Edremit Van’a bakar…

Van’ın doğa harikası mavi ile yeşilin kucaklaştığı Vanlıların soluk aldığı, Van kültürünün bozulmadan günümüze kadar yaşandığı, yaşatıldığı Edremit ilçemiz ile ilgili iki yazı okuyacaksınız. Biri bugün diğeri çarşamba günü.  İki yazıda Edremit’in iki farklı fotoğrafını özetleyerek yansıtmaya çalışacağım.

Türkiye’nin iki ucunda iki Edremit var. Biri Balıkesir Edremit, diğeri Van Edremit. Balıkesir Edremit'in   M.Ö.1443 yılında kurulduğu ve eski isminin Adramyteion olduğu, Van Edremit’in M.Ö 900 yıllarda kurulduğu ve ilk isminin Urartular da Artemit kaynaklarda geçtiği yer alır.

Van’a 18 Km uzaklıkta olan bizim Edremit’in tarihi M.Ö Demir Devri-Yontma taş devir ile başlar. Urartular devri,  çeşitli kavimlerin yanında, Asuriler, Menuas kavimleri, Semiramis sülaleleri ile bu dönem son bulur.  M.S. Selçuklular, Osmanlılar, Cumhuriyet olarak üç ayrı tarihi süreç geçiren Edremit Van’ın bağı bahçesi vazgeçilmez semti deryasıdır. Anlayacağınız doğal güzellikleri kadar tarihi derin  asil bir yerdir Edremit.

 Urartular da Artemit, sonraları Gümüşdere, Sarmansuyu isimleri ile kullanılan güzel ilçemiz sonunda Edremit ismini alır. Edremit kelimesinin Arapça'dan alındığı rivayet edilir. Erd=yer, met=uzun anlamında. İki hecenin "Erd+met" birleşmesi "uzun yer" anlamı manasına geldiği ileri sürülmektedir. Başlangıçta "erdmit" olarak telaffuz edilen bu kelime zamanla halk ifadesinde inceltilerek bugünkü "Edremit" adını oluştuğuna inanılır.

Bir Edremit türküsünde şöyle der: “ Erdemidin başına kurban olum taşına/ iki avrat alanın toprak olsun başına/kara biberem kara biberem dıgırlanır dıgırlanır giderem/ çok konuşma kaynana kızın alır giderem”

Kültür, tarih beldesi Edremit’e esas can veren 2900 yıl önce yapılan 51 Km uzunluğundaki Urartu medeniyetinin insanlığa, Van’a armağanı olan dünya mühendislik harikası, ismini Asur Kraliçesi Şamram'dan alan Şamran (Manua) Kanal’dır. Şamran Kanalı Edremit bahçelerini 3 bin yıldır sular sonra dolanarak Van Ovası’na uzanır. 
Van Gölü ile koyun koyuna olan Edremit’in tarihi M.Ö. 900. yıllara uzanır. Bu tarihlerde Edremit, Urartu Devleti bünyesinde tarih sahnesine çıkar. Başlangıçta demir devrini yaşayan Urartular; Kadembastı'da Şamram kanalının güneyindeki tepede, yerden yüksekliği 10-12 m. olan "Kız Damı" (çevrede Dev Damı diye adlanır) mağarası; içinde sütunlar, ocaklar, güneyden çıkış yolu, kuzey- aşağı tualet kanalı bile oymuş. Ancak kime ait olduğu bilinmeyen bu mağara; prehistorik döneme (tarih öncesi) ait olduğu bilinmektedir. Edremit’e yerleşimin bu dönme dayandığının başka bir kanıtı, Şamram Kanalı istinat duvarlarındaki (Hatt-ı çiviler) çivi yazılarıdır. Van Kalesi’nin batı ucunda bulunan Sardur Burçlarının yazlı devasa çivi yazılı taşları sallarla Edremit’ten taşındığı belirtilir.

Dilkaya Höyüğü, Edremit Kilisesi Kız Kalesi, Şamran Kanalı,  Edremit'in güneyinde er alan Urartu Kralı Menua'nın kızı Tarira adına kurduğu Kadembastı asma bahçeleri, aroması ve lezzetiyle ünlü yerli meyve ağaçlarının yer aldığı cennet bahçeleri ile Edremit görülmeye, yaşanmaya değer yerdir.

Edremit’in   Marmaris, Bodrum, Kuşadası gibi Ege, Akdeniz’in turistik ilçelerinden fazlası var eksiği yoktur. 1990’lı yıllara kadar turistlerin karavanlarıyla akın ettiği, kamp kurarak bir başlarına günlerce huzur, güven içinde özgürce tatillerini geçirerek dinlendikleri Edremit şimdi mazideki o güzel günlerini arıyor.

Edremit bahar ile birlikte yeşile bürünürken zeringedek çiçekleri  yazın gelişini müjdeler.  Yeşil renkten renge geçiş yapar. Onlarca çeşit yerli meyvesi, büyük bahçeleri, kıvrımlı keyif veren yolları, eski Van’ı yaşatan   bahçelerin arasına saklı  şirin çardaklı müstakil evlerden yollara taşan ceviz, kaysı, elma, armut ağaçlarının dalları  arasında yürümek huzur verir  insana.

Şamran kanalı boyunca ister yürüyerek ister bisikletle   gezintiye çıkmadıysanız Edremit’in saklı güzelliklerden yana eksiğiniz var demektir. Cennetten bir köşe olan Edremit’te güneşin suya batışı da bir başkadır.  Kırmızının sarının bütün tonları usta bir ressamın tuvaline yansır gibi kendisini gösterir.

Edremit’te   geçirilen zaman ruha canlılık yaşama bağlılık katar. Ara sokaklardan geçerken bahçeli bir evin önündeki çiçek saksılarının çevrelediği sedirde  boylu boyuna uzanarak keyif yapan biri, kapının önünde kanat çırpınarak gezinen ev hayvanları, erik ağacının dalında tırmanan  Van Kedisi ile çay sefasına hazırlanmak üzere tumanı tüten semaver Edremit’te sefalı görüntüyü tamamlarken içiniz erir adeta.

Edremit’te bereketli bahçeler bar verir. Vanlılar Edremitlilere her ne kadar “ Çakala kapan” diyerek takılsalar da vakti gelince  cebe girmez, şıkşıkı, asrik, pamuk elmalar, damlarda kurtulan kaysılar görücüye çıkararak Vanlı eşe dosta da paylaştırılır. 

 “Karadut envai türlü  derde devadır, her evde mutlaka bulunmalıdır” diyenler, reçel yapmak isteyenler kış zahirelerini   asırlık dut ağaçlarından emekle toplanan  Edremit’tin karadutu ile tamamlarlar.  

Edremit’te halk kültüründen süzülüp gelen maniler, türküler, eğlenti geceleri vazgeçilmezdir. Edremit’te yanık seslere cümbüşün mızrabı sazın teli, kemanın yayı eşlik eder.  Kuzunun, mangalın eksik olmadığı en zengin sofralarda, en kadim dostlar ağırlanır. Asırlar önce Edremit bahçelerinde kurulan gönül sofraları bugünde kurulmaya devam ediyor.  

“Edremit Van'a bakar,/ İçinden Şamran akar/ Öyle bir yar sevmişem,/ Her gelen ona bakar.” Rana- Selçuk Alagöz kardeşlerin yıllar önce pop tarzında seslendirdikleri “ Edremit Van’a bakar” türküsü o yıllar dinleyenlerin kafası baya karışmıştı. “Edremit neden Van’a baksın, içinde neden Şamran aksın diye merak edenler” Van Edremit’in güzelliğini Şamran’ı tanıyarak gerçeği öğrenmişlerdi.

Karşında Van Gölü ile bütünleşen başı karlı yüce Süphan dağı, solunda Gevaş-Artos dağları az sağında Van ovasına yayılan Van şehri, Van Kalesi Erek Dağı geceleri ışıl ışıl yanan Van’ı adeta avuçlarına içine ateş misali alan, Ahlat Adilcevaz’a aydınlık gecelerde selam gönderen zevkü sefadır Edremit. 

 Edremit’te mevsim  yaz, sıcaklar dayanılmaz olsa da   her daim hırka isteyen tatlı bir serinlik yaşanır. Edremit sahilinde gecenin ahengini kıyıya vuran dalgaların sesi, uzaklardan bir restoranın bahçesinden yükselen şarkının nağmeleri tamamlar.  

Dört mevsimde dört farklı güzelliğe bürünen gelenin de gideninde kokladığı bir kat kati gül gibi açan,  envai çeşit kokular renkler saçan, türkülerinde neşe, manilerinde heyecan hikâyelerinde hüzünlü yaşanmışlıklar gizlenen… Kıyılarında sevda, kumsalında silinen dünün ayak izleri, felekten bir gece çalmak istenenlerin, kederine coşku, neşesine heyecan, arkadaşlığına dostluk ve anlam katmaya karar verenlerin, Van Kahvaltısını sahilde farkını bilenlerin, ilham arayan şairlerin,   doğadan güzellikleri yarına taşıma uğraşı veren fotoğrafçıların Van’daki adresidir Edremit.

Edremit aşktır, sevdadır, özlemdir, hayatın kendisidir.