Seyyahların Gözüyle Van XIX. Yüzyıl
Nedim İlikçi
Değerli okurlar; bugüne kadar elde edilen bilgiler, yapılan arkeolojik kazılar, tarih boyunca Van Gölü havzasında kesintisiz bir yaşamın ve kültürün varlığını ortaya koyar. Bu sebeple Van ve çevresi tarihin her döneminde renkli, hareketli ve üzerine dikkatleri çeken, yaşanılır bir yer olmuştur. Van'ımız bugün de bu cazibesini sürdürmektedir. Sınır kenti olması itibarı ile her zaman seyyahların, tüccarların ve devlet adamlarının geçtiği ya da bir süre yaşadığı bir merkez olagelmiştir.
XIX. Yüzyılda da batılı ülkelerden bölgemize yüzlerce seyyah, arkeolog, ekonomist ve misyonerler gelmişler. Bunların bir kısmı Osmanlı Devleti'nin hükmettiği coğrafyayı tanıma adına gelse de, büyük çoğunluğu belirtilen sıfatlar adı altında başka amaçlarla gelmişler. Siyasi ve ticari faaliyetlerde bulunmuşlar. Bu seyyahlar bölgenin sosyal, siyasi, ekonomik, coğrafi, askeri, dini ve etnik yapılarını araştırmışlar. Elde ettikleri bilgileri raporlar halinde hükümetlerine sunmuşlar. Böylece bölgeyi en ince ayrıntılarına kadar öğrenen Avrupalı devletler, ''Şark Meselesi'' adı altında hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik stratejiler geliştirmeye ve bunları uygulamaya başlamışlar. Arkeolojik kazılar yaparak elde ettikleri tarihi değer taşıyan eserleri kendi müzelerine taşımışlar. Kütüphanelerden veya şahıslardan elde ettikleri kitapları kendi kütüphanelerine götürmüşler.
''Seyyahların Gözüyle Van''isimli tanıtmaya çalıştığım kitap; XIX. yüzyılda Van ve çevresini gezen seyyahların yazdıkları eserlerden alıntılar yaparak, batılıların bölgemiz ve ilimiz ile ilgili dikkatlerini ayrıntılarıyla ortaya koymaktadır.
Kitapta milat öncesinden başlayarak Van ilinin tarihinden bahsedilir. Van isminin anlamı analiz edilir. XIX. Yüzyıl Van'ının ilçeleri, nüfusu, etnik çeşitliliği, üretimi, coğrafi yapısı, iklimi, Van Gölündeki gemileri, kilise, cami, okulları, sosyal yapısı, insani ilişkileri vb. konularda önemli bilgiler verilir. Van'daki ve bölgemizdeki Türk, Kürt, Ermeni, Nasturi, Keldani, Yezidi ve Asurîlerin inanç ve yaşam anlayışları seyyahların gözü ile anlatılır.
Yazarımız seyyah Cuinet'ten şöyle bir alıntı yapar;''Ermeni kadınlar Müslümanlardan daha ciddi bir şekilde harem kanununa riayet ederler. Erkeklerin önüne çıkmazlar, durum onları buna zorlarsa kalın bir yazma ile yüzlerini örterler. Birisi tarafından çalınan kapıyı açtıklarında şayet kapıyı çalan bir erkekse ona cevap vermeden çarçabuk geri kaçarlar.''
Yazarımız seyyah H.Layard'dan şöyle bir alıntı yapar;''Yezidilerin Müslümanlar gibi çocuklarını sünnet ettirdiklerini, güneşin ilk ışıklarının düştüğü cisimleri öptüklerini, Eski Ahit'i kutsal saydıklarını, Kur'anı ve İncili reddetmediklerini fakat daha az saygı duyduklarını'' söyler.
Yazarımız XIX. yüzyılda Van'a gelmiş ve hatıralarını yazmış, yerli yabancı birçok seyyahtan alıntılar yapar. Bu seyyahların isimlerini ve kimliklerini kitabı okuyunca görürsünüz. Seyyahların bu görüş ve düşünceleri kitapta çok kısa alınmış olsa bile, XIX. yüzyıl Van'ı hakkında son derece aydınlatıcı bilgiler içerdiğini söyleyebilirim.
Kitap ''Seyyahların Gözüyle Van(XIX. yüzyıl)''adı ile İstanbul Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç.Dr. İsmail Mangaltepe tarafından yazılmış ve ''Kitapevi Yayınları'' tarafından 2009 yılında basılmıştır. Kitap 250 sayfadan ibarettir. Bu kitabın Van ile alakalı yazılmış birçok kitaba ve makaleye kaynaklık ettiğini belirtmek isterim.
Seyyahların gözünden XIX. Yüzyıl Van'ını tanımak isteyenlerin okumaları gereken bir kitap olduğunu belirtiyorum. Okuyarak, zamanda ve mekânda gezintiye çıkmanın keyfini yaşayalım diyorum. Kalın sağlıcakla…
