Bend-i Mahi Bend Üstüne

Van Toplum Kültür ve Sanat Derneği tarafından  2011 depremi sonrası Van halkına moral vermek, kültürel yaşama güç katmak amacıyla 2013 yılında Büyük Urartu Oteli’nde düzenlenen konserde halk müziğinin iki usta ismi  Erkan Oğur ve İsmail Hakkı Demircioğlu’nu  canlı olarak dinleme zevkini yaşamıştım. Usta sanatçılar türkü dostlarına unutulmaz bir akşam yaşatmışlardı.

Anadolu'nun birbirinden güzel renkli türkülerini otantik şekliyle icra eden iki usta, yeni çıkan albümlerinde şehrimizde  okullarda, halk müziği korolarında ve solo olarak okunan, daha önce halk müziğinin büyük ustası Vanlı sanatçı merhum Ruhi Su tarafından da seslendirilen Vanlıların Bend-i Mahi Bend üstüne olarak da bildikleri Sunalar türküsüne yer vermiş.

Oğur ve Demircioğlu gibi ilgiyle dinlenen, müzik çevrelerinde saygınlığı olan ünlü sanatçıların memleketimizin saklı kalmış türkülerini seslendirmeleri türkülerimize zamanda derinlik, mekânda yaygınlaşma kazandırmaları bakımından önemli ve değerli buluyorum. Temennimiz başka sanatçıların da farklı türkülerimizi seslendirmeleridir. 17 yıl ardan sonra hazırladıkları “Bilinmeyenle Karşılaşmak” albümünde Sunalar türkümüze yer veren  Erkan Oğur ve İsmail Hakkı Demircioğlu’na  Vanlılar olarak teşekkür ediyoruz. 

İki ustanın kendilerine has müzik anlayışıyla  yorumladıkları Sunalar türkümüzü beğeniyle dinlerken sunalar eşliğinde Van Gölü ve çevresinde doğaya, sevdalara yolculuk yaptım.  Albümde yer alan 14 güzel türküyü ve Sunalar türkümüzü dinlemenizi tavsiye ederim. Sunalar türkümüzde sessizliğe bürünürken etkileyici, anlamlı dizelerin çevreci bir mesaj da içerdiğini keşefettim.

Sunalar türkümüzün bir bölümünde şöyle diyor:

Bend-i Mahi Bend üstüne Sunalar hey sunalar

Yarim gelir kend üstüne Sunalar hey sunalar

Bendi Mahi Bend üstüne/Sunalar türkümüzde geçen,  ismini akarsuya, şelaleye veren bu  isimin yazlı ve sözlü kaynaklarda kullanımının neden terk edildiğini,  bu hoyratlığa neden izin verdiğimizi  önce kendime sordum. Doğrusu soruma  mantılı, geçerli bir yanıt  bulamadım.

 Orijinal ismiyle Bend-i Mahi  Çayı Çaldıran ilçe topraklarında yer alan Tendürek Dağı ve Aladağ eteklerinden doğan kaynakların Çaldıran Ovasında birleşen sulardan oluşur. Çay genç volkanik kayaçlar üzerinde oluşan dar ve derin Gönderme Boğazı içinden akarak Muradiye ovasına ulaşır, vadi içerisinde Bendbaşı mevkiinde çağlayan oluşturur. Muradiye içinden geçerek Van Gölü'ne ulaşır.  Van balığının üreme alanı olan çay üzerinde  ye alan şelale ilkbahar aylarında coşkuyla akar. Şelalenin yüksekliği 18 m'dir. Sadece şelalenin güzelliğinden değil, çevresinde oluşan bitki örtüsü ile de ilgi çeker. . Bend-i Mahi  Çayı Muradiye ilçe merkezinin 8 km kadar kuzeyinde yer alır.

Farsça bir kelime olan bend küme, bölüm, boğum, bağlı anlamına gelir. Mahi  ise farsça ay, ay gibi, aya benzeyen anlamında kullanıldığı gibi balık, yüz güzelliği, mahvedici, yokedici, hastalık anlamlarında da kullanılmaktadır. Tandürek dağı eteklerinden akıp gelen çay Bend-i  ve Mahi kelimelerinin birleşmesiyle  Bend-i Mahi Türkçesiyle balık bendi ismini almıştır.  Kulağa hoş gelen, coğrafi ve doğa olayını iki kelimede en güzel şekilde özetleyen bu cazibeli isim maalesef bilinçli veya bilinçsiz olarak kullanılmamaktadır!

Şelaleye ne deniliyor?

Muradiye Şelalesi . Oysa muhteşem doğa harikası olan çağlayanın gerçek adı Muradiye Bend-i Mahi Şelalesi’dir. Özellikle biz gazeteciler başta olmak üzere turizmciler,  rehberler, araştırmacılar, doğaseverler Bend-i Mahi ismine sahip çıkmalıyız, özen göstermeliyiz.  Orijinal ilgi çekici bir ismi bilgisizliğimizle kolayına kaçarak keyfimize göre doğru kullanmamak, kısaltmak, değiştirmek tarihe saygısızlık, kültürümüze ihanettir. Herkesin bu konuda daha duyarlı olması gerekir. Çünkü yanlışlar zaman içinde doğruların yerini almaktadır.

Söz konusu bu yanlışa bir haberden alıntı yaparak örnek vermek istiyorum: Haber spotu şöyle: “Van’ın Muradiye ilçesindeki Bend-i Mahi Çayı üzerinde bulunan Muradiye Şelalesi, hava sıcaklığının gündüz sıfırın altında 15 dereceye kadar düşmesiyle kısmen dondu.”

 Bend-i Mahi Çayı üzerinde bulunan Şelale neden, nasıl Muradiye Şelalesi oluyor?. Doğrusu Muradiye Bend-i Mahi Şelalesidir. 

Yeri gelmişken benzer bir yanlışı daha hatırlatmayı  görev sayıyorum.  Van'a yaklaşık 50–60 km, Gürpınar ilçe merkezine 24 kilometre mesafe arası uzaklıkta Van-Başkale yolu üzerinde değişen adıyla  Güzelsu, eski adıyla Hoşap mevkiinde , Türkiye-İran arasındaki yol üzerinden yer alan Hoşap Kalesi aynı adı taşıyan Hoşap suyunun sarp kayalıkları üzerinde yükselmektedir. Hoşap iyi veya tatlı su anlamına gelir. Hoşap Kalesi Mahmudi beyi Sarı Süleyman Bey tarafından 1643 yılında yeniden yaptırılmıştır. "Mahmûdî Kalesi" ve "Narin Kale" adlarıyla da bilinmektedir.

Akan suya Hoşap, kaleye Hoşap adı verilirken bu köye/ mahalleye Güzelsu isminin verilmesini anlamakta zorluk çekiyorum.   Çelişki yaratan bu simde düzeltilmelidir. Bend-i Mahi gibi Hoşap ismi de etkileyici, güzel ve geçmişten gelen bir kelimedir. Tarihe ve topluma mal olmuş kadim isimleri değiştirmek ne denli yanlış ise bu simleri yok saymak kullanmamak da o denli yanlış, hem de ayıptır.

 Geçmişten günümüze  emanet edilen eserlerde özelliği olan isimlere de özen göstermek, sahip çıkmak gerekir.