İkram Kali

Dıgırlanmağın felsefesi

İkram Kali

Van ağzı ( şive), lehçesi, çok zengin söz dağarcığına sahiptir.

Her harf, her sözcük,  her ses bu toprakların sosyal tarihi kadar çok eskidir.

Van Ağzı gibi Diyarbakır, Urfa, Gaziantep, Kayseri, Edirne, Çankırı ve diğer yörelerinde kendine has ağzı vardır.

Ama Van Ağzı başkadır.

Farklı lezzeti, rengi ve vurgusu olan Van Ağzı her şeye rağmen Vanlılar arasında bugünde yaygın olarak kullanılmaktadır. Son dönemlerde nostaljik duygularla da olsa sosyal medyada Vanlı gençler arasında kültürümüzün önemli parçası olan Van Ağzı ile konuşulmakta, paylaşımlar Van Ağzı ile yapılmaktadırlar.

Prof. Dr. Bedri Sarıca'nın Van Merkez, Köy ve İlçelerinde yaptığı çalışma sonrası hazırladığı Van Sözlüğü'nde 3500 kelime bulunmaktadır. Bir Vanlı olarak kelime sayısının çok daha fazla olduğu düşüncesindeyim.

Van Ağzı Van Küresünni hemşehrilerimizin kullandığı Küresünni Ağzı ile bazı farklılıklar gösterir. Bu farklılık zenginliği çoğu zaman karıştırılır. Küressüni hemşehrilerimiz kullandıkları ağız/şive de ağırlıkla İran Oğuz Türkçesi etkisi görürlerken Van merkezi ve bazı merkez köylerinde yaygın olarak kullanılan Van Ağızı'nda muhacirlik nedeniyle Kerkük, Şanlıurfa, Elazığ ve ayrıca göçler, sosyal ve ekonomik ticari ilişkiler nedeniyle Azerbaycan Türkçesinin dil, lehçe, şive ve ağzı'nın fonetik, morfolojik ve söz etkileri de görülür.

Van ağzıyla ilgili bugüne kadar çeşitli araştırma ve yayınlar yapılmıştır. Çalışmalarda derlenen sözcüklerin, atasözleri, deyimlerin bir bölümü kayıt altına alınmış, bir kısmı alınmayı bekliyor.  Gerek derlemeler sırasında gerekse yazım sırasında ses, kelime,  grup, cümle, şekil bakımından  bilerek veya bilmeyerek yanlışlıklar yapılmıştır.

Bir dilin veya lehçenin yazı diline oranla ve çoğunlukla ses, bazen de şekil, anlam ve söz varlığı bakımından birbirinden az çok ayrılan konuşma biçimleri olan ağızların, aynı zamanda bir yazı dilinin öz kaynakları olduğuna dikkat çeken dil uzmanları, günümüzde köyden kente göç, okuma yazma oranının hızla artması, ulaşımın gelişmesi, kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması gibi sebeplerin halkın kendine has doğal konuşma biçimi olan ağzını yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bıraktığına dikkat çekmektedirler.

Van ağzında kullanılan bazı sözcük, atasözleri ve deyimlerin karşılığını başka yerde bulmak mümkün değildir.

 Örneğin…

 Dıgırlamağ, dıgırlanmağ… Karşılığı yoktur.

 Dıgırlanmağ… Çılgıssız sözcüğü kadar orijinaldir.

 Çılgıssız… Yaşına, bulunduğu ortama, statüsüne göre konuşamamak ve aykırı hareket etmektir.   Densizlik çalgısızın karşılığıdır diyen olabilir. Ama değildir. Çılgıssız sözcüğünün kendi felsefesi vardır.  Şu sıralar Van da çılgızsızlık yapanların sayısı bir hayli fazladır.

Dıgırlanmağ sözcüğünün karşılığı  belki yuvarlanmak olarak kabul edilebilir. Ancak dıgırlanmağ sözcüğünün karşılığı yoktur dersek abartı olmaz. 

Dıgırlanmağ…

Çalışmak, hareket halinde olmak,  günlük hayata vasat bir şekilde  devam etmek, hayattan ümit kesmemektir... Ama aynı zamanda yuvarlanarak bir yerlere çarpmaktır, bir yerde durup sonra da yönünü değiştirmektir... Çukura düşmek ve çıkmak hasar görüp haline şükretmektir.  Yani durum iyi de değil kötü de değil demektir.

 Ayrıca…

 Dıgırlanmağ cilveleşmek, meşk etme anlamına da gelir.

Ne yapıyorsun, nasılsın sorusuna bir Vanlı "dıgırlana dıgırlana gidiyem" ile yanıt vererek içinde bulunduğu ekonomik, sosyal ve psikolojik durumu az öz ifadeyle anlatır.

Dıgırlanmağ Van türkülerinede  konu olmuştur.

 Vanlı ses ve söz ustası merhum Yaşar Güray'dan yıllar önce derlediğim, çok az bilinen " Edremidin başına" adlı Van türküsünde dıgırlanmağ şöyle yer alır:

" Gara biberem gara biberem/  Dıgırlana dıgırlana giderem /Çok gonuşma gaynana gızın alır giderem…"

Sevgili dostlar…

2018 yılını geride bırakırken Van'ın hal-i pürmelalini en güzel "Dıgırlana dıgırlana gidiyiğ" deyimi ifade ediyor.

 Van olarak ne yapıyoruz?

 2019 yılına dıgırlana dıgırlana gidiyiğ…

Yazarın Diğer Yazıları