Gözler Vali Zorluoğlu'nda

Halk kültürü içinde halk oyunlarının  gerek hareket, gerek müzik, gerekse kıyafet olarak önemli yeri vardır. Halk oyunları aynı zamanda köy ve kasabalarda oynanan yöresel oyunları ve yöresel kostümleri inceleyen bir bilim ve sanat dalıdır.  Yapılan araştırmalarda Türkiye'de 3 bin 600 civarında halk oyunu tespit edilmiştir.

Halk Oyunları bakımından ülkemizin en zengin yörelerinden Van'da  yapılan araştırmalarda 120 halk oyunu öyküsüyle birlikte kuzey,  ( Erciş, Özalp, Muradiye, Çaldıran) güney, (Başkale, Gürpınar, Çatak, Bahçesaray ) Van merkez ( Tuşba, İpekyolu, Edremit)  olarak kayıt altına alınmıştır.

Van kent merkezini halk oyunlarında erkekler motifli çuha şalvar, kadınlar ise  kadife entari giyerek yıllarca temsil edilmektedir. İlçeler de  sosyal, kültürel yapılarına göre farklı  giysilerle temsil edilmiştir.  Ancak son yıllarda kent merkezini yarışmalarda, gösteri ve etkinliklerde temsil eden ekiplere merkezin kendi orijinal giysileri yerine Van'a ait olmayan başka illere ait  farklı farklı giysiler giydirilmektedir. Halk oyunlarında yaşanan bu dayatma, yozlaştırma girişimleri hiçbir kentte yaşanmazken  kentimizde yaşanması  Vanlılar ve halk oyunları ustaları arasında eleştiri, tepki ve üzüntüye neden olmaktadır.

Halk oyunlarımızda yaşanan yozlaştırma  o denli rahatsız edici boyutlara  varmış ki  bir süre önce  Valilik İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü kanalıyla  Kaymakamlıklara, İl Mili Eğitim Müdürlüğüne ve Gençlik ve Spor İl Müdürlüğüne yazı göndererek uyarıda bulunma gereği duymuştur   Ancak yasal uyarılara rağmen Van'ı temsil etmeyen kıyafetlerin halk oyunları ekiplerine giydirilmesine ısrarla devam edilmektedir. Anlayacağınız talimat var ama uygulayan ve denetleyen  yok! 

İl Kültür ve Turizm Müdürü, halk oyunları ustası Muzaffer Aktuğ ve Gençlik ve Spor İl Müdürü Nevzat İnanç, Van halk oyunları ve  kıyafetleri üzerinde  yaşanan dejenerasyondan rahatsız olduklarını,  sorunun komisyon kurularak çözülebileceğini  dile getirmektedirler.

Van halkoyunları  kıyafetleri üzerindeki yozlaştırma  tepki gösteren Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Halk Oyunları Topluluğu Akademik Danışmanı, Halk Oyunları Uzmanı, Diş Hekimliği Dekanı Prof. Dr. Şefik Tüfenkçi, Van kent merkezinin erkeklerde çuha şalvar, kadınlarda kadife canfes entari giyilerek  temsil edilmesi gerektiğini söylüyor.

Halk oyunlarında Aydın denildiğinde zeybek, Hakkari, Bitlis denildiğinde şal şepik, Van denildiğinde çuha şalvar kıyafetinin akla geldiğini belirten Prof. Dr. Şefik Tüfenkçi şunları söylüyor:" Van'da zaman içinde anonimleşmiş kabul edilmiş değerler var. Halk oyunları kıyafetleri denildiğinde herkesin bilmesi anlaması gereken şudur; Aydın denildiğinde zeybek kıyafeti,  Hakkâri, Bitlis  denildiğinde şal şepik, Erzurum denildiğinde dar şalvar pantolon  nadul akla geliyorsa Van denildiğinde de çuha şalvar akla gelir.  Kentlerin ilçelerine bakıldığında merkezde kenti temsil eden sembol kıyafetin dışında da farklı oyunlara bağlı olarak farklı kıyafetler giyilmektedir. Bu özelliği Sivas'ta, Muşta', Bitlis'te, Diyarbakır'da, Hakkâri'de nihayet Anadolu'nun tüm kentlerinde görebiliriz. Dolaysıyla kent merkezlerini sembol olan kıyafetler temsil eder.  Benimle birlikte dört halk oyunları uzmanı olan dört arkadaşımla Van'a ait 120 halk oyunumuzun öyküsünü ritimleriyle, kıyafetleriyle birlikte derledik.  Bu bilgiler Kültür Bakanlığı Van İl Kültür ve Turizm  Müdürlüğü  tarafından yayımlanan Van Kültür Envanteri'nde yer almıştır. Yaptığımız araştırmada Özalp, Muradiye, Çaldıran ilçelerimiz komşu olmalarına karşın demografik yapı, Kürt aşiret farklılıkları nedeniyle değişik kostüm giyerken  Muradiye'nin komşusu olan Selçuklu Karakoyunlu Türkmenleri olan İlhanlıların merkezi Erciş'te beylerin giyim kuşam motifleri karşımıza çıkmaktadır. Van'ın güney tarafında ise  Norduz, Çatak, Bahçesaray ve bunların Irak yani Zaho'ya yakın  olan yerleşim yerlerinde şal şepik hâkim olduğunu  görürüz. Yani  halk oyunlarında Van'ı üç bölge şeklinde değerlendiriyoruz.

Kent merkezine geldiğimizde hepsinden farklı giyim kuşam karşımıza çıkmaktadır. Kent merkezinde var olan halk oyunları kostümleri, kostümdeki motifleri, enstrümanı, ritmik hareketleri bir başka deyişle değer yargısı diğer kentlerde olduğu gibi ilçelerden farklıdır. 

Van Urartular döneminde başkentlik yapmış, Selçukluların ilk beyliklerinden Sökmenoğullarının hanedanlık merkezi olmuş,  Osmanlı yönetiminde önemli sivil ve askeri bölgesel sınır yönetim yeri olarak eyalet/beylerbeyliği konumu üstlenmiş medeniyetler beşiğidir. Saray ahalisinin yoğunlukta yaşadığı, Van kent merkezinde İstanbul Osmanlı giysilerinin birebir giyildiği giyim kuşam tarzını görüyoruz. Bu bilgiler fotoğraflarda, gravürlerde ve yazılı kaynaklarda yer almaktadır.  Halk oyunlarımızda merkezde  erkekler çuha şalvar, kadınlar kadife  ya da canfesten daire kloş entari giymiştir. Bu giysiler kentimizin kültür zenginliğidir.  Bir asıra yakın öncesi  giyilmiş olan çuha şalvar, kadife canfes balk oyunları kıyafetleri Van Bölge Müzesi'nde sergilenmektedir. Kültür insanlarının görevi  doğru olanı dejenere etmeden özgün haliyle gelecek kuşaklara aktarmaktır. Zira kültür hepimize aittir. Halk oyunlarını ve kostümlerini bir amaca malzeme yapmak doğru değildir. Biz tüm kostümlere sahip çıkarak saygı duyuyoruz. Nasıl  Kars'ta Gaziantep'te, Diyarbakır'da Elazığ'da Hakkâri'de merkezde giyilen kıyafet merkezi temsil ediyorsa Van'ı da kent merkezinin gerçek kıyafeti olan çuha şalvarın temsil etmesi gerekir. Kentlerin  halk oyunları ve giysileri kişilerin keyfine, tercihine  göre değiştirilemez. Kültürel kimliğe zarar veren  bu girişimlere sesiz kalınmaması gerekir.  Van'ı ilçe  veya başka ile ait kıyafetler giyerek temsil edemezsiniz.  Nasıl ki Van'ı futbolda Vanspor kırmızı-siyah renklerle temsil ediyorsa, halk oyunlarında da Van'ın çuha şalvar ile  temsil  ediyor. "

Van'ın gerçek kıyafetlerinin inat ve ısrarla giyilmemesinin düşündürücü olduğunu kaydeden halk oyunları uzmanı Prof. Dr. Şefik Tüfenkçi kent kültürünü yakından ilgilendiren bu sorunun çözümünü valiliğin sağlayabileceğini kaydederek şöyle diyor:

"Denetimden uzak bu durum Van halk oyunlarının geleneksel yapısını bozmaktadır. Şüreç devam ederse yozlaşmanın önü alınamaz. Hem oyunlarımız hem kostümlerimiz dejenerasyona uğrar ve büyük zarar görür. Üniversite olarak biz elimizden geldiğince gerçeğini, en doğrusunu ortaya koymak için çaba gösteriyoruz. Van'ımızı temsilen il dışına gidecek, gösterilere ve yarışmalara katılacak Van halk oyunları topluluklarının mutlak surette bir üst komisyonun denetiminden geçmesi gerekiyor.  Bunun için de Van Valiliği öncülüğünde, sayın valimizin talimatlarıyla Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Büyükşehir Belediyesi, Milli Eğitim Müdürlüğü, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü yetkililerinin katılımıyla Van Halk Oyunları Komisyonu kurulmasına  ihtiyaç vardır.  Halk oyunlarımızın yozlaşmasına bu komisyon engel olabilir. Komisyonun belirleyeceği uzman kişiler usta eğiticilere dönemler halinde seminerler verilebilir, kıyafet dikim ve seçimine de yardımcı olabilir. Böylece gerçek kıyafetler giyilerek oyunlarımızın ozgün ezgi ve figürleriyle oynanması mümkün olabilir. Halk oyunlarımızın gelecek kuşaklara doğru aktarılması eksiklerin giderilmesi açısından Van Halk Oyunları Komisyonu'nun bir an önce hayata geçirilmesi gerektiğine inanıyorum."

Halk oyunları üzerinde 'oynanan oyuna dur' diyecek yetkili  makam bellidir.

Yol, su, park ve bahçe gibi hizmetler elbette önemlidir. Ama binlerce yıllık birikimimiz olan  kültürümüzün koruması da  en az onlar kadar önemlidir.

Van halkı Vali ve Büyükşehir Belediye Başkan Vekili Murat Zorluoğlu'nun talimatlarıyla Van Halk Oyunları Komisyonu'nun kısa sürede  kurulacağına inanıyor.

Özetlersek.

Van halk oyunlarında gözler Vali Zorluoğlu'nda…