Benimki aslanağzında; Sen aşk rüyaları görürsün, ben kemik.” Sokağa atıfta bulunur.    

***

Şair Deniz Yılmaz Yakut “ Kaldı işte; çayımız bardakta.. Çocukluğumuz sokaklarda.. Mutluluğumuz kursağımızda.. Sevdiklerimiz uzaklarda.. Gülüşlerimiz fotoğraflarda. Söz ola kese savaşı, Söz ola kestire başı” sözleriyle sokak tarifi yapar   

***  

Sokak güzel sanatlara, sinema ve şarkılara esin kaynağıdır.    

Fatih Kısaparmak türküsünde “Mor salkımlı o sokakta ellerimi tut/ Okşa yine saçlarımı dizinde uyut“ derken Ajda Pekkan,  “Boş Sokak” şarkısında  “ Seni aradım hep penceremden/Gözlerimde yaşlar birden coştu/Fakat ne yazık ki sokak boştu” diye seslenir.

 Güftesi Arif Yaşar Bağ'a, bestesi Muzaffer Özpınar'a ait muhayyer kürdî makamında güzel bir sanat müziği eseri olan “Bir sokak çeşmesi” Vahdet Vural ile özdeşleşmiştir.  Birçok sanatçı tarafından okunan şarkının sözleri   “Bir sokak çeşmesi oldu gençliğim” diye başlar “Uzanan her tasa doldu gençliğim/Çerçevesiz kalmış bir resim gibi/eğrildi kıvrıldı soldu gençliğim…”sözleriyle devam eder.   

Jose Mauro'nun  Vasconcelos’un bir kenar mahallenin köy yolunu andıran bir sokağında geçen “Çıplak Sokak” isimli romanı... Hayattan kesitler sunan “ Arka sokaklar” dizisi… Gerçek hayatı, genellikle şehir merkezlerinde gençlerin şekillendirdiği kişilerin karakterini yansıtan kültürün uzantısı sokak modası…  Çıkartma, mozaik, poster gibi yöntemlerle oluşturulan farklı uygulamaları oluşturan sokak sanatı sokağın eseridir.    

Koronavirüs nedeniyle uygulanan kısıtlamalardan en fazla sokaklar etkileniyor. Son günlerde sokaklar sessiz, sokaklar neşesiz.  

Sokak hafızadır, nefestir, umuttur.   

İnsanlar doğar, büyür ölürler… Sokaklar canlı kalır.